Vísir - 10.04.1946, Qupperneq 2

2
V I S I R
Miðvikudaginn 10. apríl 1946
u ðhrttn tln r Jónsson:
Háskalegur misskilningur.
Niðurl.
urn iíma haft nein ríkisrétl-
arleg yfirráð hér á landi, og
ekki mér heldur kunnugt um
að Danir hafi nokkurn tíma
ráðið fyrir Indlandi, Persíu
eða Ítalíu, liins vegar hafa
handrit vor og skjöl komizt
til Danmerkur i skjóli þess,
'að Danir höfðu hér yfirráð
með þeim skvldum, sem því
fylgdu, og verður að því vik-
ið síðar. En að því er liand-
ritunum islenzku í Svíþjóð
viðvíkur, þá eru þau komin
jiangað fyrir hirðuleysi
Dana og vanrækslu á skyld-
um þeim við ísland, sem af
yfirráðum þeirra hér leiddi.
Verður og að því vikið síð-
ar.
Um kröfuna til Árnasafns
segir frúin, að það verði „yf-
irleitt ekki um það rælt, að
sú krafa eigi sér nokkurn
i-étt“. Við íslendingar ráð-
um því nú sjálfir um hvað
verður rætt, því að nú er sú
tíð af, að Danir múlbindi
okkur. Frúin vísar um fullan
eignarrétt Dana til þessa
safns í erfðaskrá Árna, og ef
frúin hefir lesið hana, þá
hlýtur hún að vita, að Islend-
ingum getur ekki verið neinn
ami í því að rætt sé um liana,
því að hún er svo úr garði
gerð, að full ástæða er til að
láta sér detta Ijótt i liug um
það, hvernig hún hafi orðið
til. Frúin getur þess og, að
samkvæmt erfðaskránni sé
ólieimilt að afhenda nokkuð
úr safninu, en sá skilningur
hlýtur að vera nokkuð nýr,
því 1817 voru 121 skjal á
bókfelli úr Árnasafni afhent
rikisstjórninni í stórliertoga-
dæminu Mecklenburg. Hún
segir það satt, frúin, að há-
skólaráð Kaupmannahafnar-
háskóla hafi samþykkt að
vísa kröfum vorum á bug,
en hitt er jafnsatt, að Kaup-
mannahafnarháskóli hefir
engan ráðstöfunarrétt yfir
eignum okkar, og samþykkt
lians er því ekki meira virði,
en ef háskólaráð háskóla ís-
lands hefði á sínum tíma
samþykkt það, að vísa skyldi
á hug kröfum Dana um að
Þjóðverjar skiluðu þeim
Istedljóninu. Danir eru bún-
ir að fá það með skilum
og eru eins vel að því komn-
ir og við að liandritum vor-
um í Danmörku. Þar með
lýkur skrifi frúarinnar um
hinn lagalega rétl Dana i
þessu máli.
Aðalsvarið af okkar hendi
við þessu masi frúarinnar
hlýtur að vera, að íslendingar
hafa skýlausan, óvéfengjan-
legan lagalegan rétt til hand-
ritanna og að Danir eru al-
gerlega óheimildarmenn að
þeim. Rökin eru skýr og
glögg.
Samband við
Noreg og Damnörku.
Frá 1262 til 1537 var Is-
land i persónusamhandi við
hið norska ríki, og lenti með
þvi 1397 i persónusambandi
við Danmörku, en Noregur
og þar með ísland var síðan
innlimað í Danmörku 1537,
og var íslandi eftir það
stjórnað fyrst sem dönsku
léni en síðar sem dönsku
stiftamti, alveg á sama hátt
og hverju öðru dönsku léni
og amti, til dæmis Rípar-
amti eða Thistedamti. —
Það var því ekki um
að villast, að Island var
frá 1537 partur hins danska
ríkis, alveg liliðstæður öðr-
um pörtum þess. Þetta
hreyttist ekki, þegar Danir
þröngvuðu upp á ókkur
stöðulögunum, en varð liins
vegar þá fullt eins greini-
legt. Þessum lögum var
margmótmælt af íslending-
um, en þá skorti holmagn til
að hrinda þeim, og þeir urðu
nauðugir viljugir að hjálpa
til að framkvæma þau. Okk-
ur er þess vegna ekki auð-
velt að mótmæla því, að ís-
land hafi frá 1537, og ekki
sizt frá 1662, fram til 1918
verið partur hins danska
rikis, en Dönum er algerlega
ómögulegt að mótmæla því.
