Vísir - 05.01.1955, Page 9

Miövikudaginn 5. janúar 1955

CnnaKar: BttdvarssoH
• •
55
Hvernig ratar síldin Hangar
leiðir um hatið ?
Eftirfarandi greiii birtist nýlega í Tímariti VerkfræÖ-
ingafélags íslands. Enda þótt það tímarit sé emkurn ætlað
verkfræðingum og öðrum tæknimenntuðum mönnum,
fjallar grein Gunnars um mál, sem allflestir landsmenn
hljóta að hafa áhuga á og bera nokkurt skyn á. Þess vegna
hefur Vísir tekið sér það Bessaleyfi að birta grein Gunn-
ars Böðvarssonar, og væntir þess, að hann sé því ekki
mótfallinn.
Hugsum okkur eina síld, sem
stödd er í hafinu fyrir norðan
og austan ísi. og ætlar á got-
stöðvarnar við Noreg. þ. e. hún
ætlar í ákveðið umhverfi, sem
Það er alkunnugt, að ýmsar
fisktegundir ferðast langar
ieiðir á milli gotstöðva og upp-
eldisstöðva. — Af íslenzkum
nytjafiskum, má hér einkum
nefna síldina, sem gengur í hentar hrygningunni. og er að
stórum torfum um úthafið fyrir ýmsu leyti frábrugðið því um-
austan og vestan landið, og hverfi, sem hún er í. Segjum
leitar frá Norður-íshafi til got- ' einnig, að síldin skynji þetta
stöðva við ísland og Suður- umhverfi út frá bragði og hita
Noreg. Einnig hafa menn orðið J vatnsins, eða með öðrum orð-
varir við stórar þorskgöngur
milli íslands og Grænlands.
Eitt höfuðeinkenni þessara
langferða er, að.fiskarnir virð-
ast ekki ganga sem dreifðir
einstaklingar heldur halda þeir
yfirleitt hópinn og fara í stór-
um torfum. Um síldartorfurnar
er vitað, að þær geta verið
mjög þéttar og þakið tugi fer-
kílómetra ? svasði. Rannsóknir
síðustu ára með asdiktækjum
hafa sýnt, að slíkar torfur eru
á víð og dreif um hafið milli
fsiands og Noregs, og er staða
þeirra sýnilega háð hitasviðinu
í hafinu.
Þegar á allt er litíð, virðist
ekki ólíklegt, að tarfumyndun- ,
in sé hjá þessum fiskum eðlis-1
hvöt, sem þjónar ákveðnu hag-
nýtu markmiði. Höfúndur hef-
ur oft átt tal um þetta við dr.
Hermann Einarsson fiskifræð-
irig, og hefur hann talið þetta
líklegt, en hinsvegar hefur
rnjög lítið verið gert af þvi að:
reyna að skýra torfumyndun-
jna. Þó má segja, að rétt skýr-
; jng gæti haft verulega hagnýta
, þýðingu.
Eftir að hafa > íhugað þettá
mál nokkrurii sinnum, er höf-
undur þeirrar skoðunar, áð eft-
jrfarandi tiíraun til skýringar
sá þess verð að koma fram á
um hafi möguleika til þess að
kanna bragð- og hitasviðið í
þeim punkti; sem hún er
stödd á.
Nú er úthafiðmjög, víðáttu-
mikið og sviðsstigullinn (þ, e.
breytingár bragðs og hita) því
mjög lítill, oa líklegast er hann
jafnvel núll á stórum svæðum,
þar sem stórir vatnsmassar
geta verið eingerðir (hómóg-
en). Síldin hefur þyí engan
möguleika til þess að kanna
sviðsstigulinn á þeim stað, sem
hún.er á, og eina ráð hennar er
þá að hreyfa sig til þess að
finna breytingar. En slík hreyf-
ing getur ekki verið skipulögð
nema hún geti framkvæmt
staðarákvörðun, og hafi auk
þess nokkuð fullkomið minni.
Er næsta ólíklegt, að hún sé
gædd þessum hæfiléikum, og er
því vægast sagt erfitt fyrir
hana, að rata rétta léið;
En það er einmitt hér, sem
törfusundið ■ getur komið að
gagnj. Ef , mjög margir ein-
fetaklingar synda. , saman og
þekja stórt svæði er líklegt að
um merkjanlegan sviðsstigul
geti verið að ræða á því svæði,
sem torfan er á. Getí ein-
staklingarnir einnig' komið
merkjum milli sín um áptand
sviðs.ins er, kominn mögúleiki
prenti. , 1 tjl þess að kanna sv.iðsstigplinn
.... , . I og rata rétta leið. Það getur
Það er augljost, að sKyrijun, ° , J? +n
... . að vjsu enn venð erfcitt að rata
akveðmna eðlis-eða efnaeigmM; ; .......• \ ,v > > ■
i bemústu leíð, én vahdamaiið er
stjurnar
Jeika ’ umhverfisins
fiskigpngunum, og rátvísii fisk-
anha væri óhugsanle'g nema
’.þéir styðjist við einhver slík
einkenni.
