Vísir - 11.05.1949, Blaðsíða 4

4
VISIR
Miðvikudaginn 11. maí 1949
Endurminningar Churchills.
Framh. af 3. síðu.
varðar 10 M.E. 110 af stað lil árása á Tyneside. Samtíniis
voru 800 flugvélar sendar til árása á Suður-Egnland til
]>ess að koma í veg fyrir, að vér gætum. sent flugvélar
þaðan norður á bógimi. En eins og fyrr var sagt töldu
þeir vist, að vér hefðum flutt meginhluta flughers vors
suður á bóginn. En ni'x kom i ljós, að dreifing sú á flug-
Iiernum, sem Downing Iiafði fvrirskipað, var fyllilega
rettmæt. Hann liafði séð fyrir þá hættu, sem nú kom til
sögunnar. Sjö Hurricane og Spifii'e flugvélaflokkar
(áquadrons) höfðu verið flutlir frá Suður-Englandi norð-
ur á bóginn, til þess að flugmennirnir gætu hvílzt — og
varið norðurhéruðin, ef með þvrfti. Flugsveilir þessar
Iiöfðu beðið mikið tjón í átökunnm svðra, en þeim var
það þrátt fyi’ir ]jað brvggðarefni að yfirgefa bardaga-
svæðið. Flugmennirnir létu af virðuleik í Ijós, að þeir væru
alls ekki þreyttiiy en ákvörðuninni var þó ekki breytt. En
nú fengu þeir óvænt mikið tækifæi i, sem þeim fannst bxeta
sér það upp, að þcir liöfðu verið dregnir út úr bardagan-
um syðra meðan hann var heitastur. Flugmenn þessir
fengu nú tækifxei’i til þess að taka á móti þýzku flugvélun-
um, cr þær flugu inn ströndina til árásar norður frá.
Þrjátíu ])ýzkar flugvélar voru skotnar niður, flestar
Jxeiria stórar sprengjuf 1 ugvélar-af gerðinni Heinkel III, en
i liverri þeirra var vel þjálfuð sjö manna áhöfn. Manntjón
Breta var lílið, aðeins tveir flugmenn særðust. Framsýni
Dowdings flugmarskálks verður ekki nógsamlega lofuð.
Þó er enn aðdáunarverðara hversu nákvaðmlega hann gerði
sér grein fyrir því hvað við var að etja, og áællaði hárrétt
b.versu margar orusluflugvélar væri fært að flytja norður,
þrátt fyrir Iiinn mikla þunga margra vikna sóknar Þjóð-
verjaí lofti suður frá. Hei’stjói'narhæfileikar þeir, sein íljós
komu þarna hjá Dowding flugmarskálki, voru svo frá-
. bærir, að ekki er of mikið sagt, að þarna liafi komið fram
atburðamaður (genius) í herstjórnai'list. Aldrei framar
freistuðu Þjóðverjar að gera loftárás i björtu, án ])ess að
sprengjuflugvéhmum væru lil verndar fyrsta flokks or-
ustuflugvélar. Hér eflir var engu liæll í björtu fyrir norðan
AVash. "
Hinn 15. ágúst var háð mes.ta loftorusta i þessum þætti
styrjaldarinnar. I rauninni mætti segja, að fimm megin-
orustur hefðu verið háðar þennan dag á 800 kilómetra
vigsvæði. Það var vissulega úrslitadagur. Suður frá voru
allir flugvélaflokkar (squadrons) sendir fram til orustu,
sumir tvívegis, en þeir voru 22 talsins, og nokkrir þrí-
vegis, og flugvélatap Þjóðverja þar, að meðtöldu flugvéla-
tapinu noi'ður frá, var 7(i, en okkar 34. Þarna hafði þýzki
flugherinn beðið ósigur, sein varð að kannast við.
Yfirmenn þýzka flughersins hljóta að hafa verið á-
hyggjufullir mjög, er þeir voru að gera sér grein fyrir
þessum úrslitum, þessum ósigrþ sem vissulega gat ekki
Ixoðað neitt gott um átökin, sem framundan voru. Það
var enn ekki búið að leggja i auðn flugvellina i Kerit, Suss-
ex og Middlesex, svo að fhigher Þjóðverja gæti rutt sér
braut að Tliamesár-mynni, til Iiafnarinnar i Lundúnum,
Innum fjölmörgu og miklu hafnarkvíum þar, og gífurleg-
mn skipafjölda — að fjölmennustu borg heims, þar sem
læða þui’ftj sjö milljónir manna — og til þess að hæfa
slíkan stað þurfti ekki mikla nákvæmni.
Mikilvægir samverkamesm á stund hættmmar.
í margra vikna átökum á þessum tíma, er vér ólum
stöðugt áhyggjur miklar, vann Beaverbrook lávarður hið
bezta verk. Hvað sem í sölu.rnar yrði að leggja varð jafn-
an að leggja flughernum til flugvélar, sem flugmennirnir
gátu reitt sig á, að væru af heztu gerð að öllu leyli. Hér
mætli ekkert seinlæli af opinberri hálfu koma til. engin
fhiutun, engar tafir, eins og eðlilega er um að i'teða á
venjulegum timum.
