Vísir - 27.12.1954, Blaðsíða 4

Vísir - 27.12.1954, Blaðsíða 4
4 Mánudaginn 27. desember 1954, III iiiuiaagaror d: Jon L Bergsveinsson erindreki. f. 27. 6, 1879 — d. 17. 12. 1954. Jón E. Bergsveinssoii, aðal ’nvatamaðurinn aS stofnun Slysavarnafélags íslands, and-; aðist að Landakotsspítala 17. j þ.m., eftir stutta legu. Með honum er 'í valinn fallinn einn af brautryðjendunum í athafna og menningarlífi þjóðarinnar. Hann fæddist að Hv'allátrum á Breiðafirði skömmu eftir 1000 ára afmæli íslands byggðar, þegar vonir tóku aftur að glæðast í brjósti þjóðarinnar eftir margra alda áþján og hörmungar. Á fyrstu bernskuárum Jóns var þó enn mikið um þreng- ingar hjá fólki er stafaði af óáran og hafísum, Við marg- víslega örðugleika var að stríða en tilfinnaplegast var þó getuleysið og hinn ónógi útbúnaður til að bjarga sér til lands og sjávar. Þjóðin öll hálfsvalt . en margir flúðu landið. Hinir sem eftir sátu og lifðu það af, hertust við hverja raun og urðu sá stofn sem hið nýja og mikla fram- faraskeið þjóðarinnar hefur hingað til hvílt á. Eyjarnar á Breiðafirði hafa þó lengstum verið hið mikla matforðabúr nærliggjandi sveita, og þar var margt að sjá og heyra til uppörvimar imgu æskufólki. Sjórinn var þá eins og nú og ætíð fyrr, hin mikla blessun er hvatti til dáða og hélt lífinu i fólkinu, og þangað lá vegur unga og framsækinna manna. Jón E. Bergsveinsson gerðist sjósóknari og sjávarins maður strax í bernsku og liúgs- aði sér til frama á þeirri braut, og lauk prófi frá stýrimanna- skólanum í Reykjavík 1902. Ævi Jóns má skipta í tvö glögglega aðgreind tímabil. Hann byrjar manndómsár sín sem brautryðjandi í athafnalífi þjóðarinnar en end- ar æviskeiðið með því að gerast leiðtogi í slysavörnum, því mannúðarmálinu sem þjóðinni var mest áríðandi að fá leyst á viðunandi hátt, en í sjóslys- unum hefur þjóðin alltaf goldið hið hræðilegasta afhroð frá fyrstu tíð. í atvinnulífinu er það síldin, síldveiðar og síldarverkun er fyrst hrífur hinnunga athafna- mann. Hann sá í síldinni hið mikla stökkbretti þjóðarinnar til stórstígra fraipfara. Fyrstu síld veiddi Jón með lítilli ádráttarnót inni á Patreksfirði aldamótasumarið. Tókst hon- um þá með þessum hætti að veiða rúmlega 600 tunnur síldar, og fannst honum þá síldveiðar vera glæsilegt fyrir- tæki. Tveim árum seinna, sumarið 1903, þegar hann var stýri- maður á „Keflavík“, kutter sem Duusverzlunin , Reykja- vík átti, leituðu þeir einu sinni lægis inni á Hornvík ásamt norskum síldveiðibát er stund- aði reknetaveiðar út af Vest- fjörðum, og var bátur þessi með hálffult þilfar af silfur- gljáandi, spriklandi síld. Varð Jón eins og numinn af þessari sýn og fylltist löngun til ajð læra þessa veiðiaðferð af Tíorð- mönnum. Varð þetta til þess að Jón’ afréð það sjálfur, ótilkvaddur og án þess að vera styrktur til þess, að fara utan til Noregs til að kynna sér veiðiaðferðir þeirra. ; Sumarið eftir var Jón ráðinn sem skipstjóri á kutter „Ing- var“ sem Duusverzlunin átti og hélt hann honum út hluta úr sumrinu til síldveiða yið Norðurland og aflaði alls 856 tunnur, sem hann verkaði og saltaði um borð í skipinu. Eng- inn af skipverjunum hafðd áður verið með, eða séð til slíkra vinnubragða, og þeir voru ekki margir á þeim árum er komu síld inn fyrir sínar varir. Jón E. Bergsveinsson vildi læra meira um síldina. Sumar- ið 1905 afréð hann að fara til Hollands til að leita sér meiri fræðslu. Skipstjóra- og stýri- mannafélagið „Aldan“ veitti honum 500 króna styrk til þeirrar ferðar. Gékk Jóni mjög erfiðlega að komast á hollenzkt síldarskip, en tókst svo að lok- um að komast á eitt þeirra sem matvinningur. Sagði Jón svo frá veru sinni þar, að hann, sem búinn var að vera við síldveiðar hjá Norðmönnum og sjálfur skipstjóri og verkstjóri við' síldveiðar, hefði nú