Vísir - 12.04.1955, Blaðsíða 9

I*i83uð&ginn 12..apc& 1999
'i'íjj ’rf"

■»

!§*!*
Demanialcii í S.-Alríkn,
Fyrsti steiiininti fannst af
tiiviljnti árið 1866.
iVYs ©í «1 íigwiSliíiia í Kiinfcei’íey
5 xnifV|. kr. ríröi.
Óírólcgt þótti mér, að fyrir
franian míg lægi demantar, sen,i
væri 5 milljónir að verðgildi.
Það var viku-framleiðsla úr
hinum frægu demantanámum í
Kimberiey.
Demantamir eru mjög mis-
stórir, sumir ekki stærri en
títuprjónshausar, en allt upp í
heslilmotar stærð voru aðrir.
Milli mín og þessara auðæfa var
öflug rimlagirðing úr látúni.
Eg varð að hlaupa milli
margra manna áður en mér
tókst að fá skriflegt leyfi til
þess að héimsækja þessa bygg-
ingu. En hér voru demantamir
flokkaðir, vegnir og ‘virtir, áð-
ur en þeir vöru sendir í slíp-
ingu.
Kona, sem vann þarna, tók
upp dálitla tréskóflu og jós upp
nokkru af demöntum, svo að eg
gæti skoðað þá. „Þessir steinar
eru 1&,“ sagði hún, „og þeir eru
um það bil 300. þúsund króna
virði, Verðgildi demanta fer
mest eftir því hversu tærir þeir
eru, svo og lit þeiira. Þessi er
13 karöt,“ sagði hún eimfrem-
ur og benti á einn steinimi, „og
hann er &5 þúsund króna virði.
Og hér er einn sérstaklega fag-
ur.Hann er 26 karöt og um það
bil 160 þúsund króna virði. Þess
skal getið, að eitt karat vegur
% úr grammi.
Mér óx þetta í augum.
Mér faruist þessir dýru steinar
líkjast mest glermolum, en frá
sumum tindraði þó gult og
blátt. Eg lét í Ijós vonbrigði
mín og fekk það svar, að svona
á sig komnir væil demantar
ekkert merkilegir. Fegurð
þeirra kæmi þá fyrst í ljós, er
búið væri að slípa þá.
Það kemur ekki fyrir daglega.
að menn hafi 50 þúsund krónur
í lófanum og bað eg því leyfis
að fá að skoða „kolamolami“,
sem vó rúmlega 5 grömm — en
demantar eru kristölluð kol.
Eklú tókst mér það þó og þótti
mér það einkennilegt, þar sem
eg átti þess engan kost að
hverfa með dýrgripinn. Eg var
nefnilega lokaður inni.
Giimmir himdar og
duglegir næturverðir.
Síðar var mér sagt, að húsið
þar sem demantaniir eru
geymdir væri vel varið. Nætur-
verðirnii- eru hinir erf'.ðustu
viðfangs og varðhundarnir eru
svo grimmir, að þeir rífa á hol
livem þann mann, sem hyggst
gera tilraun til að brj'ótast þar
inn.
Það var barn, sem ’kom af!
stað hinu mikla kapphiaupi í
demantanámurnar sem þarna
eru í grennd. Árið 1866 fann
lítill drengur blikandi litlausan
stein og fannst honum þetta
vera skemmtilegt leikfang. Vin-
ur foreldra hans, Schalk van
Niekerk, kom einu 'sinni í
heimsókn og dáðist hann svó
nukið áð steinihum, að ‘móðir
dregsins, frú Jacobs, gaí honum
hann. Nokkru síðar sýndi Nie-
kerk O’Reillj'' verzlunarmannj
steininn. Grunaði hann að um
demant væri að ræða og sendi
steininn til Höfðaborgar til að
láta mann, sem þekkingu hefði
á steininum, skoða hann. Kom
þá í ljós að leikfangið var dem-
ant sem var 21 karat, Land-
stjórinn, Sir Philip Wodehouse,
keypti demantinn fyrir 10 þús
und krónur og fekk frú Jacobs
lielming fjárin.s.