Þegar land er innlimað,
fylgir því ekki yfirráðaréttur
einn, heldur jafnframt þær
skyldur, sem leiða af yfirráð-
unum, og er ein með öðrum
skyldan til forsjár. Það er
enginn efi á því, að ríkis-
stjórn ber að liafa forsjá og
umhyggju fyrir þeim lönd-
um, sem hún ræður, og að
fylgja hagsmunum þeirra
allra jafnt eftir. Dönsku
stjórninni bar því fram til
1871 að fylgja frain öllum
hagsmunum Islands og fram
til 1918 að svo miklu leyti,
sem stjórnarskrá vor hafði
ekki létt þeim af lienni.
Skyldurnar, sem yfirráða-
rétturinn liefir í för með sér,
eru afar margvíslegar, en í
heild sinni vinnur ríkisvald-
ið í umhoði landshlutans.
Þegar skilningur fór að
vakna á þörfinni á því að
varðveita fornar menjar,
skapaðist sjálfkrafa hjá rik-
isvaldinu skylda til að hafa
hönd í bagga með þeim mál-
um. Yar ekkert eðlilegra en
að þessar menjar Væru
dregnar saman i liöfuðborg
rikisins, og að þar yrði mið-
stöð þeirra. Meðan hugsunin
um að samhandið milli ríkis-
hlutanna gæti gliðnað sund-
ur var ekki til, gat það ekki
verið nein viðurkenning af
liálfu neins landsliluta um
það, að hann afsalaði sér
eignarrétti sinum á þvi, sem
þar var safnað, að hann léti
j>að réntlá' • f eihn sjóð, sem
Iværi eign allra.
Handritasmölun.
Rétt áður en einveldið
komst á, fór konungur að
smala liandritum liér á landi,
einsog Alþingisbækurnar
bera með sér. I þá daga var
konungurinn og rikið eitt og
hið sama, svo að það, sem
til hans rann, var í raun
réttri eign rikisins, sameign
allra landsliluta, og varðveitti
ríkið og konungur það, sem
trúnaðarmaður allra lands-
liluta.
Þegar Árni Magnússon gaf
háskólabókhlöðunni í Kaup-
mannahöfn liið íslenzka
liandritasafn sitt, var hann
að fela ríkinu það til gæzlu
svo að það færi ekki á flæk-
ing, af því að hann vissi að
ríkið var færast um að varð-
veita það. Ilefði ísland þá
verið hluti annars ríkis,
hefðu handritin lent í vörzl-
um þess, og liefði ísland ver-
ið sjálfstætt ríki, mundi safn
hans hafa verið falið því, og
hefði aldrei úr landi farið.
Það var því eingöngu í skjóli
þess, að ísland var óaðskilj-
anlegur hluti Danaveldis, að
Árnasafn lenti í Kaupmanna-
höfn.
Handritin og forngripirnir
hafa því, i skjóli þess, að Is-
land var partur Danaveldis,
verið gefnir sameiginlegu
ríki eða keyptir af sameigin-
legu ríki fyrir fé af sameig-
inlegum sjóði, því íslenzkur
sjóður var enginn til fyrir
1874. Hlutanna hefir verið
aflað af félagsbúi, ef svo
mætti segja.
Nú er sambandi íslands
og Danmerkur slitið. Sam-
félag íslands og Danmerkur
leysist upp, og Island og
Danmörk verða riki óháð
hvort öðru. Rökrétt afleiðing
af því er, að það, sem vegna
sambandsins hefir áður lent
í höndum hins fyrra sam-
rikis af eigum annars hvors
hinna nýju ríkja, á sjálfkiafa
að ganga til hins uppruna-
lega eiganda aftur vegna
þess, að trúnaðarmaður
beggja, samríkið, er ekki
lengur til. Það verður að
gera félagsbúið upp og hver
að laka sitt. Þetta er alveg
rökrétt og í samræmi við
allar þjóðarvenjur.
Getur lagalegur réttur
verið skýrari en þetta? Nei!
Það er af þessu auðséð, að
kröfur vorar eru lögmætar,
en ekki yfirgangur.
Siðferðislegur
grundvöllur.
Þá fer frúin, sem að vísu
ekki hefir reynst vera neitt
sterk á svelli siðalögmálsins,
að tala um hinn siðferðilega
grundvöll undir „eignar-
rétti“ Dana. Er hugsanafer-
illinn einkar krókóttur.
