Vísir - 27.10.1954, Qupperneq 4

/ism
Miðvikudaginn 27. október 1954
Raddir útvarpsins.
Knattspyrnuþulur lýsir symfóníu-
tónleik!
Úti á landsbyggðinni, þar
sem menn eru háðari útvarpinu
©n í höfuðborginni, verður fólki
tíðrætt um þessa menningar-
stofnun og hvernig hún leysi
hlutverk sitt af hendi. Menn
ræða um tónlistina, efnisvalið,
ílutninginn, raddimar o. s. frv.
<og sitt sýnist hverjum eins og
jgengur. Fólk utan Reykjavík-
ur mun yfirleitt vera þakklát-
ara og sanngjamara í garð út-
varpsins en Reykvíkingar a. m.
k. ef dæma má eftir aðfinnsl-
lanum í blöðunum.
Það er alkunna að menn láta
sig miklu skipta hið talaða orð,
flutmng efnisins og rödd þess
er flytur, enda harla hvimleitt
jþegar góðu efni er spillt af lé-
legum fyrirlesara eða þul. —
Þegar um aðkomumenn eða
jgesti í útvarpssal er að ræða,
er að sjálfsögðu erfitt og vanda-
samt að ráða fram úr vandan-
nm, og hlýtur oft á tíðum að
vera ógerlegt, svo allir séu á-
inægðir, útvarpsráð, höfundur
©rindisins (sem er óánægður
fái hann ekki að flytja sjálfur1)
©g hlustendur. En það er sann-
arlega ekki nóg að erindið sé
snjallt, þar sem það liggur í
handriti á skrifstofu útvarps-
ráðs. Flutningurinn getur spillt
því gjörsamlega. í því sam-
bandi má t. d. nefna afburða
vel samið og snjallt erindi, sem
einn af mestu gáfumönnum
landsins, fyrrverandi bóndi á
Austurlandi, flutti í fyrravetur.
Gallaður flutningur gerði það
að verkum að erindið fór gjör-
samlega fyrir ofan garð og neð-
an hjá hlustendum og hneyksl-
aði jafnvel suma. Geta má og
þess, að á þessu hausti las ung-
uir menntaskólakennari á Ak-
Uireyri upp úr óprentaðri skáld-
sögu, sem hann á í fórum sín-
um. Slíkur upplestur úr ó-
prentuðum sögum er yfirleitt
ekki talið eftirsóknarvert út-
varpsefni, jafnvel þótt stór-
skáldin eigi í hlut, en nú brá
svo við að upplesturinn vakti
mikla athygli. Eg efast ekki um
að efnið hafi verðskuldað við-
urkenningu en frábærlega góð-
ur flutningur hefur hér án efa
valdið miklu um.
Á sínum eigin mönnum ber
útvarpið að sjálfsögðu fyllstu
ábyrgð, ekki aðeins á því sem
þeir segja hverju sinni í útvarp,
hvort sem um þuli eða aðra
starfsmenn er að ræða, heldur
og röddum þeirra og málflutn-
ingi öllum. Það er varla hægt
að lá hlustendum þótt þeim
verði stundum á áð draga í efa,
að þessi mikla menningarstofn-
un geri sér ætíð ljóst hve mikil
ábyrgð hvílir hér á herðum
hennar.
Menn deila oft um þulina.
Aðalþulir útvarpsins munu
hafa verið þrír undanfarin ár.
Frá mínum bæjardyrum séð
hafa þeir allir verið útvarpinu
til sóma. Sama er að segja um
flesta þuli fréttastofunnar við
morgunfréttir og síðari frétta-
flutning á kvöldin. — Aftur á
móti hafa aukaþulir útvarpsins
undanfama mánuði vakið furðu
útvarpshlustenda, svo ekki sé
meira sagt og þó hefur einn
þeirra tekið öllum öðrum
fram um það sem óprýðir slíka
þjónustu. Þetta þarf ekki að
orðlengja, svo kunnugt sem það
er öllum almenningi og ekki
síður þeim mönnum sem við
útvarpið starfa, en hlustendur
færa þetta á reikning Ríkisút-
varpsins og stjórnenda þess en
ekki einstaklinganna, sem hér
eiga hlut að máli og sjáliV.agt
ge.ra eins vel og efni-og ástæður
leyfa. Eg fullyrði, að í ná-
grannalöndunum hefð'i slíkum
þulum ekki verið teflt fram
mánuðum saman í fríum og
forföllum aðalþula. Útvarps-
stöðin t. d. í Oslo hefði hreint
og beint ekki komist upp með
það og því til sönnunar skal
sagt frá atviki sem sá, er þetta
ritar, var vitni að í Noregi fyrir
allmörgum árum.
Ingsröddin að lesa veðurfregn
irnar frá Oslo og önnur við
'eldnari tók við. Styzta ræðar
sem flutt hafði verið í Stór-
þinginu hafði borið tilætlaðan
árangur.
