Vísir - 16.06.1954, Blaðsíða 1

44. árg.
Miðvikudaginn 16. júní 1954
132. tbl. A,
1944—1954.
Lýðveldið fsland
Endurminiiiiigat* frá lýðveldisséofnitninni.
Eins og ýmsum mun enn í
fersku minni, var það hið góða
hlutskipti mitt að vera við-
^taddur stofnun hins íslenzka
lýðveldis að Lögbergi 17. júní
1944, . og önnur hátíðahöld í
sambandi við þann einstæða
atburð í sögu þjóðar vorrar,
sem fulltrúi Vestur-íslendinga.
Sækja minningarnar frá þeim
söguríku og. atburðaríku vor-
dögum fast á huga minn nú,
er 10 ára afmæli lýðveldisins
stendur fyrir dyrum, enda er
það aftur hið eftirsóknarverða
hlutskipti mitt að vera kominn
heim tfl ættjarðarstranda á
þeim tímamótum sem fulltrúi
Þjóðræknisfélags íslands í
Vesturheimi og þá um leið boð-
beri djúpstæðrar ræktunarsemi
þeirra og góðhuga til ættjarðar
og þjóðar. Eykur það einnig
drjúgum á ánægju þeirrar nýju
heimsóknar til ættjarðar-
stranda, að konan mín, sem
fædd er vestan hafs, en eigi að
síður kynborin dóttir íslands að
ætterni, er með mér í ferðinni.
Er það í fyrsta sinn, sem hún
lítur ættjörðina augum, en
hefir þegar hrifist djúpt af
landi og þjóð, menningarbrag
og verklegum framförum. Ræt-
ist með þessari heimför okkar
til „gamla landsins góðra
erfða,“ eins og Stephan G.
Stephansson orðaði það fallega,
áragamall draumur, og er okk-
ur hjónunum það ósegjanlegt
fagnaðarefni, að sá hjartfólgni
draumur okkar varð að veru-
leika einmitt á þessu afmælis-
ári lýðveldisins. Svo hafa land
og þjóð einnig vafið okkur að
barmi, að veruleikinn er þegai
orðinn fegurri en draumurinn
um heimferðina, og vitum við
jafnframt, að við eigum enn,
góðu heilli, marga bjarta daga
og ánægjuríka framundan hér
í ríki hinnar „nóttlausu vor-
aldar veraldar.“
En á þessum vorhlýju og
töfrandi dögum, þegar nótt og
dagur fallast í faðm, og í raun-
inni er synd að sofa, hafa mér
dunið í eyrum þessi erindi úr
snilldárkvæði Davíðs Stefáns-
sonar „Norrænn dagur“:
Veit nokkur annað fegra
en næturnar á vorin
er náttúran ér vöknuð,
.frjáls og' endurborin,
og svanir yfir sundum
og sói I g'rænum lundítm.
Þá hefir nðttin fangið fult
af fögrum óskastundum.
í fjarska blika jökl&mir
og frítt er upp til dala,
og frjálsborinn er sonui'inn,
sem norðrið hét að ala.
Hann elskar allar þjóðir
er allra manna bróðir,
en höfði sínu hallar
að hjarta þínu, móðir.
Þetta áttu að vera endur-
minningar frá lýðveldisstofn-
uninni, en vorfegurð ættjarð-
arinnar hefir hrifið svo hug
mkm, að eg er kominn út írá
efninu og þó í rauninni ekki,
því að „Land og þjóð er orðið
eitt, annars væri hvorugf
neitt“, eins og Jón Magnússón
segir réttilega í einu ágæíiá-
kvæða sinna.
Myndin ógleymanlega um
stofnun lýðveldisins að Lög-
bergi er einnig, ef svo hvers-
dagslega má að orði komast,
sett í ramma hins sögufræg-
asta, sérstæðasta og um margt
hins allra svipmesta staðar á
okkar fagra landi, Þingvalla
við Öxará, þar sem sjálfir
steinarnir tala.
Og eðlilega verður mér, þeg-
ar eg minnist lýðveldisstofn-
unarinnar, ríkust í huga hin
stóra stund að Lögbergi, þegar
lýst var gildistöku stjórnar-
skrár lýðveldisins og lýðveldis-
fáninn dreginn á stöng. Hefi eg
í ræðu um lýðveldisstofnunina,
sem flutt hefir verið víðsvegar
í byggðum íslendinga vestan
hafs, farið þessum orðum um
þá fagnaðar- og feginsstund, er
því var lýst yfir að Lögbergi,
að stjórnarskrá lýðveldisins
íslands væri gengin í gildi: —
Eg fæ því eigi með orðum
lýst, hvernig sú söguríka yfir-
lýsing sló á hjartastrengi mína,
og vafalaust hefir öðrum í hópi
þúsundanna, sem viðstaddir
voru, verið eins innanbrjósts.
Ahrifamikið var það einnig, er
lýðveldisfáninn var dreginn við
hún að Lögbergi, klukkna-
hringingin í Þing.vallaldrkju og
þögnin og stöð.vun allrar úm-
ferðar, sem fylgdi uin.stundar
bil. Og áreiðanlegt er það, að
þegar þögnin var rofin með
því, að hinn inikl: ■mannfjölcli
söng þjóðsöngihn „Ö Guð vors
lands“, hafa roenn íu.ndiö til
þess, að þeir höfðu lifað o-
gleymarilega stund í.sögu þjóð-
at sinnar — — óskastuncl henn-
ar. Lýðveldi hafði verið endur-
Miehurd
ftin vxröulegu og afar fjölraennu
hátíðahöld, er fram fóru í
Reykjavík daginn eftir, 18.
júní.
