Vísir - 23.11.1955, Side 4

VtSIR
Miðvikudaginn 23. nóvember 1955j
ASGEIR BJARNASDN:
Préisn hennar ©g framtíð
*
i
• Sjálfvirkni í einhverri mynd
er okkur íslendingum fyrir
löngu kunn. Nægir þar að
minna á sjálfvirkan síma -—
þarfatæki, sem þjónað hefur
okkur í nær aldarfjórðung, —
sjálfskiptingu bifreiða, tæki í
sambandi við flug og siglingar,
sjálfvindandi 'úr, jafnvel 'ný-
tízku þvottavélar, sem á vissan
hátt hugsa um verkið fyrir hús-
móðurina, og ótal önnur tæki.
Flestum þessara tækja er það
sammerkt, að þau þurfa um-
sjár við, mannshöndin þarf e.
t. v. að stjórna þeim, en tæki
af þessu tagi eru almennt svo
vinnusparandi, ef svo mætti
segja, að þau eru í daglegu tali
kölluð sjálfvirk.
Bandaríki Norður-Ameríku
hafa — eins og kunnugt er —
um langan aldur verið talin
mesta iðnaðarveldi heims. Ber
þar m. a. til, hve álfa þessi er
rík að náttúrugæðum, en
snemma virðist líka hafa verið
að því stefnt að samstilla þau
skilyrði, sem hagfræðingar
telja veigamest, þegar rætt er
um, hvað skapi góð lífskjör
þjóða, en þau eru auk hent-
ugrar hráefnaútvegunar: Dug-
mikið vinnuafl með nægilegri
sérþekkingu, hentug fram-
leiðslutæki og full nýting þeirra
og skipulagning framleiðslunn-
ar í heild.
Á síðustu 2—3 árum hefur
ný þróun gert verulega vart
við sig í bandarískum iðnaði.
svonéfnd sjálfvirkni. Hér er
áreiðanlega um þróun að ræða,
en engan veginn um byltingu,
þótt ýmsar hagsmunaheildir, t.
d. verkalýðssamtök, telji sig nú
hafa vaknað við vondan draum
og spyrji, hvert stefni. Kvíðinn
fyrir því, sem koma skal, er
heldur í sjálfu sér ekki ástæðu-
laus, ef fljótt er á litið. Okkur
íslendingum mundi sjálfsagt
ekki heldur lítast á, ef 212
iðnaðarmenn væru einn góð-
an veðurdag leystir af hólmi
af stórri vélasamstæðu, sem
leysti verk þeirra að öllu leyti
af hendi, nema hvað 2 raf-
tæknimenntaða menn þarf til
að sjá um, að ekkert fari aflögu
og hafa eftirlit með framleiðsl-
unni. Það er fullyrt, að þetta !
sé orðin staðreynd, og Emerson J
viðtækjaverksmiðjurnar í \
Bandaríkjunum hafi nú tekið I
slíka vélasamstæðu í notkun, :
sem að langmestu leyti leysir ,
það verk, er 212 manns unnu ;
að áður. Því er um leið haldið
fram, að engum hafi verið
sagt upp starfi í verksmiðjunni,
og vinna þeir, sem við þessi !
! verkefni unnu áður, nú að
öðrum störfum í sömu verk-
' smiðju.
En sjálfvirknin er víðár að
| ryðja sér braut. í hinum tákn-
ræna iðnaði Bandaríkjanna,
| bifreiðaiðnaðinum, er sagt að
, tveir stærstu bifreiðahringamir
| noti nú vélasamstæður, sem
smíði venjulegan bifreiða-
(hreyfil nær alveg sjálfvirkt.
^ Hráefnið er matað inn í annan
• hluta vélasamstæðna þessara,
! og eftir ærið margbrptið, sjálf-
j virkt verk, sem stjórnað er af
rafeindaheilum, rennur full-
unninn hreyfill út á færiband
við hinn hlutann. Það er í sjálfu
sér ekki mikil ástæða til að
reyna að skýra þetta hér í ein-
stökum atriðum, þar sem sú
. I
1 skyring yrði aldrei fullkomin.