Kveður hún þar allt velta á
því „að hve miklu levti
.frnmínfgö j
Danmörk liafi kunnað að
geyma þann fjársjóð, sem
vér liöfum eignast, og hvort
vér liöfum kúnnað að ávaxta
hann handa öðrum. Eða:
hvort ísland hefði getað rækt
það hlutverk og mundi geta
rækt það framvegis.“ Það er
bezt að byrja á þessari klausu
aftanverðri, og svara því, að
það er enginn vafi, að við
hefðum ekki getað varð-
veitt handritin á þeim
tíma, sem Danir rökuðu
þeim til sín. En hverju
og hverjum var að
kenna? Það var Dönum að
kenna, sem bjuggu svo að
okkur, að við vorum óhæfir
til að leysa það starf af liendi.
Þeir vanræktu okkur i því
sem öðru, og ætla svo nú að
nota sína eigin vanrækslu
við okkur annars vegar, en
rækslu sína á söfnunar-
skyldunni fyrir okkar hönd
hins vegar til að liafa af okk-
ur lögmæta eign, ef frú Lis
Jakobsen fær ráðið.Dálaglegt
siðferði það! Við hljótum að
kæra Dani um það, hvernig
þeir bjuggu að okkur þá, svo
að við vorum ekki sjálfir
færir um hvoi’ki þetta né
flest annað, sem okkur var
nauðsyn.
Vanræktar skyldur.
Það eru fleiri skyldur í
þessu efni, sem Danir hafa
vanrækt. Frúin er að nudda
okkur því um nasir, að það
sem eftir hafi orðið hér af
handritum hafi farið for-
görðum. Það er nokkuð til
í þessu, enda þótt sé liátt á
10. þúsund handrita i Lands-
bókasafninu nú. En því 1
dauðanum brugðust Danir
þeirri skyldu sinni, að halda
þessu til liaga fyrir okkur?
Frúin nefnir handritin okk-
ar hjá Svíum, en hverju var
það að kenna nema slóða-
skap Dana, að ná þcssum
handrilum á einn stað, þar
sem þeim væri óliætt, að þau
lentu til Svíþjóðar. Hverju
er það að kenna, að islenzk
handrit hafa flækzt til l't-
recht, Wolfenhiittcl, Berlín,
Wien, Parísar og ýmsra
staða á Englandi, Skotlandi
og Irlandi? Það er liirðuleysi
Dana að kenna. Þeir hafa í
þessu sem öðru vanrækt að
veita hagsmunum vorum þá
forsjá, sem þurfti og þeim
bar. Þeir lofuðu Finni Magn-
ússyni að tvíselja íslenzk
handritasöfn til Englands,
þeir lofuðu Grími Thorkelin
að selja íslenzk handrit til
Englands og þeir Iofuðu Sir
Joseph Banks Bart, að flytja
íslenzk handrit úr landi,
þvert ofan í skyldu sína við
okkur. Og þennan slóðaskap,
þetta hirðuleysi og þessa
vanrækslu á ótvíræðum
skyldum Dana við oss ætlast
frú Jacobsen til að við þökk-
um þeim með að lofa þeim
að halda fyrir okkur þeim
verðmætum vorum, sem ekki
liafa farið forgörðum fyrir
vítavert aðgerðaleysi þeirra.
Sér er hvert purkunarleysið!
Og svo er frúin að gorta af
því, að Danir hafi kunnað
að geyma það, sem þeir
hirtu, en vill hún þá ekki
um leið blygðast sín fyrir
hirðu- og hugsunarleysi Dana
fyrir okkar hag um liitt, sem
Frli. á 7. síðu.
Bollapör
(gler)
£kúlœAkei$ h.tf.
Skúlagötu 54. Simi 6337.
Stúlha
vön að sníða og sauma,
getur fengið lager-saum
heim. — Tilhoð merkt:
„Kjólar“ sendist blaðinu
fyrir laugardag.
Linoleum
er komið i Veggfóður-
verzlun
Viktors Kr. Helgasonar,
Hverfisgötu 37.
Sími 5949.
amerískir og- svissneskir
SILKISOKKAR.
VerzL Regio,
Laugaveg 11.
mm osKási
fyrirframgreiðsEa
Vantar tvö — þrjú herbergi og eldh's.
Vii leiga 1—2 ár, fynrfram, afnot af síma,
og ýms önnur Klunniúdi ef Um semst. — Tilboð
merkf, ,,íbúðr116“ *eggist á afgr: bláðsiirs' fýrir'
föstudag.
ii?- 'ftji’ hism.'g'ii j,d gmnmhi* •j.Hrxj : »th.un>'|