Það var í Osló, á því herrans
ári 1937, í júnímánuði. Hitinn
var eins og hann getur mestur
orðið þar í borg og fólkið kaus
að ganga skugga megin á göt-
unum. Upp í Stórþinginu við
Karl Jóhanns-götu sátu þing-
mennirnir kófsveittir og önn-
um kafnir við að afgráiða fjár-
lögin fyrir sumarfríið. Einu á-
heyrendumir voru nokkrir
blaðamenn sem hálfdottuðu í
blaðamannastúkunni. Gestur
frá íslandi tók eftir því að hér
voru nokkuð aðrar venjur eh á
Alþingi. Hér töluðu t. d. allir
frá sama ræðustóli. Allir þing-
menn voru með skrifaðar ræð-
ur. Og hér var meiri háttvísi
viðhöfð en á Alþingi um og eftir
1930.
Þenna umrædda morgun
var fjárveitingin til norska út-
varpsins til umræðu. Bergsvík
kennslumálaráðherra hélt
framsöguræðu. Síðan töluðu
nokkrir þingmenn og voru ekki
á eitt sáttir um fjárveitinguna
til „Kringkastninga“. — Þá var
það að bóndinn frá Aulestad
bað um orðið. Erlingur Bjöm-
son gekk virðulegur ásýndum,
þungum skrefum þvert yfir
isalinn og upp í ræðustólinn.
'Hér kem eg, sonur þjóðskálds-
ins, sagði svipur og látbragð.
Hægt og virðulega lagði hann
handritið á borðið fyrir framan
sig. Menn bjuggust við langri
og ýtarlegri ræðu. Síðan horfði
hann arnfránum augum út und-
an loðnum augnabrúnunum,. út
yfir þingheim og mælti: „Hæst-
virtur forseti, háttvirtu mennta
málaráðherra og þingmenn.
Eg læt mér í'Iéttu rúmi ligg.ia,
hvort þið veitið 10 milljón
krónunum meira eða minna til
útvarpsins, en í guðanna bæn-
um forðið okkur frá því að
hlusta oftar á þessa hryllilegu
rödd sem flytur veðurfregnirn-
ar frá Osló.“ Síðan tók hann
handritið af púltinu, braut það
vandlega saman og gekk hátíð-
legur og virðulegr til sætis.
Menn litu fyrst hver á annan,
enn þeir áttuðu sig loks á því
að ræðan var ekki lengri, tók
þingheimur þeim breytingum,
að ekki verður með orðum lýst.
Hlátrasköllin og lófatakið
glumdu I þingsölunum. Bónd-
anum frá Aulestad einum
stökk ekki bros.
Skömmu síðar hætti hrvll-
Erlendar útvarpsstöðvar eru
Ríkisútvarpinu okkar að sjálf-
sögðu fyrirmyndir á ýmsa lund. i
Einn dagskrárliður þess er þó
næsta frumlegur og á sér á-
reiðanlega enga hliðstæðu er-
lendis, en það er „lýsing“ út-1
varpsins á sinfóníutónleikum
þeim sem útvarpað er frá Þjóð-
leikhúsinu. Aðrar útvarpsstöðv-
ar leggja áherzlu á að trufla
sem minnst slíka hljómleika,
tefla fram sínum hlédrægustu
og háttvísustu þulum og hlut-
endr fá tækifæri til að njóta
hljómlistarinnar í friði og ró
án utanaðkomandi truflana.
Allt málæði og skvaldur er
bannfært. — Hér er annar hátt-
ur á hafður. Fyrst voru það
tónlistarsérfræðingar útvarps-
ins sem kynntu og mátti margt
gott um það segja. Síðan komu
aðalþulirnir til skjalanna og
var það sízt til bóta. Nú má
segja, að keyri um þverbak,
þegar knattspyrnuþulur út-
varpsins er tekinn við og er
látinn „lýsa leiknum“. Þvílíkt
uppátæki, segja hlustendur, og
er þeim það sízt láandi.
„Fótbolta“þulnum er uppá-
lagt að skvaldra fyrir og eftir
lcikinn og í hléum eins og hann
er maður til, en við vitum að
hann á að vera hraðmælskastur
allra þula. Aumingja hlustand-
inn er orðinn svo ringlaður
þegar þulurinn kallar: „Nú
hefst leikurinn!“ að hann er
með allan hugann „úti á velli“
en ekki við tónleika í Þjóðleik-
húsinu. En því heldur maður-
inn ekki áfram á lýsingunni
éftir að Kjelland hefur takt-
sprotann?
í fyllstu alvöru. Það eru vin-
samleg tilmæli, án efa all-
flestra hlustenda til forráða-
Frh. á 6. s.
UR RIKI NATTURUNNAR :
Áfengissjúklingar finnast
jafnvel meðal maura.
Þeir forna afkvæmunt sínum fyrir „tári5".
Skordýrafræðingar eru ekki
alveg á einu máli um maur-
ana, dugnað þeirra, iðni og
skipulagshæfileika.
