Vísir - 21.03.1946, Qupperneq 5

Fimmtudaginn 21. marz 1946
V 1 S I R
5
BJÖRX ÖLAFSSOIV:
3. GREIN
VÆRI ÓRÁÐLEGT AÐ TAKA
IJPP INIÝJA VÉSSTÖLU ?
Stutt yfirlit.
Eg licfi nú gert nokkra
grein fyrir livaða áhrif hin
nýja vísitala mundi hafa á
útflutningsframleiðsluna, á
liag launþega og á afkomu
landhúnaðarins, en það má
segja að þessir þrír flokkar
séu uppistaðan i atvinnulif-
inu. Eg skal í fáum orðum
endurtaka hvaða áhrif liin
nýja visitala mundi liafa á
hvern flokk um sig.
Um leið og útfíutnings-
verðmætið minnkar vegna
lækkandi verðs á erlcndum
markaði, niundi vísilalan
lækka til samræmis og jafn-
fram rekslurskostnaður
framleiðslunnar. Yísitölu-
kekkunin cr að visu ekki
lnaðfara og kcmur nokkuð
á eftir lækkuninni, en hún
kemur samt i rcttu og órjúf-
andi samræmi við útflutn-
ingsverðmætið, i því hlut-
falli sem það verkar á vísi-
töluna. Eins og nú standa
sakir hefir framleiðslan eng-
in ráð til að í'á nauðsvniega
lækkun á vinnu- og fram-
leiðslukostnaði ncma mcð
deilum og átökúm.
Ef núverandi vísilala Ilag-
stofunar trvggir rétl laun-
þeganna, þá gerir þessi nýja
visitala það ekki síður. Aðal
liagsmunir launþeganna eru
þeir, að laun þeirra án tillits
til krónutölunnar, Iialdi
kaupmætti sínum. Nýja vísi-
talan trvggir þeim, að um
70% af útgjöldum riúver-
andi vísitölu, hækka eða
lælcka i beinu samræmi við
kaupgjaldið og 30%, sem
eflir eru niundu hreylast í
hlulfalli við verðlagið. Með
þessum hætti ælti kaup laun-
þeganna að geta keypt að
mestu hin sömu gæði og það
gerir nú, þótl það yrði greitt
mcð færri krónum, vegna
þess að verð þessara gæða
ínundi hreyfast i samræmi
við kaupgjaldið.
Togstreitan um liina ár-
legu verðlagningu landbún-
aðarvaranna mundi hverfa
um leið og þeim væri ákveð-
ið grunuverð er tæki hina
sömu verðlagsuppbót og
kaupgjaldið. Jafnframt væri
kapphlaupið milli kaup-
gjalds og afurðaverðs úr
sögunni. Ef um 80% af út-
gjöldum landbúnaðarins er
verkakaup, virðist ckki ó-
eðlilegt að verðlagsupphótin
á grunverðið fari eftir sömu
reglum og gilda um verka-
launin. Verðlag afurðanna
færi þá eftir verðlagi vinn-
uniiár. Nýja visitalan mundi
tryggja bændum, að verð
á vörum þcirra færi
eftir föstum reglum og í
réttu hlutfalli við verðlækk-
un eða verðhækkun í landinu
vfirleilt.
Samanburður
á vísitölunum.
Ef gerður er samanburð-
ur á vísitölu útflutningsins
og visitölu Hagstofunnar,
kemur í ljós, að furðulega
lílill munur er á niðurstöðu-
tölum, þótt vísitölurnar séu
byggðar á gerólíkum for-
sendum. Eins og áður er
sagt, hafa landbúnaðarvör-
urnar mjög mikil áhrif á
visitölu Hagstofunnar. Yerð-
hækkun þessara vara, ásamt
verðhækkun erlendu var-
anna, hefir ráðið mestu um
niðurslöður visitöluútreikn-
ingsins. Vegna þess að Hag-
stofuvísitalan er svipuð út-
flutningsvisitölunni, mætti
draga þá ályktun, að verð-
hækkun landbúnaðarvar-
anna á striðsárunum, hafi
verið i nokkuð eðlilegum
hlullbllum við aukningu út-
flutningsins. Þess ber þó að
gæta, að þrjú siðustu árin
hefir verið greitt mikið fé
til þess að halda visitölunni
í skefjuin og er þvi Ilag-
stofuvisitalan ekki eins og
hún ælli að vera. Fé, sem
greitl hefir verið í þessu
skyni, mun vera um 10 millj.
kr. 1913, 15 millj. 1944 og
líklega 20—25 millj. 1945.