Tveim ánmi siðar heyrði
Niekerk talað uni galdralækni,
sem ætti víðfrægan verndar-
grip og tæki haim gripinn alltaf
fram þegar hann ætlaði að spá
fyrir hinum. svörtu- bræðrum
sínum, Niekerk heimsótti
galdralækninn og tókst að f4
hann til að sýna sér verndar-
gripinn. Það var stór demant,
sem vó ekki minna en 83 karöt.
Galdralæknirinn var ófús á að
láta dýrgiáp sinn aí hendi, en
Niekerk bauð honum land, sem
var 5000 króna virði, og þá
galdralæknirinn boðíð. Kaup-
andinn gerði þama góð kaup.
Demantinn var síðar kallaður
„Suður-Afrík-stjarnan" og
seldist fyrír yfir 500.00-0 kr.
Demantsleitarmenn
eru sundurleit hjörð.
Smátt og smátt fóru að finn-
ast demantar- á öðnnn stöðum í
grennd við Kimberley. Og ekki
leið á löngu þar til er fregnim-
ar um fund dýrgripanna bárust
uni allt Hvaðanæva að dreif nú
allskonar lýður, til að leita
hamingjunnar. Sjómemi struku
af skipum sínum og hermenn
úr herþjónustu. Heiðarlerý.r
bændur yfirgáfu akra sjna og
auk þess safnaðist .að.glæpalýð-
ur. Um þetta leyti voru aðeins
til tvéir járnbrautar-spottar í
Suður-Afríku. Flestir þeir, ser.i
komu í demantaleit, ferðuðust
í uxakerrum, en aðrir á tyeim
jafnfljótum. Ferðin. frá Höfða-
borg var hin. erfiðasta og var
nærri 35 dagleiðir, en demants -
leitamienn létu sér það ekki
fyrir briósti brenna. Þeir þustu
að stað og væntu þess að gærða
of fjár á örstuttum tíma. En
margir komust að þvý að
hamingjudísin er furðu duítT
lungafull.
Nokkrir fundu heilmik.ið af
jdemöntum og græddu of fjár á
skömmum tíma, en aðrir grófu
og rótuðu í jörðinni mánuðum
saman og íundu ekki nieitt, Fyr-
ir kom það, að þeir sem. óheppn-
| ir voiru seldu lóð sína öðrum
fyrir-lítið verð. Sá sem keypti
fann þá kannske. næsta dag
stóran demant af þvi að hann
gróf dálítið dýpra en fyrri eig-
andi.
arair skutu miklú af flugeld-
uni og létu byssumar glymja —
eitt skot fyrir hvert karat. Síð-
an voru demantarnir settir í
sterka jámkassa. íri einn, sem
var sérlega þorstlátur, fór allt-
af á drykkjukrá, þégar hann
fann demant. Kráreigandinn
verðlagði demantinn og setti
síðan seljandann við viský-
drykkju. Og hanh fór ekki aft-
ur að leita, fyrr eii hann var
búinn að drekka út demantinn
sinn. Maðurinn var stálheppinn
og ekki leið á löngu þar til hann
kom aftur með demant til að
drekka fy.rir.
í kjölfar demantaleitarmanna
komu svo demaíitakaupmerm,
og græddu þeif margir of fjár.
Margir þeirra höfðú jafnframt
önnur störf, ýmiskónar. Einn
þeirra tók sér tíma til að gera
við klukkur, draga út tennur.
smiða skartgripi og .stunda lyf-
sölu. Og í tómstundúm prédik-
aði hann.
