Vísir - 27.02.1951, Blaðsíða 5

Þriöjudaginn 27. febrúar 1951
VISIR
5
Mtabert Caughtan:
Kvernig má ráða bót
a svelnleysi manna?
Svefnþarfin rirðist fytgjast
tneö sveiftun unt á
líkunush itanutn.
Svefnleysi hefir aldrei orð-
ið neinum aö bana. En þaö
er þreytandi eins og blóö-
leysi og óþægilegt eins og aö
hafa fótinn 1 gibsumbúðum.,
Og það er nú svo einkenni-
legt, að svefnleysi er sjálft
undirrót svefnleysis. Sá sem
er svefnlaus að jafnaði geng-
ur aö hvílu sinni áhyggju-
fullur og vakir næstu klukku
tímana, einmitt af því að
hann er hræddur um að svo
muni fara.
Enginn veit í raun og veru
hvaö svefn er, né heldur
hvað orsakar hann og hvers
vegna hans er þörf„ En svefn
inum má lýsa.
Þegar maðurinn hefir
hvílzt stutta stund (ef til
vill 30 mín.) rennur á hann
dvali — hann er milli svefns
og vöku„ Honum finnst hann
„fljóta“ eða vera laus við lík-
amann. Ef vel gengur hverfa
allar skynjanir og maðurinn
líður nú inn fyrir landamæri
vitundarleysisins. Þarna er
aðeins um nokkrar sekúnd-
ur að ræöa, en jafnskjótt
verður sú breyting á, að
orkusveiflur heilans (örsmá-
ar raföldur) flytja upptök
sín um set, frá hnakkanum
og fram í höfuðiö. Dr. Mary
Braziervið aðalspítalann í
Massachusett uppgötvaöi
þessa breytingu síðastliðiö
ár. Engin skýring er þó enn
fengin á því, hvers vegna
hún fer fram. Þaö var
mikill sigur að uppgötva
þetta, því að hingað til hefir
það háð þeim, sem fengust
við rannsóknir á svefninum
að þeir vissu ekki nákvæm-
lega hvar var markalínan
milli svefns og vöku.
Einkenni sefns.
Þegar orkusveiflur heilans
hafa breytt um upptök er
svefninn kominn og honum
fylgir dularfull breyting. Sá
sem sefur andar hægt., Aug-
un ranghvolfast. Fingur
hans kólna en tærnar hitna.
Skynjanir hverfa„ Blóðið
hverfur ekki á burtu frá
heilanum, eins og almennt
er álitið, en blóðþrýstingur
lækkar hratt og verður
jninnstur um það bil þrem
klukkustundum eftir að
svefn hefst. Starfsemi hjart
ans hægist, en örfast aftur
og nær hámarki eftir 2 eöa
3 kl.tíma, hægist svo aftur
og er minnst hérumbil 4
klst. síðar.
Líkamshitinn lækkar um
l.til 1(4 gráðu á Fahrenheit.
Maðurinn liggur fyrst kyrr,
en brátt fer hann að hreyfa
sig — hann hreyfir hand-
legg eða fót, síðan byltir
hann sér alla vega. Þegar
hann vaknar um morguninn
getur hann sagt í fullkom-
inni einlægni, að hann hafi
„sofið eins og steinn“. En sá,
sem aíhugar hann, hefir séð,
aö hann hefir hreyft sig
margsinnis — frá 20 sinnum
allt að 60 sinnum. Það er
hægt að „sofa eins og
steinn“, en aðeins þegar
menn hafa verið svæfðir eða
þeir eru dauðadrukknir, eða
andlega vanheilir..
Eftir skamma stund fer
svefninn aftur að breytast og
fer það eftir því, hversu lengi
maðurinn þarf að sofa venju
lega Svefninn verður létt-
ari, vitund gerir vart við sig,
dofnar og vaknar á ný„ Orku-
sveiflur heilans flytjast um
set — maðurinn er vakandi.
Hann geispar ef til vill og
andar þá aö sér súrefni, þar
með minnkar kolsýra sú er
safnast hafði fju’ir í líkama
hans, við langvarandi hreyf-
ingarleysi í svefninum.
Þetta er þá eðlilegur svefn,
sem endurnýjar og endur-
nærir, — hann er þrá og tak
mark hins svefnlausa., Hvers
vegna er oft svo erfitt aö fá
aö njóta hans?