Utanaðkomandi aðilum er
I
haldið frá þessum galdratækj-
um, og er það ósköp eðlilegt á^
þessu stigi málsins, en til þess
að gefa nokkra frekarf hug-i
mynd um, hvað hér á sér stað,
má geta þess, að alls kyns (
vökvadrifnir eða rafmagns-,
drifnir armar sjá svo um, að(
heflun, borun, fræsing, slíping
og herzla, svo og öll sambygg-
ing hreyfilsins og prófun, bæði
einstakra hluta og hreyfilsins
sjálfs, fer fram á sjálfvirkan
hátt eða án nokkurs aukins
mannafla, og því er haldið
fi’am, að gæðin séu jafnari og
betri en áður. !
í Þetta ætti að nægja sem inn-
gangur til að gei’a mönnum
ljóst, hvað um ræðir, en hér á
eftir verður lítillega mirmst á
hina sögulegu þróun og til
hvers sjálfvirknin í heild kann
að leiða.
II.
Fyrsta skrefið, sem um mun-
ar í þá átt að láta vélar vinna
verk manna, á sér auðvitað stáð
við iðnbyltinguma miklu á 18.
öld. Þá þegar opnast augu
manna fyrir verulegri þróun á
sviði véltæknirinar. Byrjunar-
skrefið til sjálfvirkni má
kannske telja kornmyllu Oliver
Evan’s, Babbage smíða’ði not-
hæfa reiknivél, og Watt finnur
upp fyrsta sjálfvirka stillifækið,
sem notað var á gufuvél hans.
Nítjánda öldin býðui’ upp á
allverulega framþróun, bygg-
ingarlag vélanna verður hent-
ugra, hraði þeirra meiri og sí-
aukinn áhugi vaknar meðál
framsýnna mana á því að nota
vélar á sem fjölbreýttastan
hátt. Hér er aðeins stiklað á því
stærsta, en eftir 1920 má svo
segja, að fjöldaframleiðslan
hefjist og hefur þróun hennar
haldið áfram alveg fram á
þennan dag. Mönnum varð þá
fyrst og fremst umhugað um
að samstilla vélar og handafl,
stöðla framleiðsluna, einfalda
hana, og hin margþekktu færi-
bönd hófu innreið sína fyrir al-
vöru. Að því var stefnt, að
mannshöndin ynni sem fá-
breyttast verk, en áynni sér
jafnframt sem mesta leikni, og
átti það að ti-yggja aukin afköst,
sem svo líka varð. Er þá öllum
hugleiðingum um það, hvort
færibandavinnan sé skemmti-
legt eða uppbyggjandi starf
fyrir mannssálina sleppt hér, en
víst ei’, að fi’amleiðsla með hjálp
færibanda hefur til þessa verið
verulegur máttarstólpi iðnaðar-
veldanna, hvað sem í framtíð-
inni kann að taka við.
III.
Eins og þegar hefur verið
gefið til kynna, er að því stefnt
með sjálfvirkni, að manns-
höndin þurfi sem allra minnst
að koma þar að. Stai’f manns-
ins miðast þá við það eitt að
hafa almennt eftirlit m.eð hinni
margbrotnu vélasamstæðu, sem
verkið vinnui’, sjá fyrir réttri
hi’áefnamötun, vaka yfir hverri
þeirri truflun, sem kynni að
koma til, og þess háttar, eins og
síðar verður lauslega vikið að. ‘
Meginþætti þessara sjálfvirku
samstæðna mætti einkum telja
j fjóra, nefnilega samstæðuna
sjálfa eða . hinar sjálfvirku
framleiðsluvélar, sem samstæð-
an byggist upp af, innmötunar-
kerfi og fráfæi’slubönd, sem
hvoi*t tveggja er ákaflega mik-
I ilvægur þáttui’ með tilliti til
I þess, hve framleiðslan er ör,
| sjálfvirk stillitæki af ýmsum
gerðum og svo síðast en ekki
1 sízt hina margbrotnu rafeinda-
heila, sem bæði hafa undirbúið
verkið að verulegu leyti, og
I með þeiira hjálp er líka allri
! framleiðslunni eða stai’frækslu
samstæðunnar stjórnað.