Ekki voru deniantakaup-
menn allir vandaðir menn. Það
kom fyrir að þeim búðust dem-
antar, sem negri hafði hrifsað
til sín við viimu, er enginn sá
til. Oft þurftu þeir ekki annað
en hóta að koma upp um negr-
aim, og var hann þá fús á að af-
henda þýfið fyrir' sarna sem
ekkert.
yfirborð jarðar, En í gullnám-
unni við Jóhannesarborg em
dýpstu námugöngin 3 þúsund
metra undir yfirborðinu.'‘
Vinnsla demaritanna er mjög
flókin. Fyrst er demantamold-
in. sem kölluð er „bláa moldin
flutt upp á yfirborðið og sett í
ti-öllauknar síur og síðan í
kvamir, sem breyta hinnj blá-
svörtu mold í svartgræna mola,
sem ekki eru stærri en sex
sentímetrar; eru þeir ýmist
hnöttóttir eða kantaðir og fer
þetta fram með gífurlegum háv-
aða. Hin mulda mold fer síðan
í enn eina kvöm og eru þá mol-
amir aðeins 3 sentímetrar að
stærð. Síðan em molamir
þvegnir og koma þá í ljós
stærstu demantarnir. Enn fer
fram mulning til að ná smæstu
demöntunum og það sem eftir
verður er sett í innsiglaða. jám-
brautarvagna og fer það í síð -
ustu vinnslu og til slípunai-.
10 þús. smál. af mold í
V» kg. af demöntum.
Byssuskot fyrir
hvert karat.
Demantaleitármeni'i fögnuðú
á ýinisa vegu hepp.ni sinnl Bú-
Brautryðjendui'
settu lög sjálfir.
Framan af vár löggæzla eng-
in og fóru þá démantaleitar-
menn sínu fram. Þeir sém úpp-
vísir urðu að þjófnaði voru
bundnir við uxakei-ru og hýdd
ir — fengu 40 svipuhögg.
Snemrna fóm rnenn að nvynda
flokka og vinná saman að því
að gera demantana arðbærari.
En þeir urðu þess brátt varir.
að dýran útbúnað •þuríti til þess
að demantanámurnar kæmi að
fullu gagni, Átti þá Cecil Rho-
des, frumkvæðið að þvi að De
Beers námafélagið'. var :Stofnað
og tók það undir sig állar náma-
eignir umhverfis Kúnbeiiey.
Vorfi þær greiddár méð 330.000
sterlingspundum. ,
Dag nokkurn lagði eg leið
niína að Wesselton iiámunni.
sem er í grennd við Kimberléy,
og hafði til þess skriflegt leyfi.
Eg varð að fara um margar varð
stöðvar. áður en eg að lokum
komst inn á sjálft námasvæðið,
en það er girt af hárri og öfl-
ugri gaddavírsgirðingu.
Verkstjóri fylgdi mér inn í1
hiria stóm námalyftu og við
sigum hratt niður í 300 metra
dýpi. Þegar við nálgumst eitt- j
hvert af námugöngunum heyr- !
um við dunurnar frá borvclun- j
um og brátt komum við aug’a á
vinnuflolcka, sem bora djúpar
holur. Sterkir og vöðvamiklir
svartir memi reka þiýstilofts-
borana niður í holumar og
mennirnir spyma líka við fót-
um stúndum, til þess að auka
þrýstinginn. Þeú eru naktir of-
an t.il og líkamir þeirra em gljá-
andi af svita.
„Hérná í námunni vimiá hér
um bil’1700 svartir mémi'og 200
hvítir," . segir , fýlgdámiáður
miiiii. „Hér föfuni við ekki
lengra niður en 5-00 metrá undir
Það er ekkert undarlegt að
deinantar eru sjaldgæfir og dýr-
ir, þegar það kemur í Ijós að
aðeins Vz kg. af demöntum fæst
úr 10 þús. smál. af demanta-
jörð.
Blöldcumemiimir, sem vúina
í námunum, vinna venjulega 9
mánuði í senn; þeir búa innan
námasvæðisms í sérstökum bú-
stöðum, sem þeim em ætlaðír.
Við gullnámumar fá náma-
merui ókeypis fæði, en það fá
þessir ekki; aftui- á móti er
kaup þeirra hærra. Duglegur
bormaður getur innunnið sér
rúmar 30 krónur á dag, en ó-
duglegri maður fær ekki nema
10—11 kr. fyrix 8 stunda vmnu.