Eg hygg að ekki sé fjar-
stæða að halda því fram, að
Hagstofuvísitalan eins og
hún er skráð, fari nærri
þeirri verðþenslu, sem skap-
azt hefir af áuknirigu út-
flutningsverðmætisins og
verðhækkun erlendra vara.
Þá ofþenslu, sem ekki hefir
verið skráð vegna fjárfram-
lags ríkissjóðs, mætti telja
beina afleiðing þeirra tekna,
sem landsmenn hafa haft af
dvöl setuliðsins. Þessar telcj-
ur hafa leilt af sér lióflausa
eftirspurn um vinnuafl og
hækkað verð á því, sem svo
hefir haft bein áhrif til vcrð-
líækkunar lan dbúnaðarvara.
Rökrétt afleiðing ætli ])á að
vera sú, að vinnuaflið og
landbúnaðarafurðiinar hafi
verið ofgreitt sem nemur
hinni óskráðu vísitöluhækk-
un. Eða, með öðrum orðum,
að hernámstekjurnar hafi
valdið hinni óeðlilegu (ó-
skráðu) ofþenslu, sem sýni-
legt er að atvinnulífið þolir
ekki að skráð sé í vísitölunni.
Að öllu þessu athuguðu tel
eg að útflutningsvisitalan sé
traustur grundvöllur að
byggja á, vegna þess, að
höfuðsloðin undir hcnni, er
afkoma þeirra atvinnuvega,
scm þjóðin byggir á tilveru
sína. Þess vegna sýnir liún
velmegun, þegar hún hækk-
ar, cn ekki verðbólgu.
Ef athugaðar eru báðar
vísitölurnar árin 1940 og
1941, sést að útflutningsvísi-
talan er nokkuð hærri. Eg
tel að þetta stafi af því, að
kaupgjaldið og verðlagið
innanlands liækkaði ekki
jafnóðum og ekki í sama
hlutfalli og útflutningsverð-
mætið í byrjun ófriðarins.
Þetta er lika alkunnugt.
Þessi tvö ár hefði því út-
flutningsvísitalan gefið hærri
verðlagsuppbót launþegum
á kaup sitl og bændum á af-
urðir sínar.
I árslok 1942 er mikill
munur á vísilölunum. Eg tel
að það stafi af óeðlilega mik-
illi hækkun á vcrði landbún-
aðarvara, sérstaklega kjöts,
um haustið, og átli sú hækk-
un rót sína að rélcja til hins
pólitíska áslands að afstöðn-
um tvennum kosningum.
Úlflutningsvísitalan, sem er
40 stigum lægri, er vafalaust
réttari mælikvarði á það
hvernig verðlagið hefði átt
að vera, enda sýna meðal-
vísitölur ársins að svo muni
vera, þvi að fyrir þetta ár er
meðalvisitala Hagstofunnar
206 stig, en meðalútflutn-
ingsvísitala 210 stig. Laun-
þegar og bændur hcfði því
einnig þetta ár farið með
stærri hlut frá horði sam-
kvæmt útflutningsvísitöl-
unni.
í hlutfalli við úlflutninginn
hækkar vísitalan 1942 óeðli-
lega mikið, en það stafar af
mikilli hækkun erlendra vara
j>að ár.
Báðar visitölurnar íyrir
1943, 1944 og 1945 eru, svo
að segja, nákvæmlega eins í
lok hvers árs. LTflutnings-
vísitalan er 2 stigum lægri
1913, cn 2 stigum Iiærri 1911,
en nákvæmlega eins 1945.
Þessi ár greiddi rikissjóður
niður vísitöluna að nokkuru
leyti. En um þá ofþenslu
hennar, sem ekki hefir verið
skráð, vísa eg til þess sem
sagt er hér að framan. Mun-
urinn á visitölunum þrjú
undanfarin ár, er því svo að
segja enginn í árslok. Meðal-
visitala úlflutningsins 1945
er talsvert liærri en Iiag-
stofuvísitalan. Stafar þetta
af þvi að úlflulningurinn
var mikill fyrri hluta ársins
og Iiefði síldveiðin ekki
brugðizt, hefði útflutningur
ársins líklega orðið yfir 300
millj. kr. A árinu 1945 er
reiknað mcð meðal-ársút-
flutningi í kringum 275
millj. samkv. þeirri aðferð,
sem greint er hér að framan.
Síðustu máriuði ársins lækk-
aði útflutningurinn, en allt
árið verður þó nokkuð hærra
en 1944 að lieildarverðmæti.
Eg fullyrði ekld að þessi
samanburður á tveímur vísi-
tölum, sem byggðar eru að
miklu leyti á gerólikum
grundvelli, sé liafinn yfir alla
gagnrýni. En mér þykir ekki
óhóflegt að draga þær álykt-
anir, sem að ofan greinir, og
gera ráð fyrir þeim mögu-
leika, að sú stóraukna fjár-
velta framleiðslunnar, sem
liefir bein áhrif á útflutn-
ingsvísitöluna, hafi haft svip-
uð áhrif á kaupgjald og
verð landbúnaðarafurða lil
hækkunar á Hagstofuvísi-
tölunni.