Sumir halda því fram, að
maurarnir sé skynsamari og
hafi betra skipulag á hlutunum
en konungur tilverunnar, sjálf-
ur maðurinn. Aðrir eru þeirrar
skoðunar, að maurinn sé í
rauninni letingi, heimskur,
sjálfum sér ósamkvæmur og
komist aðeins af vegna þess,
að hann búi yfir fáeinum erfð-
um eiginleikum. í þessum efn-
um eru svo einstaka menn,
sem synda á milli skers og
báru, og í þeim hópi er enski
skordýrafræðingurinn John
Crompton, sem hefur nýlega
skrifað skemmtilega bók um
lifnaðarhætti maura. Segir
hann, að maurar, sem búi í
sambýli, sé gæddir tilfinning-
um, aga og góðum gáfum, enda
þótt einstaklingurinn kunni að
vera heimskingi, samanborið
við húsfluguna. sem er ein-
staklingshyggjudýr. Er mikill
fróðleikur saman kominn í bók
Comptons, og skal hér drepið
á nokkur atriði.
Rækta sveppa til átu.
Sumir maurar eru garð-
yrkju„menn“. — í Suður-
Ameríku eru þeir maurar fræg-
ir, sem klippa lauf af trjánum
— kalláðir „sólhlífar“maurar —
og var löngum haldið, að þeir
notuðu laufið aðeins til að þilja
bústaði sína. Compton segir, að
maurar þessir tyggi blöðin í
mauk, sem þeir nöta til að
rækta sveppi. Þegar sólhlífar-
prinsessa flýgur að heiman til
að leita sér maka, hefur hún
heimamundinn í munninum —
Gíraffinn „Fritz“, sém til þessa hefur verið á dýragarðinum í
Kaupmannahöfn, hefur verið seldur til Gelsenkirchen í Þýzka-
landi. Á myndinni hefur verið búið um „Fritz“ í kassa, sem
hann verður fluttur í til hinna nýju heimkynna sinna.
örlítinn sveppagróður til að
byrja á garðinum, sem á að sjá
afkvæmum hennar fyrir viður-
væri.
Her blóðmaura fór í hernað
gegn nálægu „svertingabúi“,
drap alla verjendurna og hélt
heimleiðis með ránsfenginn,
sem voru púpur (þrælar fram-
tíðarinnar). En skömmu síðar
ruddist allur blóðmauraskar-
inn út úr búi sínu, og hafði þá
ekki aðeins meðferðis púpurn-
ar, sem teknar höfðu verið her-
fangi, heldur einnig sínar eigin
púpur, vistabirgðir sínar, egg
og drottninguna. Var haldið
rakleiðis til „svertingja“borg-
arinnar, sem enn var auð, og
búseta hafin þar. Crompton
heldur því fram, að þegar her-
inn sigursæli hafi komið heim,
hafi hann séð að vistarverur
„svertingpa“ voru miklu betri
en þeirra eigin —- þeir hafi
jafnvel séð það, meðan barizt
var, og hafi þeir þá talið
heimamenn á að flytja búferl-
um.
Sólin grandar
kjötætum.
í Afríku er til blind maura-
tegund, kjötætur, sem ganga í
skipulegum, endalausum fylk-
ingum. en sitt til hvorrar hand-
ar ganga „liðsforingjar", stærri
maurar, sem stjórna’ göngunni.
Njósnarar, sem fara á undan,
athuga líkleg árásarmörk'og
kemst enginn lífs af, sem maur-
arnir ná tangarhaldi á. En þótt
maurar þessir sé grimmir,
verður sólin þeim að bana. Ef
þeir neyðast til að fara um
víðavang á sólbjörtum dégi,
mynda þeir í flýti einskönar
jarðgöng, svo að sólin verði
þeim ekki að aldurtila.
Sumir maurar vinna upp-
skerustorf rétt eins og menn.
Þær skilja kornið frá hisminu
og gera meira að segja sex
þumlunga breiðan veg gegnum
gróður til að komast á akurinn.
Flestir maurar af þessu tagi
fara í hópum að heimán til að
vinna við uppskerustörfin, en
koma svo heim einn og einn
með b.yrði sína. Sumir maurar,
sem hafa ekki náð í korn,
i skammast sín bersýnilega fyr-
; ir það, því að þær koma þá
með eitthvað annað, sandkorn
eða steinvölu, til að vera þó
með eitthvað við heimkomuna.
Maurar
eru drykkfelldir.
Til er maurategund, þar sem
einstaklingarnir eru bókstaf-
lega áfengissjúklingar. Vissar
tegundir brezkra maura draga
inn í bú sitt vissa tegund
fiðrilda, þegar þau eru á gras-
maðksstigi, en þegar maurarnir
gæla við grasmaðkana, gefa
þeir frá sér vökva, sem verk-
ar eins og áfengi á maurana.
Eru þeir svo þyrstir :í. þéssar
veigar, að þær ala maðkana
jafnvel á afkvæmum síhum óg
eggjum, en þegar grasmaðkur-
inn verður að fiðrildi, fær hann
að fljúga leiðar sinnar :áreitni-»
ilaust. , : ,-' J