Vísir - 01.09.1952, Blaðsíða 4

fi
VÍSIR
Mánudaginn 1. september 1952
DAGBLAÐ
Kitatjórar: Kristján Guðlaugsson, Hersteinn Pálsson,
Skriístofur Ingólfsstræti 3.
Útgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSm H.*\
Kígreiðsla: Ingólfsstræti 3. Símar 1660 (fimm Iínur).
Lausasala 1 króna.
Félagsprentsmiðjan h.t
Verkun síldar.
Fyrir nokkrum árum vakti Gísli verkfræðingur Halldórsson
máls á því, að varðveizla síldar væri með öðrum hætti og
lakari, en æskilegt gæti talist, vegna nýtingar og gæða afurð-
anna. Gerði hann tilraunir til að geyma síldina í þróm, með
isingu og síðar var notað aðkeypt efni, sem varðveita átti síld
frá skjótri rotnun, en slíkar aðferðir munu aðeins hafa verið
við hafðar í mestu veiðihrotunum. Ekki er kunnugt um að aðrar
tilraunir hafi verið gerðar til umbóta á varðveizlu síldarinnar,
þótt vel kunni það að vera og er því ekki fjarri lagi að gefa
gaum þeim tilraunum, sem erlendis hafa verið gerðar til þess
að bæta gæði geymslusíldar.
Þær fregnir berast frá Noregi, að þar hafi síld verið sett í
tunnur undir opinberu eftirliti, en því næst hafi tunnurnar
verið innsiglaðar og geymdar í þrjá mánuði. Virtist síldin sem
ný, að því er sérfróðir menn töldu, en vi'ð efnagreiningu benti
einnig allt til að slík geysmla sildarinnar hefði staðist raunina,
þannig að um gæðavöru væri að ræða. Hafa fregnir af slíkri
geymslu síldarinnar vakið mikla athygli í Noregi, enda er
Norðmönnum sýnt um að nýta framleiðslu sína til hlítar, auk
þess sem almenningur telur að sparnaður og nýting sé undir-
staða alls þjóðarauðs, en vörugæðin tryggi söluna á erlend-
um markaði.
Um þessar mundir er unnið hér að söltun Faxasíldar. Talið
er að verulegur hluti aflans sé vel söltunarhæf vara, en úr-
gangssíld hinsvegar miklu meiri en gerist norðanlands. Þegar
hefur tekizt að selja nokkurt magn af síld þessari, svo sem
gerst hefur á undanförnum árum, en á miklu veltur að vöru-
gæðin reynist slík að varan mæli með sér sjálf við sölu. Eftirlit
með söltuninni verður að vera strangt, og í því falið meðal
annars, að unnt sé auk þess að fylgjast með því á erlendum
markaði, hvort mistök hafa átt sér stað hjá saltendum og þá
hverjum þeirra um sig. Þeir saltendur, sem gerast sekir um
óvandaða framleiðslu og hirðuleysi í verkun síldarinnar, eiga
ekki að fá söltunarleyfi í framtíðinni, með því að þeir skaða
þjóðina með framleiðslu sinni, þótt þeir kunni að hagnast
sjálfir á henni í svip.
Ftindiir utanríkisráðherranna.
TT’undur utanríkisráðherra Norðurlanda hefst hér \ borginni
■*- á miðvikudaginn, er kemur. Sækja hann utanríkisráð-
herrarnir allir og auk þess nokk.rir samstarfsmenn þeirra og
aðrir fulltrúar úr utanríkisþjónustunni. Hafa slík fundahöld
ráðherranna farið fram undanfarin ár í höfuðborgum Norður-
landanna, en hér á landi er slíkur fundur haldinn í fyrsta sinni
eftir styrjaldarlokin. Norðurlandaþjóðirnar hafa náið samstarf
um ýms mál sín á milli, en auk þess koma þær oftast fram sem
ein heild í alþjóðlegu samstarfi og fundum Sameinuðu þjóðanna.
Er því eðlilegt og sjálfsagt, að rædd séu helztu vandamálin,
sem uppi eru á hverjum tíma.
í norrænni samvinnu hefur ísland nokkra sérstöðu og hlýtur
að hafa. Sem dæmi þessa mætti nefna landvarnamálin, sem
geta verið sameiginlegt fyrir skand.inavisku löndin, en af legu
íslands leiðir að um slíka samvinnu verður ekki að ræða, nema
sem einn þáttur í alþjóðlegu samstarfi. Skilyrði hér á landi
inn á við og út á við eruað ýmsu leyti önnur, en í skandinavisku
löndunum, þannig að við eigum ekki samleið með þeim að öllu,
þótt við hinsvegar viljum hafa hana sem nánasta.