Ekki úr háum
söðli að detta.
Eg vil að lokum taka fram
að það sem liér er frain selt,
eru engar fullyrðingar um
staðreyndir, heldur tillögur,
sem ekki hafa hlolið neina
reynslu, en eru studdar svo
sterkum líkum fyrir þvi að
þær nái réltUm árangri, að
fásinna væri að synja fýrir
slíkt að óreyndu. Vel getur
verið, að hægt sé að benda á
annmarka á þessari visitölu
eða að gallar komi í Ijós með
reynslunni. Einnig er ekki
loku fyrir það skotið að mér
liafi í einhverju yfirsézt, því
að hér er um margbrotinn
útreikning að ræða. En eg
er i engum vafa um það, að
í grundvallaratriðum er vísi-
talan rélt byggð og fylgir
cðlilegu lögmáli um afkomu
og verðlag í landinu, eftir
því sem liægt er að búast við
af slíluim vísitölum. Þær
eru sjaldan gallalausar og
má jafnan finna þeim citt
eða annað til forállu.
1 framkvæmdinni eru
ýms atriði sem taka verður
til gaumgæfilegrar athugun-
ar til þess að liindra óeðli-
legar sveiflur eða til að forð-
ast óviturlega þróun. Má þar
til ncfna, ef útflutningurinn
skyldi slöðvast um slundar-
sakir af óviðráðanlegum á-
slæðum. Eða ef útflutning-
urinn vfir árið skvldi skipt-
ast mjög misjafnt á árs-
f j órðunga. Ennf remur
livernig liaga skuli úlreikn-
ingnum ef óvenjulegan afla-
brest bæri að höndum.
En allt eru þelta atriði, sem
auðvelt ætti að vera að ráða
l'ram úr.
Yafalausl vcrða margir
sem telja allt of mikla á-
hættu að sleppa þcirri visi-
tölu, sem nú er notuð og
taka aðra sem enga reynslu
liefir. Þeir sem slikt mæla
ættu að gæta þeSs, að ekki
er úr háum söðli að detta,
eins og nú standa sakir.
Þykir mér ekki óliklegt, að
leysast mundi talsvert af
þcim vanda, sem lands-
mönnum er nú á höndum,
ef tekin væri upp kaup-
vísitala með svipuðum hætti
og liér hefir verið lýst en
vísitala Hagstofunnar yi-ði
skráð áfram sem verðvísi-
tala er gæfi mynd af fram-
færslukostnaðinum í land-
inu, en væri ekki lögð til
grundvallar fvrir verðlags-
uppbótinni.
Kaupmáttur og
alþjóðaviðskipti.
Eg get ekki lokið þessu
máli án þess að minnast lít-
ilsháltar á annað málefni
3. TAFLA
VÍSITALA ERLENDRA
VARA (Mcðalvísitalan er
reiknuð ársfjórðungslega).
Meðal- Desember-
visitala visitala
194« 104 100
1941 174 187
1942 210 250
1942 258 264
1944 272 279
1945' ro cc ot 290
sem þvi er skylt og bráðlega
verður aðkallandi.
Öllum þjóðum er nú ljóst,
að viðskiptaeinangrun og
viðskiptahömlur draga úr
velmegun og framförum
þeirra landa, sem af ein-
hverjum ástæðum neyðast
lil að taka upp slika hætti.
Þess vegna er það nú eitt að-
al stefnumál hinna samein-
* uðu þjóða, að gera heims-
verzlunina frjálsa, svo að
hvert land geli keypt nauð-
synjar sinar þar sem hag-
lcvæmast er, og sé ekki bund-
ið við gagnkvæm viðskipli
vegna sölu á afurðum sinum.
í þessu skyni hefir Bretton
Woods sáttmálinn verið
gerður, sein ísland er aðili
að. Þessi sáttmáli gerir ráð
fvrir, að þær þjóðir, sem að
honum standa, afnemi allar
liömlur á gjaldeyri og inn-
flutningi um leið og samn-
ingurinn kemur til'lil fram-
kvæmda. Alþjóða gjaldeyris-
sjóður, sem stofnaður verð-
ur í þessri sambaiidi, á ,að
verða gj aldey rissk ip tas töð
lieimsviðskiplanna, þannig,
að til dæmis land, sem fær
meira af sterlingspundum
en það þarf að nota, getur
skipt þeim og fengið dollara
l'rh. á 6. síðu.