Þá verða mér að vonum ofar-
lega í huga hinar ástúðlegu við
tökur, sem ég átti hvarvetna
að fagna lýðveldishátíðarsum-
arið á ferðum mínum í alla
landshluta, og geymast þær
minningamyndir mér í þakk-
lát-um huga til daganna, enda
sólskinsblettir, sem hita um
hjartaræturnar, og gott er að
verma sig við, því að eldar góð
hugans eiga þá íkveikju, sem
slokknar ei þó árin líði og vík
skilji vini og fjörður írændur-
eins og fornkveðið er.
Dr. Richard Beck.
reist á íslandi og draumur kyn-
slóðanna um endurheimt frelsi
var orðinn að veruleika. Orð
skáldsins, sem sjálfur hafði
spunnið meginþátt í þá sigur-
vinninga, hurfu mér í hug:
„Hugsjónir rætast, þá mun aft-
ur morgna“, Nú var dagur um
allt loft, hvað sem leið rign-
ingunni og þungviðrinu.
Sannleikurinn er sá, að and-
stætt veðurfarið, sem fæstir
munu hafa gefið nokkurn veru-
legan gaum, vegna þess, hve
þeim var mikill fögnuður í
huga, er fyrir löngu í minningu
minni horfíð í ljóma hinnai'!
langþráðu sigurstundar, sem
hver íslendingui' telur sér
mikla gæfu að hafa liíað.
Yfir öllum hátíðahöldunum 1
sambandi við lýðveldisstofnun
ina hvílir hins vegar mikill
ljómi í huga mínum.
Reykjavík blasir mér við hug
arsjónum, fánum og blómum
prýdd, í sínum fegursta hátíð-
arskrúða dagana þá. Minnis-
stæður er mér einnig fundur-
inn á Alþingi 16. júní, er sam-
þykkt var einum rómi, að und-
angenginni hinni einstæðu at-
kvæðagreiðslu þjóðarinnar, að
stofnun lýðveldisins skyldi
fram fara að Lögbergi laust
eftir hádegið 17. júní.
Hið fagra og áhrifamikla for
spil að lýðveldísstofnuninni
sjálfri, hátíðahöldin á Austur-
velli að morgni þess 17. júní,
bef einriig hátt í huga mínurn,
er ég horfi yfir réttan áratug
um öxl til lýðveldisstofnunar-
innar. Gegnir sama máli um
Sýningin úr frelsis- og menn-
ingarbaráttu íslendinga, sem
haldin var í sambandi við lýð-
veldishátíðina og efnt var tii
beinlínis í því markmiði að1
draga athygli þjóðarinnar sjálfr:
ar að sögu hennar og arfleifð,!
náði einnig ágætlega tilgangi j
sínum. Enginn, sem hafði aug-j
un opin, gat gengið svo um sýn j
ingarherbergin, að hann sæi \
eigi í skýrara Ijósi heldur en
áður, hversu óvenjulega merki-
legur og einstæður um margt
farinn ferill hinnar íslenzku
þjóðar er í raun og veru @g
hversu menningar- og fram-
sóknarviðleitni hennar löngum
við hin kröppustu kjör, er að-
dáunarvert fyrirbrigði í menn-
ingarsögu heimsins og börnum
íslands hvarvetna stöðug eggj-
an til frjósamra fremdarverka.
Heimförin til ættjarðarinnar
]ýðveldissumarið varð íuér því
um allt hin ánægjulegasta,
mínningarík og lærdómsrík að
sama skapi. Eg fór hcðan „nehn
an-heim“ með stórum gleggri
yfirsýn yfir sögu hinnar ís-
lenzku þjóðar, fasttengdari
landi og þjóð, og fasttrúaðri á
framtíð íslands og íslendinga
og á frjómagn íslenzkra menn-
ingarerfða.
Og nú hefi eg, ásamt konu.
minni, bsrið gæfu til að endur-
nýja þau kynni í þessari heim-
sókn okkar, sem ég veit, að
verður okkur hjónunum eigi
síður lærdómsrík og sístreym-
andi uppspretta yndis og hug-
stæðra minninga, heldur en
heimkoman ógleymanlega lýð-
veldishátíðarsumarið, þegar:
hjartfólginn draumur hinnar ís
lenzku þjóðar um endurfengið
frelsi rættist á ógleymanlegan
hátt.
Svo vil eg tjá hug okkar
hjóna til ættlandsins og ham-
ingjuóskir okkar til ættþjóðar-
innar í þessum erindum úr ís-
landsminni, er ég flutti nýlega
á íslendingadegi að Gimli í
Nýja-íslandi í Manitoba: .
Minningaland! Þín mynd í v
okkar sál
mótuð er djúpt að lífsins
I hinzta kveldi.
I y
sonum og dætrum herðir
i hugans stál,
hjartað þeim vermir björtum
sigureldi,
Arfur þinn, móðir, orkubrunnur.
dáða,
andanum flug til draumalands-
ins þráða.
Frh. á bls. 9.
Fyrsti forseti íslands, herra Sveinn Björnsson, undirritar eið-
stafinn á Þingvöllum 17. júní 1944.
4