Aðeins maðurinn
þekkir svefnleysi.
Yfirleitt má segja, að
svefnleysi sé það verð sem
maðurinn borgar fyrir það
að vera orðinn maður. Ána-
maðkar, froskar, birnir og
jafnvel apar, þurfa ekki að
glíma við svefnleysi og ung-
börn sjaldan. Þessi lægri líf-
form skortir þá vitsmuni,
sem hafa svefnleysi í för með
sér — sökum þess aö heila-
börkur þeirra er ekki eins
háþroskaöur og hjá fullorðn
um manni„
Þegar frá eru taldar ýmis-
legar líkamlegar orsakir, svo
sem veikindi eða einhverjar
truflanir á starfsfærum lík-
amans, er orsök svefnleysis
oftast ein og hin sama — á-
hyggjur — með öllum sínum
orsökum og afleiðingum.
Oftast eru það og áhyggjur
eða kvíöi, sem orsaka mar-
tröð eða næturhræðslu hjá
börnum, og tíðust orsök er
þetta til þess að menn ganga
í svefni eða tala upp úr
svefni. Lækningin er því auð
sæ: Hún er sú að varpa af
sér áhyggjunum, sérstaklega
undir háttatímann„
En það er luegara sagt en
gjört. Þeir sem af svefnleysi
þjást, andvarpa nótt eftir
nótt: „Það vildi eg, aö eg
gæti hætt að hugsa.“ — Til
eru þó ráð, sem reyna má að
nota.,
Ráð við svefnleysi.
Þaö er þá fyrst aö beina
huga sínum viljandi á burtu
frá því sem áleitið er, hugs-
uninni um einkamál sín og
viðfangsefni. Snúa hugsun-
inni frá vandkvæðum sínum
ástamálum, til dæmis, að
hugsa heldur um eitthvað
sem fjarlægt er og óviðkom-
andi, svo sem blóm eða fugla.
Jafnframt verða menn að
slaka á öllum vöðvum, af-
magna sig„ Þetta er þó ekki
hægt að gjöra til fullnustu,
enda ekki nauösynlegt. (Vit-
anlegt er að menn geta sofn-
að við akstur og örþreyttir
hermenn sofna jafnvel á
gangi). En sá sem er svefn-
laus verður að afmagna sig
eftir beztu getu og sérstak-
lega verður hann að lina alla
vöðva á höfði,' hálsi og
brjósti., Ástæðan er^sú aö
mikill hluti af heilanum
helgast bendingum til þess-
ara vöðva og frá þeim. Næst
augnvöðvunum verður að
hafa mesta gát á vöðvum
þeim, er stjórna málinu. —
Hæfileikinn til að hugsa er
nátengdur hæfileikanum til
aö tala., Þaö er því nær ó-
mögulegt að viöhalda sam-
hangandi hugsun, án þess
aö starfsemi fari fram í radd
vöövunum. (Hún er örsmá
að vísu en þó mælanjleg). Þar
af leiðir, að ef linaðir eru
starfsvöðvar málfærisins,
hindrar það hugsunina og
hún verður aö gefast upp„
Bezta ráöið til þess, er aö
láta neöri kjálkann hanga
niður máttlausan og láta
allt andlitið veröa sljótt og
máttlaust, eins og sinnu-
laust.
Þarf œfingu.
Tómur hugur og magn-
vana líkami eru því þjónar
svefnsins. Þetta fæst með
æfingu og þó ekki auðveld-
lega„ Sumir hafa þurft að
stunda það af kostgæfni
langa hríð. Því til stuönings
má nota friðandi lyf og get-
ur þetta verið gagnlegt bæði
fyrir þá, sem sofa slitrótt og
eins fyrir þá, sem eru svefn-
lausir.
Það er ekki hægt að til-
greina neinar reglur sem
hæfi öllum til bóta.. Þ§.ð er
svo misjafnt sem menn hafa
vanist, eða hvað þeim fellur,
um hitastig í svefnherbergj-
um, gerð rúmfatanna, loft-
ræstingu eða þessháttar.