Heimsókn utanríkisráðherra Norðurlanda til þessara funda-
halda, er fagnaðarefni, með því að þótt alþjóðamál kunni að
verða rædd, verður vafalaust einnig ræddur sá þátturinn, sem
veit að sjálfstæðri norrænni samvinnu. Þær hömlur, sem hafa
verið á samvinnu Norðurlandanna, og stafað hafa frá styrjaldar-
árunum, hSfa á ýmsum sviðum verið afnumdar og jafnframt er
unnið að því af gagnkvæmum skilningi að greiða fyrir al-
hliða samvinnu þessara þjóða. Þarf ekki að taka fram að slíkt
samstarf þjóðahópa er í fullu samræmi við sáttmála S.Þ., sem
gerir beinlínis ráð fyrir slíku. Ráðstjórnarríkin hafa hinsvegar
haft ýmsar athugasemdir að gera við hina norrænu samvinnu,
og jafnvel talið henni beint gegn sér, sem er vitanlega fjarri
öllu lagi, enda hafa slíkar orðsendingar ekki verið teknar oí
alvarlega.
íslenzk menning er og verður norræn í eðli sínu, þótt lega
landsins og landshættir séu að ýmsu sérstæðir. Til norrænnar
menningar höfum við lagt nokkurn skerf, sem sóttur verður í
íslenzk handritasöfn í Kaupmannahöfn, auk þess sem geymt er
heima. Skilningur annarra Norðurlandaþjóða á slíku framlagi,
hlýtur að móta gagnkvæma vinsemd eftir því sem við á.
tÞgóðleikhúsiö :
Listdansasýnmgarnar vekja
mikinn fögnuð áhorfenda.
Á föstudagskvöldið hóf Þjóð-
leikhúsið starfsemi sína á
haustinu með listdanssýningum
og eru það um leið fyrstu list-
danssýningar, sem hér hafa far-
ið fram svo teljandi sé.
Hafa danssýningarnar verið
fjórar til þessa, og hefur sama
efnisskráin verið á þeim öllum.
í dag verður engin listdanssýn-
ing, en Harry Ebert, sem annast
undirleik norrænna listdansara
mun halda píanóhljómleika í
Þjóðleikhúsinu í kvöld. Á
morgun hefjast svo aftur list-
danssýningar með breyttri efn-
isskrá. Hafa listdanssýningar
vakið geysimikla eftirtekt og
hefur listafólkinu verið ákaf-
lega vel tekið af áhorfendum.
Efnisskrá á þessum sýning-
um, sem um garð eru gengnar,
hefur verið mjög fjölbreytt, og
erfitt að gera upp á milli hvaða
atriði hafa líkað bezt. Það er
ljóst, að þarna er að verki ó-
svikið listafólk. Mesta eftirtekt
hafa vakið indverskir dansar
listdansmærinnar Lilivati, en
þeir eru mjög óvenjulegir og
nýstárlegir, þótt þeir séu um
leið kannske helzt óskiljanleg-
ir fyrir okkur. Undirleik fyrir
indversku dönsunum annast
Indverjinn Sri Bose og leikur
á tvær trumbur, samtímis.
Allir hafa dansarnir vakið
mikla hrifningu og sérstakan
fögnuð vakti skopstæling á ný-
tízku dönsum, sem samin er af
sænska balletmeistaranum Carl
Kruuse, er dansar þann dans
ásamt Ingu Bergreen. Erfitt er
samt að gera upp á milli lista-
fólksins, því hér er sannarlega
ekki um að ræða neina viðvan-
inga, enda vitað að það er starf-
andi við kunnustu leikhús
Norðurlanda.
Þess hefur þó gætt á sýning-
unum að ljósaútbúnaður Þjóð-
leikhússins er ekki gerður fyrir
balletsýningar, og kemur það að
sök í þeim dönsum, er krefjast
hraðrar hreyfingar um sviðið.
Þjóðleikhúsið á miklar þakk-
ir skilið fyrir að hafa útvegað
hingað þetta ágæta listafólk.
Bandaríkjamenn eru
fyrir „Skota".
New York. (A.P.). — Banda-
ríkjamenn keyptu meira en
helming alls þess viskís, sem
Skotar seldu úr landi á sl. ári.
Alls nam framleiðslan rúm-
lega 30 millj. lítra, og nam út-
flutningsandvirðið um 740
lAillj. kr., jókst um 130 millj.
kr. á árinu. Bandaríkin borg-
uðu um 440 millj. kr. fyrir
skozkt viskí á árinu.
Getraunirnar:
Mjög óvænt úr-
slit á iaugardag.
Úrslit leikjanna á síðasta get-
raunaseðli urðu þessi:
Arnsenal—Suðnderland: 1—
2 (2).
Blackpool—Bolton 3—0 (1).
Charlton—Wolves: 2—2 (x).
Chelsea—portsmouth: 2—-0
(1).
Derby—Aston Villa: 0—1 (2)
Middlesbrough—Preston:
1—1 (x).
Newcastle—Tottenham:
1—1 (x).
W. Bromwich—Burnley:
1-2 (2).
Birmingham—Fulham:
1— 4 (2).
Hull—Brentford:
2— 2 (x).
Sheffield U.—Huddersf ield:
0—2 (2).
í morgun var ekki kunnugt
um úrslitin í landsleik Finna
og Norðmanna.
-...
