Vísir - 26.03.1947, Blaðsíða 2

V 1 S I R
Miðvikudaginn 26. marz 1947
I*$Óðl<&ÍBihÚSÍð
W§atahattawfólh
1 gömlum sögum er sagi
frá litlum stúlkum, sem
bjuggu við skort, vanrækslu
og vonda meðferð i ösku-
stónni. En sögunum lauk
jafnan á þann veg, að litlu
síúlkurnar björguðust með
undursamlegum hætti úr
eymd og áþján vondi'a
manna, til mikilla vegsemda
i glæsiíieimkynnum þjóðar-
innar.
Leildiúsið í Reykjavik er
likt sett og lítil stúlka við
öskustóna. í nálega manns-
aldur hefir leikhúshugsjónin
og leikhúsbyggingin verið
likt sett og Ilelga í ösku-
stónni. En á komandi árum á
þella vanrækta barn Reykja-
víkur vissu fyrir betri örlög-
um.Það verður viðurkennt af
öllum nema þcim, sem liafa
hlotið sina- andlegu tanm-
ingu í Fjalalcettinum, að
leikhúsið við Hveríisgötu sé
fegursta og veglegasta bygg-
ing, sein þjóðin hefir eignazt.
Þangað munu öld eftir öld,
liggja leiðir hundruð þús-
unda íslenzkfa manna til ó-
tölulegra gleðifunda. Þá mun
jiað þykja furðu sæta, að
einhverntima skuli hafa ver-
ið til á íslandi svo ófull-
komnar og litið gefnar
manneskjur, að’þær fyliast
af gremju yfir því, að Fjala-
kötturinn, skyldi ekki vera
æðsta heimili leikmenntar i
liöfuðstað íslands.
Að öllum likindum líða
ekki nema fáeinir mánuðir
þangað lil „dóttir Reykjavík-
ur“ flytur sig úr öskustónni
og brosir með góðmannlegri
meðaumkmi á fótkiðúrFjala-
kettinum, sem vildi lála
timbuTskúiinn vera aðal-
komu alls síaðar að Iuktum
dyrum. Skáld, blaðamenn og
leiklistai'.skörungar létu ekki
heyrast-svo mikið sem eitt
vingjarnlegt orð, enn siður
að verk þeirra færu að tala.
Leikhúsnefndin vissi, að það
átti að ræna sjóði hennar og
að engin glæsilóð var fáanleg'.
Hún lét þá hefja byggingar-
sarfið og gera húsið fokhelt.
Er þar var komið sögu vorið
1932 hrifsuðu valdamenn
þjcðarinnar allar tekjur
hússins tii almennra þarfa.
Nornir leikhússmálsins
horfðn með kuldaglolti á að-
fárirnar.
Vorið 1940 kom útlenskur
liðsafli og hertók leikhús-
býgginguna. Foringjar að-
komumanna sögðu að íslend-
ingar hefðu sýnilega enga
þ'örf fyrir húsið, fyrst þeir
létu það standa hálfbyggt og
ónotað ár eftir ár. Þegar lier-
náminu lauk skilaði endur-
bætt Alþingi ránspeningun-
um frá 1932. Var þá byrjað
á smiði leikhússins að nýju.
Þó var við marga erfiðleika
að etja. Oft vantaði múr-
smiði, trésmiði, erlendan
gjaldeyri og erlent bygging-
arefni. Viðgerðin jiokast á-
fram en lafðist af mannleysi,
efnislej'si og gjaldeyrishöml-
um.
Oft verður að gera nokkr-
af breytingar á húsum, jafn-
vel eftir að þau eru fullgerð.
Þannig hefir verið sett þak
með halla á fjölmörg dýr-
ustu hús í Rcykjavík af því
að flötu steinþökin voru
hriplelc. Það varð að bæta
heilli hæð ofan á Landakots-
spítalann vegna lekans gegn
um flalt þak. Þetta eru sláem
heimkyhni íslenzkrar leik- missmíði. Hitt var eðlilegt,
listar. Hdí i litla hefir þá frá að þegar leikhúsið var byggt
mörgu að si-eja frá niður- árið 1930 væri gert ráð fvrir
lægingárári mum. Hún man miðstöð og kolageymslu i
vel eftir >eim langa tíma kiallara hússins. Benedikt
þegar Indr 5! Einarsson bað Gröndal verkfræðingur gekk
um liðvris! ! lil að koma upp vel og vandlega frá þeirri
lcikhúsi. ■n, enginn vildi Irilcningu. Siðan kom liita-
hjálpa. Að ioknm gerðust veifan frá Revkjum og vara-
nokkrir ,.u! anbæ j armenn“ til hjlun með rafmagni. Þá var
að slyðja v ðleibii báiis. Lög- óhemju mikið liúsrými ó-
gjöf var st H á Alþingf’ 1923 notað í kjallara leikhússins.