Það var þegar frá því skýrt,
að viss sjálfvirkur vélabúnaður
hefur lengi verið til, og margar
verksmiðjuvélar hafa urn langt
skeið þekkzt, sem unnið hafa
að miklu leyti sjálfvirkt. Raf-
emdatækninni fleygði fyrst
fram, svo að um munaði, í og
eftir síðustu heimsstyrjöld, og
standa margir vísindamenn
Smurning samstæðnanna er
yfirleitt alltaf sjálfvirk. Merkxir
maður í bandarískum iðnaði
sagði greinarhöfundi, að erfið-
ast væri e. t. v. að koma fram-
leiðslunni nógu ört undán. En
fyrir þessu ‘hefur líka verið
hugsað, eins og nærri má geta,
og ekki höfð á því hein vettl-
ingatök. í nýtízku birgðahúsi
mátti t. d. sjá sjálvirkan út-
búnað, sem stýrði færiböndum!
og „hugsaði“, svo að aðeinsi
þurfti að þiýsta á tiltekinni
hnaþp, og skilaði þá færibandið
varningnum á tiltekna hæð
birgðahússins og á tiltekinm
stað. Á sama hátt mátti nota:
færiböndin til að senda vöru af
tilteknum stað út að afgreiðslu-
dyrum og þar út á vörubifreið-
arpall.
Víðast þar, sem sjálfvirkni
hefur verið ýtt úr vör, á líkara
hátt og að framan er lýst, virð-
ist mikill áhugi vera á því!
meðal iðnrekenda að gera hanal
sem almennasta. Á vissum staS
í Ohio-fylki í Bandaríkjunum;
hafa menn t. d. mikinn áhuga'
á því að flytja kol og járngrýti!
sem mest sjálfvirkt um 1-65 km.
leið, starfið í járnbræðslunumi
á að verða meira og meirai
sjálfvirkt, en tíminn einn sann-
ar auðvitað, hve mikið af þess-
ari sjálfvirknihugsun eða hug-
sjón reynist vera hugarórar eðai
hvaða takmörk henni kunna að)
verða sett, tæknilega, f járhags-
jafnvel höggdofa yfir þeim ,lega og þjóðhagslega. Þar sem,
árangri, sem á þessu sviði hef-
ur náðst.
Tækniþróun nútimans mun
engan veginn staldra við. Sjálf-
virkni heldur og áfram að
þróast, en auk framangreinds
senn verður að láta staðart
numið, er rétt að hugleiða strax:
til hvers allt þetta muni leiða.
Einfaldast
IV.
er
auðvitað aðí
hefur sjálfvirkni nú rutt sér segja, að því sé ekki fljótsvar-
verulega til rúms við glergerð,
vefnað, pappírsgerð, prentun,
að, úr því verði hin margum-
rædda þróun að skera. Visstí
við framleiðslu á allskonar óöryggi, sem virðist hafa gert;
hlutum til rafmagnsiðnaðar, Vart við sig hjá verkalýðssam-
við niðursuðu og ótalmargt tökum, kom skýrt fram við
fleira. Má til gamans geta þess, fundarhöld bandarískrar þing-
að ein sjálfvirk samstæða, sem nefndar í s.l. mánuði, er. þai*
vitað er um, að er í notkun í spáði James B. Carey fráf
Bandaríkjunum, skilar 800 lok- verkalýðssambandinu C. I. O.
uðum dósum á mínútu með öllu illu um sjálfvirkni og áhrifi
þykkfljótandi barnafæðu, og er hennar á hag verkalýðsins og)
innihald hverrar dósar um iy4 þjóðfélagsins í heild. Atvinnu-
líter! Mannshöndin snertir þar rekendur voru mjög á öðrul
hvergi á, nema hvað vélin er máli, og töldu þeir allir, að iðn-
^ sett af stað og stöðvuð af fag- þróun hefði aldrei valdið ör—
-lærðum manni, sem einnig sér birgð og mundi ekki gera það.
um alls konar eftirlit, stillingar Almennt er svo gizkað á, að!
|eða viðgerðir, ef með þarf. — sjálfvirknin, í þeim greinum,
Ljósaútbúnaður og bjölluhring- Sem hún mun verða tekin upp,
ingar gefa til kynna, ef eitt- mUni hafa bein áhrif'á lækkað[
hvað fer aflaga, og samstæðan vöruverð og í vissum fram-
stöðvast þá oftast á sjálfvirkan leiðslugreinum muni ín.nani
hátt til að forðast skemmdir. Framh. á 9. síðu.
ywivwwvvvwwvwvwuvvwvvywwwAWWwwu
fjarstæða að gera ráð fyrir, að
hinir tveir ógæfusömu ævin-J
týrámenn, er hurfu í „Kalkofni
kölska“ 1864 (árið eftir að.
skipið strandaði) hefðu verið
sömu skoðunar og eg, og hefðu(
verið að leita að dýrgripunum
úr farmi „Jenny Lee“. Að ,
minnsta kosti hafði eg þarna
fengið ágæta varaskeifu!
