Vísir - 16.06.1954, Blaðsíða 7

Miðvikudaginn 16. júní 1954
VISIR
IÞétvsð Ólafss&n fishiwnáiastjóri:
Frelsiitai fjlgja framfarir.
Þess hefur verið farið á leit
að ég skrifaði, hér stutta grein
um sjávarútveginn í tilefni af
því, að tíu ár eru liðin frá því,
að lýðveldi var stofnsett á Is-
landi.
Það hvarflar þá fyrst að mér,
að ég tel mega segja, að þróun
íslenzks sjávarútvegs næstliðna
þrjá aldarfjórðunga á undan
þessum tímamótum er svo ná-
tengd lokaátakinu í sjálfstæðis-
málum þjóðarinnar, að hið síð-
arnefnda hefði e. t. v. ekki ver-
ið svo auðsótt, sem það raun-
verulega varð, ef hið fyrrnefnda
hefði orðið á annan og óheilla-
vænlegri veg en raun varð á.
En hér má einnig greina gagn-
verkandi áhrif. Ef litið er á
stjórnmálaþróunina hér á landi
alit frá seinnihluta 19. aldarinn-
ar og fram til þessa tíma þá
kemur það svo greinilega í ljós,
að eigi verður um vilist, að
hverjum nýjum sigri á braut
sjálfstæðisbaráttunnar fylgdi
jafnan nýr fjörkippur í þróun
atvinnuveganna og þá fyrst og:
fremst þess atvimiuvegar, sjáv-
arútvegsins, sem á þessu tíma-
bili varð megin undirstaðan
undir vaxandi velmegun þjóo-
arinnar innávið og útávið og
'.■gerist þess ekki þörf að' rekja
þá sögu hér. En vaxandi þrótt-
ur þessa atvinnuvegar hefur á
hinn bóginn skapað sjálfsíseðis-
baráttunni þau skilyrði, sem
• óhjákvæmilég- vorú til þess, áð.:
tryggja nýja sigra og að lokurn
þann sigur, sem færði okkur að
takmarki lýðveidisstofnu.nar-
innar árið 1944.
Þróttmikil
bjartsýni.
Á aldarfjórðungnum, sen'.
leið milli fullveidistökunnaf ug
lýðveidisstofnunarinnar, höfðu
mjög skiptst á skin og skuggar
í þróun sjávarútvegsins. Fyrri-
hluta þess tímabils var sú þró-
un borin uppi af þróttmikilJi
bjai'tsýni á framtíð atvinnu-
vegarins og átíi sér þá stað all-
mikil uppbygging atvinnutækj-
anna. Hinar alvarlegu afleiðing
ar þeirrar viðskiptakreppu, sem
gekk yfir heiminn í lok þriðja
og upphafi fjófoa tugs aldar-
innar og færði allt viðskiptalíf
þjóðarinnar, að meira eða
minna leyti úr eðlilegum skorð-
um, varð einnig þróun sjávar-
útyegsins þungur fjötur um fót.
Mátti segja, að kyrrstaða yrði
hé1' á um nokkúrt árábil, en
kyrrsíaða hlýtur jafnan að
'X'';'-'-'?.;"'-'
þýða afturför.
En alvarlegri blikur voru
einnig á löfti, sem ekkert áttu
skylt við efnahagsþróun utan-
lands eoa innan, en þar á ég
við sífellt minnkandi aflabrögð
á miðunum umhverfis landið,
sem var bein afleiðing af gengd
arlausum ágangi fjölda erlendra
veiðiskipa á fiskistofnana á
þessum miðum.
SérstaSa íslands.
Iiin sérstaka aðstaða íslands
á tímum hinnar síðari heims-
styrjaldar olli hér miklum
breytingum. Auk þess, sem
aflabrögð fóru stöðugt vaxandi
vegna friðunar þeirrar, sem
fiskistofnarnir urðu aðnjótandi,
sem afleiðing af styrjöldinni,
auðnaðist sjávarútveginum að
búa þannig í haginn fyrir sig
efnahagslega, að grundvöllur
skapaðist fyrir stórfelldri sókn,
til bættra framleiðsluskilyrða.
Davíð Ólafsson,
fiskimálastjóri.
einnig þar var flest ógert þó
grundvöllurinn væri að nokkru
lagður að þeirri þróun, sem síð-
ar varð.
