Vísir - 30.03.1942, Side 5

Mánudaginn 30. marz 1942.
VÍSIR
Ragnar Ásgelrsson:
Þriggja góðra bóka getið
i.
Hinn mikli jólastraumur ís-
lenzkrar bókagerðar er liðinn
hjá inn í hinn lygna liyl áramót-
anna. Skrumauglýsingar útvarps
og blaða eru óðum að liða úr
lniganum og live margar af
„hezlu hókum“ ársins skyldu
vera i minni þegar ár er liðið frá
útkomu þeirra? Þeirri spurn-
ingu verður ekki reynt að svara
hér. Ekki heldur þeirri, hver sé
hezta bókin, enda þótt vafalaust
megi spá hinu gullna hliði
Davíðs langra lífdaga hér á Is-
landi.
Hér vildi eg aðeins minnast
þriggja hóka sem mér iiefir þótt
sérlega vænt um, er út komu s.
1. ár. Allar eru þær hlóð af
okkar blóði, liold af okkar
holdi, íslenzkar i liúð og hár og
ætlu því að vera kærkomnir
gestir, ekki sízt eins og nú er
áslalt á landi hér. Það liefir ver-o
ið sagt, oft og mörgum sinnum,
að nú ríði íslendingum á að
vernda s;ál sína og sérkenni og
að því styðja þjóðlegar góðar
bókmentir bezt.
Hin fyrsta þessara hóka er:
Sagnaþættir úr Húnaþingi eftir
Theódór heitinn Arnhjörnsson
frá Ósi, hrossaræktarráðunaut
Búnaðarfélags íslands um
margra ára skeið. Höfundinn
þarf ekki að kynna fyrir fólki
úli i byggðum landsins, því þar
þeklctu liann flest mannshörn.
En íbúum höfuðstaðarins var
hann ókunnari, enda þótt heim-
ili iians væri liér í tvo lugi ára,
þvi hann var lítið fyrir að láta
hera á sér. Eg átti þvi láni að
fagna að vera samverkamaður
hans og sámferðamaður um
hyggðir landsins allmörg ár og
tel eg hann vera þann mesta
mann er eg liefi fyrir hitt um
mína daga sökum allra mann-
kosta lians. Þar sem hann fór
fylgdist að góðmennska og vils-
munir, og þekking svo mikil og
viðtæk að mig lilaut að furða
í livert sinn er eg lmgsaði þar
um. Mælskumann man eg ekki
að eg hafi hlustað á meiri á Is-
landi en Tlieódór en aldrei tal-
aði liann nema þegar þess var
þörf. Skapmaður var liann mik-
ill en liafði á þvi fulllcomna
stjórn. En rynni lionum í skap
þá magnaðist orðsnilldin svo að
ekkert stóðst, því rökfimi hrást
honuní aldrei.
Theódóri þótti „hrossin góð,
meðan liann var hér í heimi“,
eins og Biskupasögur segja um
Jón biskup helga; og þeim vann
liann sitt aðalstarf. Þeirra naut
hann og þeim vann hann og að
þeim vildi liann hlynna, og
mjög tók hann sér nærri hve
þeim er víða sýnd lílil nær-
gætni. Fyrir þau, eða þeirra
vegna, ritaði hann bækur sínar
„Hestar“ og „Járningar", sem
eru báðar ritaðar af snilld og
þekkingu svo að þar er um sí-
gild verk aðræða.Teljadómbær-
ir menn t. d. að kafli sá er ræðir
um uppeldi og tamningu hesta,
sé það hezta er ritað liefir verið
um uppeldismiál á íslenzkri
tungu. En eins og Theódór Arn-
hjörnsson þekkti livern vöðva i
likama hestsins, þekkti hann
hvern afkima í sál hans og því
gat liann talað og rilað eins vel
um allt sem lirossin snerti og
hann gei-ði.
Við ráðunautar Búnaðarfé-
lagsins, sem ferðumst víða, sjá-
um og heyrum margt. Og Tlieó-
dór heitinn var afar næmur
fyrir öllu því og kunni vel að
meta vel sagða sögu — enda
sagði hann hverjum manni bet-
ur frá sjálfur. Megum við sem
með honum vorum muna
marga ánægjustund frá ferðum
okkar i lians góða félagsskap.