Englr erlendir kafbátar
á ferð.
Ástralski flotinn hefur rann-
sakað hvort það hafi við nokk-
uð að styðjast, að kafbátar, sem
menn ekki vita deildi á, hafi
iðulega sést að undanförnu við
norðurströnd Ástralíu og
Nýju-Guineu.
Ekkert sannaðist um, að kaf-
bátar framandi þjóða hefðu
verið þarna á sveimi.
♦BERGMAL♦
„Víðförull“ var tíður gestur í
Vísi um eitt slceið, en nú
er orðið langt síðan ,,nöldrið“ í
honum hefir heyrzt, þangað til
nú að hann sendir okkur pistil:
„Vísir! gamli kunningi. Nú fæ
eg ekki lengur orða bundizt,
og verð því að biðja þig fyrir
dálítinn nöldurpistil upp á
gamlan kunningsskap.
„Nýyrði“ í Vísi.
„Er hann nú líka farinn að
taka upp þetta leiðinlega
þyriIvængju-flugu-orðskrípi“?
sagði eg við sjálfan mig, þegar
eg fyrir nokkrum dögum sá
þetta „nýyrði“ í Vísisgrein, og
sem eg hélt að Morgunblaðið
hefði einkarétt á, og að það
væri bara yfirleitt lítið gért
að því að stuðla að útbreiðslu
fyrir. Þetta þótti mér miður
farið, því eg hefi alltaf talið
Vísi meðal betri fulltrúa ís-
lenzkrar tungu, enda vona eg
að það hafi aðeins verið fyrir
vangá ,að þessi ,,fluga“ (þyril)
kom þar fram.
Fjarlægðir
styttast.
Þegar þess er gætt, að vegna
hinnar tröllauknutækniþróunar
síðari tíma á öllum sviðum at-
hafnalífs þjóðannar, hafa þær
óbeinlínis nálgazt hver aðra, og
orðið að einu stóru nágrenni.
Þessi nágrennisþróun er nú
komin á svo hátt stig, að heim-
urinn er að miklu leyti kom-
inn undir eina stjórn — sam-
einuðu þjóðirnar, þar sem raun-
verulega er aðeins um það
deilt, hvort íbúum jarðar skuli
í framtíðinni stjórnað sem
þrælum eða frjálsum mönnum.
Þau átök geta að vísu orðið
bæði löng og hörð og verða ekki
rædd hér.
En meðan þjóðirnar þannig
brjótast um og breytast á ýms-
an hátt í þessari deiglu til
myndunar sameiginlegs skipu-
lags, framtíðarskipulags, geta
þær ekki komizt hiá að taka
upp fjölda samei<?inlegra orða
og nafna, sem óhjákvæmilega
koma fram vegna hinnar öru
tækniþróunar á öllum sviðum,
og þar af leiðandi síaukinna,
sameiginlegra, nýrra viðfangs-
efna.
„Helikopter“
alþjóðlegt orð.
Yfirleitt munu þjóðirnar taka
þessi nýyrði óbreytt upp í þjóð-
tungu sína, að minnsta kosti
nafnorðin, og er hætt við, að
okkur fslendingum reynist
erfitt að komast hjá að gera
það sama. Enda er það ekki á
annara færi en orðhögustu
manna á íslenzka tungu, að
þýða nafnorð úr erlendum
málum, eða búa til hentugt
þjóðlegt orð í þess stað, svo að
betra sé en útlenda orðið, ef
það er auðvelt í framburði eins
og það orð, sem hér um ræðir,
þ. e. „helikopter". Þetta er al-
þjóðlegt orð, og auðvelt í fram-
burði fyrir allar tungur, en
það er ekki til þess fallið að
vera þýtt frekar en önnur nafn-
orð, sem ekki eru jafnframt
lýsingarorð eða hugtak.
Skemmd
á málinu.
Eg tel það skemm á íslenzku
máli, að taka upp nýyrði fyrir
útlend nafnorð, sem ekki er
hægt að þýða, ef þau eru engu
skiljanlegri en útlenda orðið
sjálft. Enginn skilur t. d. hvað
átt er við með „þyrilvængja"
eða „þyrilfluga“ án þess að
sérstakar skýringar fylgi. Án
þeirra gæti ófróðum alveg eins
dottið í hug, að „þyrilfluga“
væri ef til vill ný tegund af
kálflugu eða einhverju öðru
ný-innfluttu meindýri.
Eg vona að höfundar „þyril-
flugunnar" séu nú búnir að
skemmta sér við hana nægju
sína í bili og geti, eftir atvik-
um, fallizt á, að veita henni
sömu örlög, sem venjulegum
dægurflugum eru ásköpuð, en
það er að hverfa úr umferð,
þegjandi og hljóðalaust, með
hallandi sumri og lækkandi sól.
Víðförli.“
Gáta dagsins.
Nr. 229.
Einn er vegur endalaus,
arkar þar um drengur;
við bæði lærin bindur haus,
á berum fótum gengur.
Svar við gátu nr. 228.
Fæða.