Þau geta verið hiti vatnsins
og bragð, eða með öðrum orðr
um efnainnihald, og komá þar
að sjálfsögðu mjog rnörg efni
þó ólík.t auðveldára, en. þégar
úm einn fisk ér áð raeða.
1 Þar sem. um sjón gétur- ekki
verið að ræða,, . yjrðast éift-
staklingarnir að vísu ekki h#a;
, mikla mögúleika til þéss að
' koma merkjum rriilli sín, en
hér skal þó bent á ákveðinn
mögúleika. Allt suhd skapar
; fiít gréinav Einnig, er eklci: með ...
öíiu útilöka’ð; a^skýrijuni keg- oroa 1 vatmnU’ bg Þegar um
itjsyiðsins ' komi”lil ggájná
þáð virðist þó talsvert ölífc’-
legra. Fiskifræðingar hafa gert
víðtækar rannsóknir til þess að tu| Ut°nCe^
kanna þessi atriði, og hefur
mpðal annar-s komið í ljós, að
jaxinn notar bragð vatnsins til
þess að finna þá á, sem hann
ætlar að leita upp í. Mun héi’
vera um lífræn efni að ræða,
og er hann ótrúlega bragðvís
á'þessi efni. En þess. háttar
ýannsóknir munu enn vera
skámmt á veg komnar.
am
eingert iðusvið (homo.géneous
með ákveðnu
orkurofi (energy spectrum) þ.
e. með ákveðinni dreifingu
straumorku á sveifluhraða. —
Orkurofið er. háð tíðni sund-
takanna, og hafi fískurinn
möguleika til þess að skynja
orkurofið getur hann skynjað
sundhreyfingar annarra ein-
staklinga. . ,
í víðtali viff dr. Hermann
Þó er óhætt að fullyrða, að . Einarsson benti hann höfundi
skynjunin • ein sé ekki nóg. i á, að fiskurinn hafi líklega á-
kveðið skynfæri til þess að
skynja mjög litlar þrýstings-
breytingar, og' það sé talið, að
rákin gegni þessu" hlutverki
enda þótt þetta sé enn mjög
á huldu. Virðast því allar líkur
fyrir því, að hann geti;kannað
orkurofið.
Nú er vitað, að hiti hefur
áhrif á allar lífrænar efna- og
eðiisbreytingar þannig, að
þær örfast við vaxandi hita upp
að ákveðnu marki. Þessi örfun
mun vera um ,10 % fyrir • hver j a
gráðu og er líklegt, að þetta
gildi einnig fyrir sundhreyf-
ingar fiskanna. Fari fisktorfa
yfir hitamörk í hafinu, ér lík-
legt að sá hluti hennar, sem
farið hefur yfir mörkin auki
tíðni sundtakanna og breyti
þannig iðusviðinu í næstá riám-
unda við sig. Ef þetta heíur
aðlaðandi áhrif á hina hluta
torfunnar sýnda þeir ■ smán-
saman að mörkunum, og sund
torfunnar syrida þeir smám-
pósitífum sviðsstigli. Á likan
hátt gætl farið fyrir :síld, sem
leitar að kaldari sjó. Stefnan
beinist þá að negatífum stigli.
Að sjálfsögðu geta hljóð-
merki einnig komið til greina
og skal ekki frekar um þaff
rætt. Fiskarnir virðast hafa
nokkra möguleika til þess að
koma merkjum miIM sín.
Niðurstaðan er því sú, að
hóp- eða torfusund getur verið
mjög nauðsynleg ráðstöfun til
þess að fiskarnir rati rétta leið,
enda þótt þessi aðferð sé ekki
einhlít, og þeir geti oft villzt af
beinustu leið.
í sambandi við skynjun iðu-
streymis má , einm-g . benda á
eftirfararidi tvö atriði. Síld ér
venjulega mjög stygg, og hefur
reynzt afar érfitt að veiða hana
í flotvörpur, nema við alveg
sérstök skilyrði.. Getur þetta
einmitt stafað af skyrijuri iðu-
streymisins, þar sem vörpur
framkalla ákveðið iðusvið, og
éru vírnet einmitt notuð í
rannsóknarstofum til þess að
framkalla iðusvið. Þá skal
einnig drépið á það, að sumir
•fiskar, m.. a. lax, silungur og
jafnvel síld, liggja oft í straumi,
þ. e.'synda á mióti-‘straumnum
en- eru kýrrir miðáð við land.
Þetta- getur einriig átt sér stað
við skilyrði þar, sem' sjón gétur
ekki komið til , greiriá, og ér j
furðuj.egt, aðíþetta. sk-uli takast,
því fljött á litið yirðíst f|skur-
; irin; áðéihs' gétá skynjað hraðá
I sinn gagnvart . vatninú, og ætti
' hann því ekki að geta gréint
I milli þess að ; synda í kyrru
vatni og iiggja í str.aunn, en
þetta gelur hann bersýnilega.