Aldrei lét hann á sér finna að
hann gekk með ólæknandi sjúk-
dóm síðasta áratuginn, sem
hann vissi samkvæmt þekkingu
sinni á líffærafræði að myndi
fella liann fyrirvaralaust, ef
ekki í dag, þá á morgun. Svo
æðrulaust karlmenni var hann.
Er hann lézt, aðeins fimmtug-
ur að aldri, lét hann eftir sig
nokkura sagnaþætti, er liann
liafði skrásett i hjáverkum, og
það eru þeir sem hafa nú verið
gefnir út og nefndir „Sagna-
þættir úr Húnaþingi". Hefir Isa-
foldarprentsmiðja gefið bókina
út, en Arnór Sigurjónsson, fyrr-
um skólastjóri á Laugum, húið
hókina til prentunar og ritað
um hinn látna höfund hókar-
innar.
Sagnaþættir þessir hera með
sér liin góðu einkenni höfund-
arins. Efni hókarinnar er tví-
þætt; fyrri hlutinn er um liina
alkunnu feðga á Þingeyrum,
Ásgeir og Jón, en hinn síðari er
um Katadalsfólkið á Vatnsnesi.
Fæ eg ekki annað séð, en að
þættir þessir séu með þvi bezta,
sem skráð hefir verið af þjóð-
legum fræðum og er skarð í
þeim skáp, sem rúmar þá eklci.
Þættirnir um Þingeyrafeðga
eru ef lil vill veigaminni að efni
til en þættirnir um Katadals-
fólkið, því þeir eru örlagaþrung-
in liarmsaga tveggja ætthða
sem ógæfan liefir sótt lieim. En
þættirnir um Þingeyrafeðga
eru formaðir og fágaðir af
hreinustu snilld, enda hafði
Theódór gengið frá þeim að
fullu fyrir andlát sitt. Hann var
þá enn að viða efni að i sögu
Kaladalsfólksins og mun hafa
ætlað sér að auka og umrita
hann að nokkuru leyti.
Þeir feðgarnir, Ásgeir og Jón,
liaí'a verið liarla ólikir menn,
en ágætlega gefnir háðir. Ásgeir
framúrskarandi atorkumaður,
sem efnaðist stórlega vegna
framtaks sins og reisti minnis-
merki sem lengi mun halda
nafni hans á lofti, hina veglegu
kirkju á Þingeyrum. Jón virðist
liafa verið liinn glæsilegasti
hæfileikamaður, en virðist
snemma hafa tekið þá vineitr-
un (alkoholisma) sem af leiddi
að hann varð sá ógæfumaður,
sem bert kemur fram í ekki all-
fáum af sögunum um hann.
Hvergi er þó sagt berum orð-
um friá ógæfu Jóns, þótt liún
komi fram á milli linanna, því
höfundurinn er livorki siðferð-
isprédikari né dómari, heldur
segir liann helzt frá því er hann
dáist mest að i fari þessa vel
gefna manns.
Eg hef einhversstaðar heyrt,
eða lesið, þá aðfinnslu við þætt-
ina um þá Þingeyrafeðga, að þar
sé of mikið um hesta. Sú að-
finnsla er ekki réttmæt, því
þættirnir eru einmitt hvað Jón
Ásgeirsson snertir saga afburða
heslamanns. Það er meira að
segja vafi á um livort liér hefir
verið meiri hestamaður á ís-
landi um, alda skeið en Jón á
Þingeyrum, nema ef vera skyldi
skrásetjari þáttanna. Jón var
svo einstalcur afreksmaður sem
hestamaður, að það var oss sem
njótum sagnanna, stórmikið
happ, að slikur maður sem
Tlieódór Arnbjörnsson skyldi
verða til að safna þeim og færa
þær í letur. Nær ólrúlegar
myndu sumar þessar sögur
þykja, ef Theódór hefði ekki
tekið ábýrgð á gildi þeirra með
nafni sínu. Þessar „hestasögur“
eru margar undur skemmtileg-
ar og réttmætt hefði verið að
nefna þættina: Þætti um Þing-
eyrafeðga — og hesta þeirra.