Urn kvöldið, þegar flestir J
karlmenn eyjarinnar voru'
saman komnir á litla veitinga-
húsinu, skýrði eg frá þeirri á-
kvörðun minni að róa í bátn-
um mínum út að hellismunnan-
um og hefja leit að fjársjóðn-
um, ef veðrið yrði hagstætt.
Dauðaþögnin, sem fylgdi á
eftir orðum mínum, vakti furðu \
mína. Eg hafði búizt við, að,
menn sýndu áhuga á þessu og
létu ef til vill í Ijós ósk um', að
mér gengi vel eða gæfu mér
góðfúslegar ráðleggingar. f
stað þess voru allir ósköp al-
varlegir á svipinn og enginn
mælti orð nema Bert. Hann lét
ekki í ljós álit sitt á fyrirtæk-
inu, en stakk upp á, að eg tæki
með mér áhald til að ryðja
burtu gömlu rekaldi, sem væri
til trafala í göngunum. „Eg hefi
ágætis áhald,“ sagði hann. „Eg
skal hafa það tilbúið áðúr en
þér farið.“
Nú var þögnin rofin og ýmsir
hinna reyndu að letja mig þess,
að fara inn í göngin, einkanlega
með því að segja mér frá hinum
hættulegu brotsjóum, sem
skyllu svo óvænt inn í þau.
„Það er aldrei hægt að sjá þá
fyrir,“ sagði Tom. „Hvað slétt-
ur sem sjórinn er, þá getur
hann allt í einu umtumast.“
Annar bætti við með aþ/öru-
svip: „Og alltaf er hætta á
hruni úr þakinu; þetta er afar
hættulegur stað’ur.11 Tal þeirra
allt var í þessum dúr, og eg var
Bob þakklátur, þegar hann
blandaði sér í samtalið með
nokkrum ráðleggingum. Að
síðustu féllst eg á 'eina uppá-
stungu þessara velviljuðu
drengja, og það var að taka
þakksamlega boði þeirra um að
láta þrjá þeirra vera á verði
uppi á hömrunum með björg-
unarbelti og kaðla og fylgjast
með ferðum mínum.
Næsti dagur rann upp ljóm-
andi fagur. Með útfallinu fór
eg upp í bátinn minn og ýtti frá
landi og reri af stað yfir spegil-
sléttan hafflötinn. Eg var í
þykkri peysu. Tæki þau, er eg
hafði með mér voru: Sterkt raf-
blys (vasaljós), tvíarma grip-
járn (stafnljár) á tveggja metra
langri stöng, er Bart hafði feng-1
ið mér, og riffill, — ef eg sæi
geitur í klettunum. Eg gætti
þess, að fara ekki út í röstina,
þegar eg fór fram hjá „Rottu-
ey“, en eftir það reri eg þétt(
meðfram hömrunum og var vel
* r I,
a verði fyrir blindskerjum og
: klettasnösum.
I Tæpum hálftíma síðar reri
eg gætilega fram með hinum
hrikalega Lokukletti og stefndi^
inn í litla vík. Grænblár sjórinn
j var þarna siífurtær ; botninn —
, líklega um fjóra metra undir,
mér — var þakinn hvítum
sanai og skrítiléga lögúðum
1 steinum; á milli tveggja þeirra1
sá eg stóran humar. Það vakti!
þó meira athygli mína, er eg|
sá brotínn bátsgálga og stórtl
gamaldags akkeri, hvort-
tveggja þakið hrúðurkörlum.
Piltarnir þrír, sem höfðu tek-
ið að sér að standa á verði. vora
nú á sínum stað uppi á hömr-
unum, um hundrað metra fyrir
ofan mig, og bar við himininn.
Eg veifaði til þeirra og renndi
síðan bátnum upp í fjörumöl-
ina undir hömrunum, er Var
um tuttugu metra breið
Eg hafði staðið í þeirri trúf
að þarna væru aðeins ein göng;
inn í bergið, en nú sá eg työ opj
með fimmtán metra iniliibili.-
Eg hafði aldrei heyrt minnzt
nema á eitt hellisop, og eg vai*
snöggvast í nokkrum vanda'.
staddur. Eg valdi samt þao oþið».
sem nær mér var og gekk inn í
göngin með rafblysið og
Ijáinn.
stafn—
i?
Frh.