um að ÖI3 j> .•■• kyldis ikatt- Húsalildistari og byggingar-
lefígja skei i! •!• ir sínar til nefnd ákváðu að nota alll
að; koma upp leikhúsi í þctla kjallararými og gera úr
Reykiavík; kvað því úrvals vdízlusal, þar sem
ennfi enmr, (jj ](ýj» í|t' ssins OQ0—250 manns geta setið
mælti U,.: jja byggiqgf rtóð. 01 horðs i einu. Það er ekki
sem landið ivoli. ' ‘”gt að hrevta kólagéymslu
Hrátt kmni leiðinlcgar íörn- ng miðstöðvarherhergi í
i v að vöggi i barnslns. Efíir 'ullkominn veizlusal með til-
tvö niisstn i er ráSgei t að veyrandi herbergjum nema
ræna hálfui ii lívggingars jóðn- '• þvj að brjóta skilrúm.
nm. Fáim ! ■úi núi s|ða r H'm* í'ú'Oa liefir verið- gert. Hin
farið að'ive ðá'Úríf áð lá á fit- grrb,reytta aðsfaðe um hitun
vapið Iiafð sjóðiiin. I i ssins hefir leitt fil þess að
ingnniefndi n: riidriðtr1 Ein- .'■•.' '.o-Jikt Oröjidal hefir gert
arsson, Ei nar Kvaran og ýmsar hréytingár á hita-
Ja3<oh KföH j' leitúði! ún i all- ::'i;;v.lum og loflræsfingu. JFá-
an höfuðV.íf iðinil að h.ÚÓ túgri ;im mun delta i lmg nð áfeílá
lóð fyrir léikhúsið.’ En þeir íiann fvrir að hættn við kola-
•í öskustónnL
geýmslu í húsi, sem nær lil
hitaveitu, og fáir vitibornir
menn munu ásaka bygging-
arnefnd fyrir að gera kola-
geymsluna að ánægjulegum
og mjög yerðmætum salar-
kynnum, jafnvel þó að breyta
þurfti nokkrum skilrúmum.
Þetta er vafalaust langsjálf-
sögðust og langárðvænleg-
ust borvélarframkvæmd
ííieðal hinna óteljandi verka
af þvj. tægi j Reykjavík.
Þegar sýnilegt vár, að
leikhúsið yrði bráðlega full-
búið, kom í ljós liver hælta
andlegu lifi. í bænum hefir
stafað frá Fjalakettinum.
Alls konar fólk fór að skrifa
um leikhúsmál i blöðin. iÚt-
lendingar fóru að leggja i
vana sinn að fara með suma
þessa höfunda upp í Ieikhús
til að draga dár að þeim.
Einn útlendingur taldi blaða-
manni í Reykjavík trú um
að góð leikhús ættu, sem
eins og oft fíðkast um kvik-
myndasali að hafa áhorf-
endarúm eínungis á salar-
gólfi. Ef Reykvikingurinn
hefði séð önjvur leikhús en
Fjalaköttinn og Iðnó myndi
hann ekki hafa gengið í
gildruna, og allra sízt sagt
sjálfur frá, hve gráll liann var
leikinn. Annar mikill andans
maður skriEaði í blöðin uin
þann galla á gerð leikhússins
að af efri svölum sæist ekk-
ert nema fnemst á leiksvið-
ið. En þegar maðurinn kom
á þessar svalir, sá hann hæði
-allt leiksviðið og mikið af
veggnum á bak við.
Um saina lcyti var skipuð
nefnd til að rúða fram úr
vandamálum leikhússins.
Brynjúlfur Bjarnason valdi í
þá nefnd mann, sem. aldrei
hafði séð leikhús. Að lokum
fór þetta fólk að .ski'ifa i
blöðin, livort nægilegt vegg-
rými væri í leikhúsinu fyrir
myndir af úrvalsleikurum
jijóðarinnar og hvort bygg-
ingarnefnd hefði ekki lekið
á ófriálsan hátt minningar-
g.jof um rnerka íslenzka leilc-
konu. Núverandi byggingar-
nefnd hefir aldrei haft nokk-
urn minningarsjóð milli
handa. Þá var ekki öðrum íil
að dreifa en Tndriða Einars-
syni og Jakob Möller. Annar
þessara manna er í grpf
sinni. Ilinn í fjarlægu landi.
þegar dylgja jiessi er fram
borin í víðlesnu blaði í bæn-
um.
ir gæfu í leikhúsið bronce-
mynd i likamsstærð af
merkri leikkonú. Öðru máli
er að gegna um liina ný fram-
komnu dylgju um óvandaða
meðferð á gjafafé. Það má
fyrirfram fullyrða, að aldrei
muni nokkur blettur falla á
minningu Jakobs Möllers og
Indriða Einarssonar út af
varðveizlu þeirra á leikhús-
sjóðnum. Það er að vísu ekki
venja, að þjóðmálamenn fái
þakklæti fyrir störf i alþjóð-
arþágu; en varla gelur það
talist viðeigandi kveðja fyrir
slarf Indriða Einarssonar og
Jakobs Möllers í þágu ís-
lenzkrar leikmenntár að út-
breiða á prenti i nafnlausum
greinum dylgjur um að þeir
liafi farið miður ráðvand-
lega með geymslufé, hvaðan
sem jiað var komið.