Síldariðnaðurinn hafði á ára
byggingaröldu. sem hófst haust
ið 1944 og nefnt hefur veiið
tímabil nýsköpunarinnar.
í upphafi beindist athyghn að
uppbyggingu fiskiskipastóisins
enda var þörfin þar mest knýj-
andi svo sem greinilegt verður
af því, sem segir hér að frairi-
an. Var þar um að ræða hvort-
tveggja, bátaflotann og togai'a-
flotann. Sést árangur þeirrar
uppbyggingar á meðfylgjandi
línuriti yfir viðbætur við fiski-
skipastólinn á árunum 1944- -
1953. Hefur rúmlestatala fiski-
skipastólsins aukist úr 27.206 í
56.757 á tímabilinu. Gerist þess
ekki þörf að skýra þessar töluv
nánar, en þær sýna greinilega
hversu stórkostlegt átak hér
hefur verið gert á skomnuim
tíma.
arvinnslu. Við það varð svo
hins vegar að sjálfsögðu ekki
j ráðið, að þessa miklu afkasta-
getu verksmiðjanna hefur ekki
j verið unnt að . nýta nema- að
, mjög litlu leyti vegna hins geig-
I vænlega aflabrests, sem orðið
hefur á síldveiðunum árlega
allt frá árinu 1945.
Gerbreyiing.
Styrjöldin hafði valdið ger-
breytingu á allri hagnýtingu
fiskaflans hér á landi. í stað
saltfisks, sem áður var megin-
hluti útflutningsins, kom nú ís-
varinn fiskur og síðar í sífellt
vaxandi mæli hraðfrystur fisk-
ur. Nokkuð hafði verið byggt
af hraðfrystihúsum framanaf
styrjöldinni en veruleg aukn-
ing átti sér stað eftir því sem
ekki úr.yegi að athuga hvern
ig ástatt var við upphaf þess.
AJU; en htið er e þióun tngnum fyrir styrjöldina getað
næsHVins .tín ára tímabils er j auki3 nokkuð afkástagetu sínaj'
en þar virtust þó enn miklir
möguleikar ótæmdir ef miðað
var við þær aðstæður, sem það
tímabil- og ekki síður styrjald-
arárin höfðu leitt í ljós.
Greinilegt var, að stórfelld-
ar breytingar voru í uppsigl-
ingu, að því er snérti hagnýt-
ingu fiskaflans, þar sem ör þró-
un frystiiðnaðarins benti á
mikla möguleika til aukinnar
verðmætissköpunar í þeim iðn-
, aði. Á árunum fyrir styrjöld-
ina höfðu menn að vísu hafið
hér á landi framleiðslu frysts
fisks, en aðeins í smáum stíl,
þar sem neyzlulöndin höfðu þá
enn lítt sætt sig við að taka á
móti þeirri vöru. Styrjöldin
skóp hér eins og á fleiri svið-
um óvænta möguleika en sú
uppbygging frystiiðnaðarins,
sem þá átti sér stað við þær
sérstöku aðstæður var aðeins
vísbending um það, sem síðar
kom.
Fiskiskipin.
Lítum fyrst á fiskiskipastól-
inn. Að vísu hafði bátaflotan-
um verið haldið nokkuð við, á
árunurn fyrir styrjöldina, en'
þrátt fyrir nokkrar nýbygging-
ar á þessum árum gerði það
vart meira en halda í ho'.finu.
Að því er togarana snerti var
þó ástandið langtum verra.
Nærri tveir áratugir voru liðn-
ir frá: því nýbyggt skip hafði
bæzt í flotann og yfirgnæfandi
meirihluti skipanna var kom-
inn á þriðja áratuginn og þann-
ig raunverulega yfir þann ald-
ur, sem telja verður eðlilegan
fyrir slík skip. Að skipin voru
þó enn reksturshæf var í í'yrsta
lagi vegna hinna sérstöku að-
stæðna styrjaldaráranna og
vegna þess, að eytt hafði verið
mjög miklu fé í að endurbæta,
þau og halda þeim við. Það var! Er Þá komiS að því að at'
hins vegar hverjum þeim. sem hu^a tá Þróun' sem orðið hefur
til þekkti auðsjáanlegt, að tími á Því tíu ára tímabili, sem hér
þessara skipa var að líða og
gagnger breyting varð að verða 1
hér á ef þessi grein útgerðac- j
innar átti að geta þróast eðli-
er um að ræða.