Flestir sofa betur einir. Þeg-
ar fólki er ráðið frá því að
liggja á vinstri hliðinni eða
„hjartahliðinni“, þá er það
eins og hver önnur 'bábilja,
því aö hjartaö er hérumbil 1
miðjum bolnum ofan til og
oft veltir sofandi maöur sér
á vinstri hlið„ Hafi maðurinn
eðlilega meltingu getur það
verið gott fyrir hann aö fá
sér væna máltíð rétt áður en
hann fer aö sofa og sumum
þykir jafnvel gott að fá sér
bolla af góöu kaffi undir
svefninn, — þaö örvar melt-
ingarstarfsemina. Ef mönn-
um finnst þeir hafi gagn af
að fá sér bita, lauga sig og
hlusta á hljómlist svo sem
15 mín„ áður en þeir ganga
til náða, þá er rétt að reyna
það.
Konur sofa
oft betur.
Konum veitist auðveldara
Brezk farþegafliígvél steypíist fyrir hökkru til jarðar lijá
Broinmafíugvelli við Stokkhólm, þegar flugstjurinn reyndi
að lenda yegna leka. í benzíngeymslu flugvélarinnar. Einn
maður lézt og 6. slösuðust, .þeg-av vélin brotnaði, er hún
rakst á.tité'; hn.ágrenni jiiiigvHÍIarins,
en körlum að fá nægan
svefn, að nokkuru leyti sök-
um þess aö þær eiga við
færri vandamál að stríða„ —
Einnig er þaö þeim til hjálp-
ar aö þær viöhafa alls konar
undirbúning undir svefninn,
þær bera smyrsl á andlit sín,
bursta hár sitt og dunda við
ýmiskonar snyrtingu. Þetta
leiðir hugann að svefni og
hvíld og hefir sín áhrif., Um-
hugsunin um rúmið hefir
svipuð áhrif og ætti fólk því
ekki að lesa í rúminu — allra
sízt glæpasögur.
Gott er aö temja sér að
fara í rúmiö á vissum tíma,
einnig að hafa fótaferð á
vissum tíma„ Þaö má alveg
eins vera: Seint í rúmið og
seint á fætur, eins og hitt.
En aðeins að því sé fylgt eft-
ir. Ástæðan er sú að öllum
hentar ekki sami svefntími.
Læknar hafa um áraskeiö
skeið veriö að athuga þetta,
þeir hafa séð að líkamshit-
jnn hækkar ýmist eða lækk-
ar á hverjum sólarhring. Mis
munurinn getur verið eitt-
stig, eða dálitlu meira og
þegar líkamshitinn lækkar
er þaö hentugt að fara aö
sofa. Og með því að koma á
vissum háttatíma geta menn
komiö því á að líkamshitinn
lækki á vissum tíma.
Sveiflur líkamshitans.
Þessar sveiflur í líkamshit
anum eru ólíkar með mönn-
um., Hjá sumum mönnum
hækkar líkamshitinn jafn-
skjótt og þeir vakna og þeir
spretta upp þegar og fram
úr rúminu. Það eru „morg-
unmennirnir“. Líkamshiti
þeirra hækkar smátt og
smátt og á hádegi eru þeir
„í essinu sínu“„ Skömmu síð-
ar fer líkamshiti þeirra ao
lækka og þeir eru þá ekki
eins fullir af fjöri. Líkams-
hitinn smá lækkar og
snemma að kvöldi tekur þá
aö syfja.
„Kvöldmaðurinn" er öðru
vísi„ Líkamshiti hans nær
ekki hámarki fyrr en síðdeg-
is. Þá er hann „upp á sitt
bezta“. Á morgnana er hann
daufur, tregur til að fara á
fætur og stundum önugur,
Þegar morgunmaöurinn er
oröinn syfjaður, er kvöld-
maöurinn glaðvakandi og
vinnur hvað bezt. Dr. Kleit-
mann, lífeðlisfræðingur, hef
ir um 30 ára skeið kynnt sér
svefninn og segir að eðlileg-
ur svefntími manna fari eft-
ir líkamshita þeirra, hvenær
hann sé lægstur,, Það er orð-
tak hans að „líkamshitinn
hafi eyðilagt fleiri hjóna-
bönd en skaphitinn.“
Vinnu skal haga
eftir líkamshita.
Dr. Kleitmann heldur því
fram að menn vinni bezt
meöan líkamshitinn sé hár
og veiti þá bezt þreytunni
viðnám. Sé því bezt að haga
vinnu sinhi eítir því„
Því hefir verið haldið
fram- að þreyta- skapaði eit»