Þeir sýna okkur skýra og
skemmtilega mynd af íslend-
ingum, hestamanninum með
| flöskuna „uppá vasann“, sem
lætur fjúka í falleguni kviðling-
um um það tvennt, sem hann
metur mest, liestana og blessað
kvenfólkið. Alll þetta sameinar
Jón á Þingeyrum, þó hann heri
ekki gæfu til að sjá við Bakkusi
og hinni hægfara en öruggu
deyfingu lians.
Katadalsfólkið er harla ólíkt
þeim Þingeyrafeðgum, fátækt
fólk og einangrað í afskeklctri
byggð. En sú einangrun er þó
ekki eins hættuleg og hin, sem
hefir orsakast af því, að ógæfu-
söm atvik liafa dregið þá fjöl-
skyldu, sem hér segir frá, inn í
eitt hörmulegasta glæpamálið
á siðastliðinni öhl — morð Nat-
ans Ketilssonar.
En sú einangrun megnar ekki
að beygja þetta fólk, sem virð-
ist magnast að þrótti og skerp-
ast að hugsun við andstreymið.
Eru þættir þessir skráðir af
næmum sálfræðilegum skilningi
á þessu fólki og verður margt af
því fólki svo minnisstætt þeim,
er les, að ótrúlegt er að gleym-
ist. Hefir höfundurinn og gert
sér mikið far um að fá hið fcann-
asta og réttasta fram.
„Þó að kali lieitan hver,
liylji dali jökull her,
steinar tali, — allt hvað er,
aldrei skal eg gleyma þér!“
Hver er sá, sem hefir ekki
lengi dáðst að þessari visu, sem
Skáld-Rósa liefir verið fræg fyr-
ir hvar sem islenzk Ijóðagerð er
þekkt? Því er það með nokk-
urri undrun, að maður sér að
hér eru færðar sönnur á að vís-
an er alls ekki eftir Rósu, lield-
ur Katadalsbóndann, Sigurð,
sem yrkir liana til konu sinnar,
er liún varð að dvelja um lirið i
fangelsi Kaupmannahafnar,
sem afleiðing af er sonur lienn-
ar varð hanamaður Natans. En
leikandi hagmælska kom við og
við í ljós hjá Ivatadaisfólkinu -—
t. d. Sigurði Bjarnasyni, er orti
Uina vinsælustu rímu 19. aldar-
innar —- Hjáhnarskviðu, sem er
einstök að bragsnilld. Dó liann
þó kornungur. Frá lionum segir
nolvkuð í þessum þáttum.
Einna minnisstæðastur er
mér úr þessum þáttum Jakob
á Illugastöðum. Lýsir Tlieódór
honum eftir frásögnum nákunn-
ugra manna og tekst að draga
upp slíka snilldarmynd af hon-
um, að seint mun mást. Einstak-
ur að greind og athygli hefir
Jakoh Bjarnason verið og vissi
fyrir margt það, er síðar varð,
og er lýsingin af helför hans ör-
lagaþrungin.
Þó að frásögnin um, Katadals-
fólkið sé ekki eins samfelld heild
og hin um Þingeyrafeðga, finnst
mér hún ekki siður merkileg og
er mikil ástæða til að harma
það, að hinum ágæta liöfundi
skyldi ekki endast ævi til að
ganga frá henni að fullu. *
Þar sem bóklestur og kaup-
gela er nú m,eð mesta móti með-
al almennings i landinu, þykir
mér ólíklegt, að mikið sé eftir ó-
selt af þessari bók, sem flest
prýðir — annað en kápan, sem
„ísafold“ hefir víst látið gera
um liana i góðri meiningu. En
téiknarinn, sem liefir ætlað sér
að skýra frá efni einnar sögunn-
ar um, Ásgeir á Þingeyrum, lief-
ir misskilið hana sem frekast
má vera. — Og lætur auk þess
bola sletla halanum á fáein með-
mælaorð aftan á kápunni.
Hreinap
léreft§tn§knr
kaupir hæsta verði
Félagsprentsmiðjan %
Ávarp til Hafnfirðinga.
flnimæðraskóll
m
sL
fyrir ifiafiiarfjörd.
Hafnfirðingar, sem yður mun kunnugt, er hafinn félagsskap-
ur meðal hafnfirzkra kvenna, um að koma á stofn liúsmæðra-
skóla í Hafnaríirði. Hefir þetta málefni þegar lilolið vinsældir
meðal Hafnfirðnga, enda er þetta metnaðar- og framfaramál,
sem engnn Ilafnfirðingur getur talið sér óviðkomandi.