Allir bcztu kostir þessa hæfileikamanns komu i Ijós, er
hann tók að sér jietla hlutverk. Ahugi Iians var eldlegur
og ]jað gneistaði af honum hvar sem hann fór. Eg var því
feginn á stundum, að geta notið stuðnings hans. Hann
I'rást ekki. Þetta var hans mikla stund. Afburða hæfileikar
Iians og sterk skapgerð, samfara einbeitni og sterku á-
hrifavaldi, sópuðú burt öllum erfiðleikum. Alll, sem til
var af vafahlutum, og efni, sem á þufffi að liðlda, var
dregið fram í dagsljósið, lil notkunar, svo að sigur mælti
vinnast í orustunni. Nýjar flugvélar og flugvélar, sem gerl
liafði verið við svo að þær voru sem nýjar, bárusl flug-
liernum i stríðum straumum, öllum flugmönpunum til
gieði og uppörvunar. ÖU starfsemi til viðhalds og við-
gerðar var rekin skipnlega og af syo miklum dugnaði, að
ekki varð á betra kosið. Eg taldi starf Beavérbro’oks svo
mikilvægt, og að hann Iiefði sýnt slíka afbúrða hxefileika
i þvi, að eg bauð lionum hinn 2. ágúst, með samþyldíi
konungs, sæti í striðsstjórninni. Um þetta levti gat elzti
sonur hans, Max Aitkcn, sér mikið frægðarorð, mcð því
að vinna sigur i 11 einvígjum sem flugmaður. Hann
stjórnaði orustuflugvél.
Annar ráðherra, sem eg átti mikið samslarl' við um
þessai' mundir, var Ernest Bevin, vinnumálaráðherrá, sem
liafði vfirráð og stjórn alls mannafla þjóðarinnar með
höndum. Allir verkamenn í hergagna- og skotfæraverk-
smiðjum voru jafnan reiðubúnir til að framlívæma skip-
anir hans. í ágústmánuði fékk hann einnig sæli í striðs-
stjórninni.
Léiðtogar vei’klýðsfélaganna lögðu á hilluna margskon-
ar samþykklir og reglur, sem þeir varðveittu vel, eftir
langa og hárða baráttu, skevttu engu um forréttindi, sem
unnist höfðu, heldur fórnuðu öllu.fyrir hagsmuni þjóðar-
Iieildarinnar, eins og aðrir, sem einnig fórnuðu öllu, áu
]iess að skeyta um tign, forréttindi, fé sitl og fasteignir.
A þessum vikum ógna og elds var samvinna okkar hin
hezta, skoðanir mínar runnu jafnan i sama farvegi og
þeirra. Síðar deildu þeir, og harma eg það, því að mis-
klið þeirra olli nokkurri Iruflun. En þegar mest á reið
stóðum vér allir satnan. Eg get ekki lofað um of hollustu
Chamberlains cða bæfni og áhuga allra samstarfsmanna
minna í stjórninni.- Levfið mér að votta ])eim virðinff*!
mina og þakklæti.
Flotastjórn Þjóðver.ia leizt ekki á blikuna.
í se])tember kom góðviðriskafli. og þýzki flugherinn
gerði sér riú vonir um betri árangur, að unnt yrði að knýja
fram úrslit. Miklar sprengjuárásir voru gei'ðar á flug-
stöðvar vorar kringum Lundúni og áðfáranótt hins <1.
séptembcr gerðu ('8 þýzkar flugvélar árásir á Lundúni, en
í kjölfar ])eirrar árásar var fvrsta stórárásin gerð aðfara-
nxjtl liins 7. með um 300 flugvélum.
Þessa daga, og næstu daga, er vér fjölguðum loflvarna-
hyssum vorum á þessu svæði um helming, voi’u háðir si-
felldir og mjög harðir bardagar yfir höfuðborg vorri, og
yfirstjórn þýzka flughersins gerði sér enn miklar vonir,
því að hún taldi flugvéla- og flugmannatjón vort meira en
]iað var. En vér vitum nú, að yfirstjórn þýzka flotans,
sem ól áhyggjur hans vegna og- ábyrgðar þeirrar, scm á
lienni hvíldi, ritaði i dagbók sina hinn 11. sept. á þessa leið:
„Þau skilyrði cru ekki enn fyrir hendi sem foringjai’áð
flotans gerði yfirstjórn hers og flota grein fyrir, að riauð-
synlega þyrfti að fullnægja, áður en lagt væri i framkvæmd
áætlunarinnar, nefnilega að vér hefðum alger yfirráð i
lofti yfir Ermarsundi, og að vér gætum bindrað loftárásir
óvinanna á þýzk herskip og hjálparskij) og hafnir, þar
som safnað er saman skipum og liði......Það væri í sam-
iæmi við ákvarðanir um undirbúning áætlunarinnar „Sæ-
l.ión“, ef flugherinn legði ekki jafnmikla áherzlu á það og
nú. að varpa sprengjum á Lundúni, heldur gerði árásir á
Portsmouth og Dover, og flotaliafnir nálægt innrásar-
svæðinu.........“
Þar sem Göring hafði um þella leyti tekist að telja Hitl-
er trú um, að tilganginum mundi verða náð með loftárás-
um á Lundúni, áræddi yfirstjórn flotans ekki, að sniia sér
beint til æðstu vfirstjórnar lándhers. flugliers og flota, ]).