Nú ijiun fískur, „sem liggur í
straumi synda í raridsviði
straumsins (boúndary layer)
en þar er fyrir hendi iðusviff,
sem ekki ér eingerf , og er þetta
einmitt aðalmunurinn á ástand-
inu í kyrru vatni og randsvjði.
Með skynjun iðusviðsins :gétur
fiskurinn þannig kannað
straumástandið og hegðað sér
eftir því. Það skal tekið , fram
að allir hafstraumar eru iðu-
straumar (turbulent) og ér
þykkt randsviðá þeirra ‘ýfrlett
mörg hundruð méti'ar.
Loks skal hér drepið á hugs-
anleg áhrif hita á reknetja-
veiðar. Þessi veiðiaðferð bygg-
ist sem kumiugt er á því, að
lögð eru í sjóinn net með á-
kveðinni möskvastærð, sem er
valin þannig, að fiskurinn á-
netjist þegar hann syndir á
netið. Veiðin á tímaeiningu og
flatareiningu fer eftir því hve
margir fiskar synda á netið á
tímaeiningu.
Ef gert er ráð fyrir því, að
sund fiskanna sé „út í bláinn“
(in random) og n fiskar séu í
rúmeiningu hafsins, en meðal-
hraði þeirra v, fæst með hægu
móti, að nv/3 fiskar synda á
tímaeiningu á flatareiningu
netsins. Ef síðan er gert ráð
fyrir því, að fyrir hvern einn
fisk, sem syndir á netið ánetjist
k (sem er að sjálfsögðu minna
en einn) verður veiðin á tíma-
einingu og flatareiningu nets-
ips:
F=kvn/3
Þessi litla jafna sýnir, að
sundhraðinn er jafn þýðingar-
mikill og fiskmagnið. Þar sem
hiti getur örfað sundhraðann er
ekki ólíklegt, að hann geti haft
einhver áhrif á veiðina.
Þá er fróðlegt að gera sér
ljóst, að reknet taka oft 5 til
10 síldar á fermetra á 10 stund-
um, þ. e, um 0,5 til eina sild
á fermetra og stund. Ef gert er
ráð fyrir, að tíunda hver síld,
sem syndir í netið ánetjist, sést
að 5 til 10 síldii’ þurfa að synda
á netið á fermetra og stund. Ef
síðan er af handahófi gert ráð
fyrir því, að síldin syndi 1.000
til 2.000 metra á klukkustund,
fæst að sildarmagnið þarf að
vera 0,01 til 0,03 síldir á rúm-
metra, en það er furðulega lítið
og sést því, að reknetjaveiði
geur verið góð, enda þótt síld-
armagnið sé lítið.
Ne&attjar&arbííageymsk
ur vestan hafs.
í Chicago í Banðaríkjunum
hefur verið opnuð stærsta neð-
anjarðargeymsla fyrir bifreið-
ar, sem um getur.
Er bifreiðageymsla þessi
undir einum af skrúðgörðum;
. borgarinnar, sem kenndur er
jvið Grant forseta og hershöfð-
, ingja, en rétt hjá garðinum er
' aðalviðskiptahverfi borgarinn-
ar. Er geymslan öll neðanjarð-
Jar og gerð í þrem hæðum.
j Þar er alls hægt að geyma.
12359 bifreiðir í einu, en ætlun- -
I in er að koma upp fimm slík-
J um bifreiðageymslum unx
. hverfis Loop-hverfið, sem er
| viðskiptahjarta borgarinnai’.
Hin fyrsta, sem tekin er í notk-
I un kostar yfir 130 millj. kr., en
borgarstjórnin ætlar að koma
upp hundruðum lítilla bíla-
geymsla hingað og þangað um
borgina og verja í þeim til-
gangi nærri milljarð króna.
Sigorgeir Sigurjónssoa
hœ&tarittariðgmaður.
Skrlfstofutlml 10—11 og 1—I
VJalstr. 8. Síml 1043 og 809*5
TækiS tekur vi&
skiiaboSum.
Rannsóknardeild Bell-síma-
félagsins ameríska hefur fund-
ið upp „svartæki“, sem tengja
má við talsíma.
Er tækið hefur verið tengt,
og einhver hringir í viðkom-
andi síma, fer tækið í gang, og;
þylur í símann orðsendingu,
sem símnotandi hefur talað inn-
á tækið, áður en hann hefur
sett það í samband, af því að-
hann hefur þurft að bregða
sér frá. Er þá t. d. hægt að:
biðja þann, sem hringir, að>
segja til sín, og tekur tækið
svar hans niður, en símaeigand-
inn getur svo „yfirheyrt“ tæk-
ið, er hann kemur aftur, og
veit þá, hvert hann á að
hringja. Segulband það, sem í
tækinu er, má nota meira en
milljón sinnum, án þess að það
slitni.
Myndin er af stærstá herskipi heims, ftugvélaskipinu „Forrestal“
Það ér 60 þúsund lestir að stærð, og mun liafa kostað Banda-
ríkin um 3500 millj. króna. Myndin var tekin skömmu eftir
að skipið hljóp af stokkunum riýverið.