Á þessum reynslutimum, sem nú ganga yfir þjöð vora, er
þörf að gæta vel liins uppvaxandi gróðurs, æskunnar íslenzku,
og ekki sízt þeirrar er i hæjunum dvelur. Eitt af þvi, sem skylt
er að gera, er að veita henni kost á góðri liagnýtri og þjóðlegri
menntun. Öllum unglingum er þess þörf, en alveg sérstaklega
hinum verðandi húsmæðrum. Á þvi veltur allra velferð, að þeim
lakist sitt vandasama hlutverk, er lifið krefst af þeim.
Húsmæðraskólafélagi Hafnarfjarðar er það fyllilega ljóst,
að það færist mikið i fang, að beita sér fyrir stofnun slíks skóla,
sem mun kosta ærið fé. Félagið heitir þvi á ykkur, góðir Hafn-
firðingar, karlar og konur, að styðja þetta mál þess af lieilum
hug hver eftir sinni gelu, — safnast þegar saman kemur. —
I verzlun Bergþóru Nvborg og í verzlun Steinunnar Sveinhjarn-
ardóttur, liggja listar frammi, þar sem menn gela skrifað sig
fyrir gjöfum og áheilum, til hins væntanlega húsmæðraskóla,
en einnig mun stjórn félagsins og sérhver félagskona veita slík-
um gjöfum móttöku, ef gefendunum kemur það betur.
Virðingarfyllst
Stjórn Húsmæðraskólafélags Hafnarfjarðar.
Ólafía Valdimarsdóttir,
form. Sunnuvegi 6.
Ingibjörg' Árnadóttir, Ingibjörg Ögmundsdóttir.
ritari. Tjarnarbraut 11. Austurgötu 11.
Sólveig Bjarnardóttir,
gjaldkeri. Austurgölu 12.
Ingibjörg Jónsdóttir. Helga Jónasdóttir.
Holtsgötu 11. Kirkjuvegi 5.
Dagný Auðuns.
Tjarnarbraut 7.
f)el0afell
tímarit um bókmenntir, listir og
önnur menningarmál. Ritstjór-
ar: Magnús Ásgeirsson og Tóm-
as Guðmundsson. — Er stærsta
mánaðarrit landsins. Efni fyrsta
heftisins er: ritgerð Barða Guð-
mundssonar um Uppruna ísl.
skiáldmenntar, grein, sem hver
einasti Islendingur hlýtur að
liafa yndi af að lesa og bíða
framhaldsins með eftirvænt-
ingu.. Reynist skoðanir Barða
réttar, er vissulega ástæða fyrir
þjóðina að kynna sér þær, ef
hún vill nokkuð um sjálfa sig
vita. I ritinu er ritgerð eftir
Sverri Kristjánsson, sagnfræð-
ing, Jón Magnússon, phil. cand.,
Gunnar Gunnarsson. Um bókmentir skrifa ritstjórarnir, og tvö
kvæði eiga þeir í því, frumsamið eftir Tómas og þýtt eftir Magn-
ús. Sérstök deild er þar og, sem nefnd er „Léttara hjal“ og eru
þar ýms dægurmál tekin til meðferðar. Þar birtast og þýðingar
eftir M. Á. og kvæði eflir Stein Steinar. Margar teigningar og
slcreytingar eru i ritinu eftir Gunnl. Blöndal, Eggert Laxdal og
Kurt Zier.
Barði Guðmundsson.
Helgafell er tímarit allra íslendinga.
Gerist áskrifendur nú þegar.
Myndarammar
t
Dægradvalir — Puslespil
Pottar — Skaftpottar email.
NYKOMIÐ.
K. Einarsson & Bjös*nsson
Iimlieimta
Röslc unglingsstúlka óskast til innheimtustarfa og sendiferða
við stórt verzlunarfyrirtæki hér í hæ. — Umsóknir, merktar:
„Innheimta“, leggist inn á afgr. þessa hlaðs fyrir 5. apríl næst-
komandi.