komist að því að hann kynni bókstaf- lega ekkert í þessari grein. í þessari Hollandsferð teltu' Jón sig fyrst hafa lært full- komnar veiðiaðferðir og síldar- verkun. Um leið kynnti hann sér einnig netagerð, uppsetn- ingu og viðhald þeirra veiðar- færa. Við heimkomuna var hann fullur áhuga að miðlá löndum sínuna af þekkingu sinni, en enginn virtist þá hafa þörf fyrir reynslu hans og þjónustu. En fjórum árum seinna þegar fyrstu síldarmats- mennirnir voru skipaðir var Jón skipaður yfirsíldarmats- maður í Eyjafii'ði, en annar yfirsíldarmatsmaður var skip- aður á Siglufirði. Yfirsíldarmatsstarfinu gegndi Jón lengi, eða þar til. hann flutti hingað suður um 1925. Jafnframt rak hann á Akuryri veiðarfæragerð og veiðarfæra- verzlun. Síldarmatið olli Jóni að mörgu leyti vonbrigðum. Engum bar skylda til að láta meta síld sína á þeim áruni og ■mörg ljón urðu á vegum mats- mannanna í . mynd skamm- sýnna síldveiðimanna og síld- arsaltenda, og vöntunar á. lög- gjöf um raunhæft síldarmat. Þeir komu þvi aldrei á þeirri skipan sem þpir óskuðu í síld- arverkun. Eftir að Jón flutti hing'að suður snéri hann sér aðallega að björgunarmálunum og réðist hann sem björgunarerindreki til Fiskifélags íslands. Eftir Halaveðrið . mikla,. þegar fveir togarar fórusf í rúmsjó með .allri áhöfn, y.ar- mikið rætt um slysavarnir .og hvað hægf væri aðgera ti! að fyrirbyggja að slíkar hörmungar atburðir endurtækju sig. — En þannig hafði og verið rætt og ráð- slagað við hvert það stórslys, sem borið hafði að höndum, en minna aðhafst, þangað til Jón E. Bergsveinsson bar fram eft- irfarandi tillögu á aðalfundi Fiskifélagsins 14. marz 1927: „Fundurinn telur mjög æskilegt, að stofnað vei'ði sem fyrst Björgunarfélag íslands, sem . helzt nái yfir allt landið eða hafi deildir í öllum landsfjórðungum, og telur rétt að erindreka Fisltifélagsins í björgunar- málum verði falið að vinna að félagsstofnuninni og koma henni á fót.“ Gekk nú Jón að þessum mál- um með oddi og egg, en áður ; hafði hann kynnt sér starfs- | aðferðir slíkra slysavarnafé- 1 laga erlendis. Hann fékk til liðs við sig hina mætustu | menn úr sjómannastétt og öðr- j um stéttum og undir forustu Guðmundar heitins Björnson- ar landlæknis, var Slysavarna- félag íslands formlega stofnað 29. Janúar 1828, en Jón E. Bergsveinsson var síðan ráð- inn aðalstarfsmaður félagsins og framkvæmdastjóri. Hann varð því aðal driffjöðurin í stofnun félagsins og útbreiðslu þess. Fyrstu 10 árin var hann eini starfsmaður félagsins og erindreki þess út um land, en því starfi gegndi hann þangað til han lét af störfum fyrir fimm árum fyrir aldurs sakir, en þá var Slysavarnafélag ís- lands orðin mestu og beztu félagasamtök hér á landi, sem hafa haldið áfram að vaxa svo allt fram á þennan dag að meira en 6. hver íslendingur er í félaginu. Jón E. Bergsveinsson var mikill atorkumaður, sem gekk með frábærum dugnaði og alúð að hverju vérki og undi sér lítt hvíldar. Hann hefur og lokið miklu og góðu dagsverki, Óteljandi eru þær andvöku- nætur sem hann og kona hans frú Ástríður Eggertsdóttir, Framliald á 9. síðu. karpa við mig um eitthvað og komst í mikinn æsing, og þótt eg samsinnti öllu sem hann sagði, varð hann svo ofstopa- fullUr í framkomu, að eg' neyddist til að hreyfa mig til skiptis út í bæði borð á víxl, til að halda jafnvægi á bátn- um, og skipaði honum að halda áfram að róa. Leitað á náðir bónda. Við lentum samt að síðustu heilu og höldnu. Eg greiddi mönnunum ferjutollinn, klifr- aði upp brattan fljótsbakkann og litaðist lengi um. Þarna var kvíðvænlegt um- horfs. Eg var staddur á sér- staklega einmanalegum stað á fljótsbakkanum, * himininn þungbúinn, nóttin að skella á og napur vindsveljandi, sem nísti mig inn að beini. Ber- sýnilega hafði mig borið að landi á afskekktum stað, þar