Síldveiðarnar.
Þróun síldveiðanna hafði ver
ið sú á árunum fyrir styrjöld-
ina og meðan á henni stóð, að
talið var sjálfsagt að byggja
upp stóriðnað á grundvelli
þeirra. Vegna styrjaldarinnar
hafði orðið hlé á byggingu síld-
arverksmiðja en með nýsköp-
unartímabilinu hófst stórfelld
uppbygging síldariðnaðarins.
fyrst á Norðurlandi og síðar á
Suðurlandi þegar hinar miklu
síldargöngur komu þar á árun-
um 1947-—1949. En auk síld-
arverksmiðjanna hafa vertð
byggðar fjölmargar verksmiðj-
ur til vinnslu fiskúrgangs. Má
heita að nú sé svo komið, að
allur sá úrgangur, sem fellur fcil
við fiskvinnsluna sé hagnýttur
til framleiðslu fiskmjöls. Mun
láta nærri, að afkastageta sild-
arverksmiðjanna og þeirra
verksmiðja, sem framleiða mjöl
og lýsi úr fiskúrgangi bafi nær
fjórfaldast á tímabilinu og nem
ur nú 120—130 þús. málum á
sólarhring ef miðað er við síld-
á leið styrjöldina og við árslok
1944 var aíkastageta þeirra tal-
in alls 570 smál. af flökum mið-
að við 16 klst. vinnslu. Fjöl-
mörg þeirra frystihúsa, sem
byggð höíðu verið á þessu tíma-
bili og jafnvel einnig á næstu
árum eftir styrjöldina, voru
gerð af vaneínum og vanþekk-
ingu, enda var þróunin á þessu
sviði mjög ör. Verkefni þau,
sem orðið hefur að leysa á
næstliðnum 10 ái’um, að því er
þennan iðnað snertir hafa verið
margþætt. í fyrsta lagi hafa
verið byggð fjölmörg ný frysti-
hús og hin eldri aukin og end-
urbætt. Hefur afkastageta
frystihúsanna aukist við .þetta
svo, að hún mun nú vera a.ra.
k. tvöföld á við það, sem hún
var við upphaf tímabilsins. I
öðru lagi hefur vinnsla frysti-
j húsanna og framleiðsla verið
j bætt til mikilla muna, enda
' hafa kröfur neytendanna um
aukin vörugæði og útlit vör-
unnar mjög harðnað. í þriðja
iagi hefur orðið að vinna þess-
ari framleiðslu nýja markaði í
Frh. á bls. 9.
lega og uppfyllt bær kröfur,
sem til hennar varð að gera.
Fisl|pnaðimím,
Hinn meginþáttur sjávarút-
vegsins, ‘fiskiðnaðurinn, var að
I vísu að sumu leyti betur á v~gi j ^ ^ þe’týa {oýaspör
i staddur en skipastóllinr.
B.v. Ingólfur Arnarson, fyrsti nýsköpunartcgarinn, á ytri
höfninni í Reykjavík.
Sambandsslit.
Enda þótt veður öll væru vá-
lynd í heiminum á því herrans
ári 1944, er íslendingar tóku
þá ákvörðun að segja. að fullu
og öllu skilið við fyrri sambands
þjóð sína og gerast sjálfstæð
þjóð þá kom það ekki í veg
í meira
en aldargamaili virkri sjálf-
stæðisbaráttu þjóðarinnar vokíi
hána til vituhdár um.'það, að
nú væri einmitt tækifærið lil
bess að búa þannig í haginn
fyrir framtíðina, að því er snerti
undirstöðu-atvinnuvegina, að
grúndýollur efnahagslífsins,
yrði sem traustastur. Það viidi’
þá einnig gvo til, að þjóðin!
hafði einmitt á þessum tíma-
mótum meiri fjárráS. jen hún
nokkurn tíma hafði liaft.
Nýskcpan.
Þetta hvorutveggja var það,
sem hrátt áf sta’ð þéirri upp