! Siorir flrnadóttir |
Nýlega var jarðsungin í
Hafnarfirði merkiskonan Sig-
ríður Árnadóttir, fyrrum hús-
frejfja að Kóngsgerði í Leiru i
Gullbringusýslu.
Siíá'iður var fædd 28. olct.
1858 að Húsafelli í Hálsasveit í
Borgarfirði. Foreldrar hennar
voru: Árni Þorbjörnsson og
Helga Þorleifsdóttir, vinnuhjú
þar. Var Sigríður þar með for-
eldrum sínum fram að 12 ára
aldri, en fór þá í dvöl á annan
bæ þar í sveitinni og var þar
fram yfir fermingaraldur. Þeg-
ar hún var 15 ára gömul réðst
liún sem vinnustúlka að Bæ í
Borgarfirði. Var hún þar um 20
ára skeið. Ivom þar snemma i
Ijós, hvað i Sigriði bjó. Trú-
mennska, fórnfýsi og skyldu-
rælcni voru höfuðeinkenni ungu
stúlkunnar. Virðing hennar og
álit fóru vaxandi með hverju ári
sem leið, bæði í augum hús-
hænda hennar og annara, er til
þekktu. Varð það til þess, að
bent var á hana af kunnugum
mönnum til þess að taka að sér
forstöðu heimilis Þórarins út-
vegshónda Eyjólfssonar að
Kóngsgerði i Leiru, sem þá ný-
lega liafði misst konu sína. Var
lieimili þetta umfangsmikið, svo
sem títt var um heimili útvegs-
hænda á þeim timum.
Réðst Sigríður til Þórarins ár-
ið 1893, þá 35 áx-a að aldri. Fórst
henni hústjói-nin afhurða vel úr
hendi og svo skipaðist, að hún
litlu síðar giftist Þórarni. Átti
liann 2 böin frá fyrra lxjóna-
bandi og í'eyndist liún þeim sem
bezta móðir.
Þórarinn og Sigríður eignuð-
ust saman 5 börn. Eru 4 þeirra
á lífi, öll liin mannvænlegustu.
Einn son áttu þau lijón, sem var
næstum ósjálfhjarga fx-á harn-
æsku. Hann andaðist litið innan
við þi'ítugsaldur. Þessum syni
sínum sýndi Sigríður svo mikla
ástúð og umhyggju, að á oi'ði
var haft. Komu þar frarn i fag-
urri mynd höfuðeinkenni lienn-
ai% ósérplægnin, ástúðin og
fórnarlundin gagnvart liinu
veika og vanmáttuga og tx'ú-
mennskan við köllun sina i líf-
inu.
Sigriður lielgaði heimilinu
alla krafta sina og taldi það
sjálfsagða skyldu sína, að gera
það öruggan gxáðastað og fi'ið-
arheimkynni manni sínum og
hörnum nxeð stjórnsemi sinni
og umhyggju.
Frá Kongsgerði flutlu þau
hjón til Hafnai’fjai’ðar áriðl915.
Höfðu þau þá búið 22 ár í
Kongsgerði. I Hafnarfirði
hjuggu þau svo síðan, eða þar
til að þau, fyrir rúixilega 5 árum,
fluttu til Katrinar dóttur sinnar
og manns hennar, sem búsett
eru að Grund á Grímstaðaholti
við Reykjavík.
Síðustu ár æfi sinnar hjó Sig-
í'íður við mikla vanheilsu, en
var svo lánsöm að njóta þann
tírna ástríkrar umhyggju dóttur
sinnar. Hún andaðist á heimili
hennar 11. f. m.
Aldurhníginn eiginmaður Sig-
í’íðar og böx’n hennar hlessa
minningu hennar og geyma
liana í þakklátum liuga.
Fósturson áttxx þau lxjón,
Garðar að nafni Benediktsson,
senx nú stundar húsgagnabólstr-
xm i Hafnarfirði. Tóku þau liann
að sér fárra vikna gamlan og
önnuðxist liann i öllu, svo sem
væx'i liann þeii’i'a eigið bai’n. Lét
Sigríður sér mjög lxugai’haldið
um pilt þennan, þó að hann væri
henni með öllu óskyldur og
naut liann eigi síður ástúðar
hennar og unxhyggjusemi, en
hennar eigin hörn. Mun hann
jafnan minnast hennar sem
fórixfúsrar og ástríkrar móður.