sem mannabústaðir voru fáir og strjálir. Eftir talsverða leit og stjákl tókst mér samt að finna afskekkt bændabýli og fá bóndann fyrir ríflega borgun til að spenna hest fyrir vagn og aka mér út að vatnsgeym- inum, þar sem eg næði í lest- ina. Náunginn ók eins og vitlaus maður. Hjólförin á veginum voru djúp og hryggirnir á milli þeirra harðir eins og grjót af frostinu, svo að eg og hand- töskurnar mínar köstuðust til í hotninum á fjaðralausum vagninum eins og þurrar baun- ir. Það var tilgangslaust að reyna að koma af stað sam- ræðum. Eg hafði aldrei komið þarna áður og vildi gjarna fá að vita eitthvað um verustað meðan eg þyrfti að bíða, því að eg vissi að það yrði margar klukkustundir; áður en far- þegalestin kæmi þarna. En allt og sumt sem eg fékk að vita hjá fylgdarmanni mínum, meðan við skröngluðust eftir frosnum veginum var, að hann „gerði ráð fyrir“ að eg myndi ekki þurfa að frjósa í hel með- an eg biði eftir lestinni, — einhverntíma eftir miðnætti. Þetta var óþægileg og kaldsöm ferð, seih tók þó að síðustu enda, mér til mikils léttis. — Ökumaðurinn setti mig út á miðjum veginum nærri vatns- geyminum, tók við borgun sinni og hvarf út í dimmuna á jafnmiklum harðaspretíi og við höfðum komið. Stefnt á ljósið. Eg stóð þarna aleinn í myrkrinu. Eg heyrði lengi í fjarska til vagnsins, hoppandi á frosnum veginum. Til vinstri handar sá eg hrauklaga vatns- geyminn óskýrt, gnæfandi á háum trönum. En til hægri. um tvö hundruð skref frá járnbrautinni, sá eg hilla undir langa, lága byggingu með slútandi þaki, er eg komst' síðar að, að var gömul sögun- armylla. Húsið var eyðilegt og líktist helzt standandi hræi af fornaldar forynju. Hið ein- asta merki um mannabústaði þarna var dauft ljós er skein í glugga á tvílyftum húshjalli einum, er var skilinn frá sög- unarmyllunni af mjóu húsa- sundi, sem norðanvindurinn hafði hálffylt af lausamjöll. — Við eina hlið þessa húss hafði sagi verið mokað upp í háan skafl, eins og til skjóls fyrir veðrið og vindum. Birtan frá snjónum og 'dauf ofanglæta frá lágum skýjunum hafði gert mér mögulegt að veita þessum smáatriðum eftir- tekt. Eg var þarna staddur í eyðilegu og afskekktu héraði, þar sem engar menjar manna- verka sáust aSrar en beina- grindarlegar sktiggamyndir af sög'unarmyllunni og húshjall- inum við hana. Auk vatns-' geymisins við járnbrautiná, sást þarna ekkert annaö merki um mennska menn á snævi- drifinni og ej'ðiíegri flatneskj- unni. Eg gekk að húsinu með Ijós- inu í gluggáaum.* Það síaðist gegnum glugga, sem var næst- um því ógag'iisær af ryki og óhreininduni. Eg fann dyrnar og knúði þær alíharkaiega. — Það varð nokkur bið. Eg heyrði talað í lágum Ijóðum, gíðan algera þögn, er endaði með því að dyrnar voru opnaðar. Boðið £ óvistlegt hús. Eg stóð auglits til auglits við stórskorna konu, er starði á mig með illa duldri tortrygg'ni, og virtist fyrst í stað mótfallin því að hleypa mér inn. Eg skýrði henni með fáum orðuni frá vandræðum mínum. — „Myndi frúin vera fáanleg til að selja mér kvöldverð og leyfa mér að njóta gestrisni á heim- ili hennar þang'að til járn- brautarlestin kæml?“ spurði eg. Án frekari' málalenginga vísaði konan mér nú inn í rúmgott en óþrifalegt herbergi, þar sem hálf' tylft ruddalegra karlmanna, er litu út eins og verkamenn, sátu kringum borð og voru að néyta íkvöldverðar. Allt umhyérfið þarna kom mér mjög ömurlega fyrir sjón- ir. Herbergið var dimmt og skuggalegt og án alls nema nauðsynlegustu húsgagna. Stór kolaofn-gaf frá sér ákafan hita og á stöð út úr veggnum hékk ósandi isteinölíulampi, er lýsti upp herbergið daufu ijósi. Stór vatnskælir var öðru megin í herberginu bg í' horni, nærri glugganum, sem eg • hafði séð ljósið í, stóð borð. (Frh.)

x

Vísir

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.