Saga leikhússins minnir á
málverlc eftir Rembrandt,
þar skiptast á Ijósir og dökkir
skuggar. Agæti slikra lista-
verka er fólgið í sainspili
Ijóss og myrkurs. Sama má
segja um hina skáldlegu
drætti í leikhúsmálinu. Ind-
riði Einarsson. brautryðjandi
málsins og Jakob Möller,
fj-rsti flutningsmaður jiess á
Alþingi, hafa lagt íil mikið
af birtu í þcssa sögulegu
mynd. En hinir, sem hafa
lagt til myrkrið og dimm-
una, koma líka við sögu.
Fvrir sjö öldum beittu trú-
hneigðir Svíar sér fyrir dóm-
kirkjubyggingu í Lundi. Sú
kirkja er enn einhver feg-
ursta byggíng á Norðurlönd-
um. Engin minnismerki eru
i kirkju jiessari um biskupa
jiá og presta, sem stýrðu
verkinu. En í hvelfingunni
undir er táknmj’nd um liið
vonda vald þeirra tíma,
táknmynd um illvætt jiann,
sem vildi velta kirkjunni, en
hafði ekki mátt lil þess.
í liinum efri salarkynn-
um leikhússins mun smátl
og smátti rísa myndasafn.
þar sem skörungar leiklist-
arinnar endurfæðast i málmi
eða marmara. En í kjallara
hússins, þar sem borvélin er
að gera kolageymslima...aði
einhverjum mesta tilhaldssal
i hænum, ætli að vera mynd-
ir, múraðar i stein, af í’jala-
kaítar fólkinu sem héfir lagi
til dimmuna og myrkið i
sögu leikhússins. Þegar dóU-
ir Reykjavíkur ris úr -ösi;u-
Framli. á 3. síðu.
Brúðrfoss enn
stærsfa frystl-
Sú villa slæddist inn í blao-
ið í gær, að kæliskip hrað-
frystihúsanna, sem verður
tilbúið eftir rúman mánuð,
mundi verða stærsta kæli-
skip í eigu Islendinga.
IJið rétta er, að Brúarfoss
liefir stærra kælirúm en hið
væntanlega skip, eða um
80.000 kúbíkfet, sem rúmar
um 100 smálestir. Skip þau,
sem Eimskipafélagið á i
smíðum eru einnig stærri og
geta haldið 20 sliga frosti í-
35 stiga hita í lofli og 25 sliga
lieitum sjó.
ta

Eandalag íslenzkra lista-
manna hefir sent Alþingi eft-
irfarandi bréf:
„Það er almennt viður-
kennt, að vegur íslands og
sómi hafi byggst, bj'ggist enn"
og muni framvegis bj'ggjast.
á þeim menningarafrekum
þjóðarinnar, sem einkum eru
bundin list og skáldmennt;
að list og skáldmennt eru hið
eina, sem þessi þjóð getur
miklazt af; að list og skáld-
mennt voru þeir hlutir, sem
af stórveldum heimsins voru
talin höfuðrök þess, að ís-
lendingar æltu skilið að heita
sjálfstæð þjóð.
Samtök íslenzkrá lista-
manna og skálda lej'fa sér
þess vegna, j.nafni tilverurétt-
ar íslenzku þjóðarinnar,-að
sköra á íslenzka ríkið að gera
ekki þanii óvinafögnuð, að
klípa nú af þcirri fjárliæð,
sem veitt liefir verið á fjár-
lögum Alþingis, vegna þeirra
hluta, sem öllum öðrum
fremur liafa skapað okkur
tilverurétt sem þjóð i l>essu
landi; þeirra hluta, sem eru
höfuðrök sjálfstæðis okkar,
svo inn á við sem út á við:
lista o'; skáld-
íslenzkra
menhta.“
Baiíáal.
-;I. listamanna.
Nýir káupendur
VifiÍK fú blaðiíl úkevpifi fii níestu
..•nn- Hriiu'ift -írir Í660
T 0
og. tilk vnnií'. wif >n ,<* heimilÍR-
fune
Að því er snertir aðstöðu
til að koma fju-ir myndum
af ágætum Ieikurum í leik-
húsbyggingunni, þá eru skil-
yrði þar hin heppilegustu.
Um niargnr ókomnar al.dir •
má raða.myndum af'snilling-1
um leiklHnU j leikhús-;
5ð. Þar RÚdanlég land- j
námsskilj”. ði iil að mæra yf-!
irburðá i: 11 en; i 3 ei1:1 istarinn-
ár. H‘éfi • hókkurt um-
tal að iilteknir leiiJistárvin-1
Eins og u ngbörn
þuifá að •1 lá ■ra' að
gahga,; þiúi'; í1 i'd’ng-
liúý-m-n ir að i æra að
■'b- • U r. götu.