Við bústaði blökkumannanna
em séi’stakar verzlanir, þeim
ætláðar. Kjötbúðina kom eg í;
þar fæst fyrsta flokks steikar-
kjöt á tæpar 3 kr. kg„ en kúida-
kjöt er töluvert dýrara. Við
býli blökkumanna er líka verzl-
mi þar sem margvislegar vörur
eru fáanlegar. t. d. vefnaðar-
vörur í fögmm litum, en
blökkumemi kaupa töluvert af
þeim.
Stór sundlaug er líka til af-
nota við bústaðúia, en liún er
lítið notuð, þar sem blökku-
mennirnú- em dauðhræddir við
að lauga sig. En fosslaug nota
þeú- oft að vinnudegi loknum.
Einu sinni í viku fer fram kvik-
mj-ndasýning og á smmudög-
um iðka þeir knattspymu og
keppa þá við menn úr öðmm
demantanámum.
Köntgeaskoðun sýnir
falda demanta. j
Við vaktaskipti fer franú
(ströng skoðun, hverju sinni, til
að.koma í veg fyrir að blökka-
mennimir geti smyglað dem-
öntum á burt. Þegar skyld-
menni eða vinir koma í heim-
sókn tala þeir við verkamenn.
gegnum fíngert stálnet. Og
þegar hverju starfstímabili er*
lolúð em allir röntgenskoðaðir.
Til þess að hvetja blökku-
menn til ráðvendni, fá þeiil
vissa upphæð fyrir hvem dena-
ant, sem þeir kunna að finna og
sýna. Upphæðimar em mismun>
andi eftú- stærð demantsúis.
Fyrir demant, sem er 14o karafc
fá þeir 12 krónur en fyrir 10’
karata stern fá þeir tiltölulega
meira. Mér var sagt að svartur
verkamaður hefði einu sinni
fundið demant á bersvæði sem>
var 355 karöt og kostaði hann
vitanlega offjár. Hann fékk
yfir 2000 ki-. í fundarlaun. Þeg-
ar eg hafði heyrt þessa frásögn
tók eg. að gefa nánar gætur að
jarðveginum kringum mig, en’
eg fann ekki eina ögn af slíkú
vei-ðmæti. Eg fékk samt að taka
með mér dálitinn málmhnullung
til minningar um heimsókn
mína. Og þegar eg kom heúii
var eftirvænting mín mik.il,
Eg barði málmhnuUunginn í
sundur með gætni og þóttisfc
sjá eitthvað blika. hvað eftir
annað, en það var bara svika-
gljái, þegar til kom.
Að sjálísögðu finnast ekkí
dýrmætir demantar daglega í
Kimberley. Meðal stærstu dýr-
gripanna má nefna demant
sem var 152 karöt og var harnt
virtur á 900.000 krónur. Árið
1917 fannst annar, sem var
442 karöt, en hann var þó lítilli
í samanburði við hinn stærsta.
af þeún demöntum. sem kunnir
eru, en það er Cullinandemant-
inn. Hann fannst árið 1905 í
Premiernámunni, í nánd við
Pretoriu, höfuðborg Suður-
Afríku. Hann vó meira en 3000
karöt áður en hann var slípað-
ur. Var hann gefinn Edward
VII. Þegar hann var slípaður
fengust úr honum tveir steinar.
sem voru 515 og 308 karöt.
Einnig tveir smæi*ri, sem vom
91 og 61 karat. Auk þess feng-
ust úr honum margir minni
steinar. Sá, sem stærstur er af
þessum steinum, skreytir nú
djásn krúnunnar brezku.
Enn er það til frásagnar, að
demantar em ekki aðeins til á
jörðunni heldur koma þeir
stundum ofan úr skýjunum.
Þarna er einn af sérfx-æðingum gimsteinafélagsins í Kimberley
að athuga afraksturinn eftir daginn.