e. lil Hitlers sjálfs, en áhyggjur yfirstjórnar flotans fóru
vaxandi, og líinn 12. seplember komst hún að þessari dap-
urlegu niðurstöðu:
„Loftstyrjöldin er háð sem „alger loftstyrjöld’4, án lil-
lits til þeirra þarfa, sem fullnægja verður vegna álakanna
á sjó, og án samræmis við áætlunina „Sæljón’1. Eins og
styrjöldin i lofti cr nú háð geíur hún ekki orðið lil sluðn-
ings undirbúningi þeirrar áætlunar, sem er að mestu leyti
i höndum flotans. Sérstakiega beu að taka fram, að ekki
er sjáanlegt, að neitt sé gert af flughernum til árása á
In-ezka flotann, scm nú gei'ur að kalla farið ferða sinna
um Ermarsund, óttalaus við árásir, og af þessu i.vun leiða
mjög aukna hæítu vegna allra flutninga yfir sundið. Aðal-
varnirnar gegn herskipum Breta eru þvi tundurduflabelti,
en eins og hvað eftir annað hefir verið látið í Ijós við yfir-
herstjórnina, er ekki nægileg vernd í þeiiri fyrir siglingar
vorar. Sú staðreynd er þvi óhagganleg, að til þessa hafa
hinar siharðnandi loftárásir ekki orðið til stuðnings und-
irbúningnuin að því, að iunrás verði framkvæmd. Þar af
lciðandi er ekki enn unnt, af herstjórnar- og hernaðarleg-
um ástíeðum, að hrinda í framkvæmd áformum um að
sclja lið á land.“
Leíksýning
templara.
Hreppstjórinn á Hraun-
hamri, eftir Loft Guð-
mundsson. Leiksljóri:
Einar Pálsson.
Eg þarf ekki að fara mörg-
um órðum um þáttinn sjált'-
an, því liann er orðimi svo
kunnur bæði i Hafnarfirði
og annars staðar. En hér í
Reykjavik hefir bann ekki
koinið fyrr á svið. Það cr vel
farið að nokkrir áhugameun
úr hópi templara hafi gefið
almenningi kost á að sjá
þennan bráðskemmtilega
gamanþátl. Hann er á köflum
sprenghlægilegur, eri nær þó
ekki því marki, sem liöfund-
urinn virðist hafa ætlað hon-
um.
I eikstjóranum virðist hafa
tckizt vel að I ekka þa’ð bezta
fr-am af þeim hæfileikum,
sem lcikendur bafa yfir að
í'áða og kom það einna
greinilegast i ljós i meðferð
Ragnars Sleinbergssonar í
! hlutverki sinu. Það má í
‘ rauninni segja. að allir hafi
skilað dágóðum Ieik eftir ölÞ
um staðhátlum og atvikum.
Steinberg Jónsson Ieikur
Anibrosius Ambrosiusson,
hreppstjóra á Hraunhamri,
grasalækni með meiru. Ger-
ir hann það með mikilli
smekkvisi. Tvennt mætli
hann giarnan faka til athug-
unar, annað er að brosa ekki
cins áberandi að þeim hnilli-
yrðum, er honum eru iögð í
munn af höfundarins heridi
og i öðru lagi mætti hann
leggja meiri alúð við lyfja-
blöndumna svo ekki væri
jafn áberandi hve hann kast-
ar tii hennar höndunum.
Steinberg er annars vaxandi
leikari og mjög líklegur 'í'l tvð
geta leysl stærri hlutverk af
hendi i framtíðinni.
‘ Þorbjörgu EÍliðadóttur
ráðskonu Iireppstjórans leik-
ur Margrét Biörnsdótlir. Það
er ekki mikið hlutverk, eu
hún gerir því þokkaleg skM
einku'm síðari hluta leiksins.
Sesselja Helgadóttir leikur
Eyrúnu einkadóttur Anil)i'o-
siusar hrepnstjóra. Það bagar
hana mikið hve hún er feim-
in — annars virðist hún hafa
í’óða hæfilcika. Raanar Stcin-
bergsson fer nicð hlutverk
Biarnþórs fóstursonar hrepp-
stiórans. Það er all umfangs-
mikið hlutverk fyrir bvrj-
anda, en Ragnari tekst að
leysn Fað a(' hendi með svo
mikilli prýði, að mig undraði
það um mann, sem ekkert
hefir fengist við leiklist áður
og það er óhæft að fullyrða að
hann Iiefir ótviræða hæfi-
leika til að geta orðið lið-
tækur leikari. Að vísu tal-
aði Iiann of hratt og flótla-
lega, en það verðnr að fær-
ast sem mistök á reikning
leikstjóra og verður vænt-
Framh. á 10. siðu.