Vísir - 04.01.1957, Side 6

6
VÍSIR
Föstudaginn 4. janúar 195?
1T3SX1&
DAGBLAÐ
Ritstjóri: Hersteinn Pálsson.
Auglýsingastjóri: Kristján Jónsson.
Skrifstofur: Ingólfsstræti 3.
Afgreiðsla: Ingólfsstræti 3. Sími 1660 (fimm línur)
Útgefandi: BLAÐAÚTGÁFAN VÍSIR H.F.
Lausasala 1 króna.
Félagsprentsmiðjan h.f.
Hógværð í stað hroka.
Þeir, sem hlýddu á áramóta-
ávarp forsætisráðherrans á
gamlárskvöld eða hafa lesið
það síðan í Tímanum, hafa
undrazt það mjög, hversu
miklum stakkaskiptum mað-
urinn hefir tekið á minna en
ári. Það var þessi maðúr, sem
tilkynnti alþjóð snemma á
síðasta ári, að nú yrði að taka
upp aðra hætti í efnahags-
málum þjóðarinnar. Hann
sagði með miklu yfirlæti, að
efnahagskerfið væri hel-
sjúkt, og ekki þýddi að fara
sömu leiðir og áður, til þess
! að halda framleiðslunni
' gangandi. Var hann þó —
1 ásamt flokki sínum — nýbú-
inn að samþykkja miklar á-
lögur á landsmenn, án þess
að láta á því bera, að hann
teldi þörf á stefnubreytingu.
Maðurinn, sem hafði þá hugsað
sér að verða forsætisráðherra
íslands eftir fjórtán ára
,.útivist“, tilkynnti_ að nú
yrði að fara nýjar leiðir, og
hann bcðaði varanlegar leið-
ir til að bæta úr vandræð-
unum. Vafalaust hafa marg-
ir kosið frambjóðendur fram-
sóknarmanna í síðustu kosn-
ingum, af því að þeir vildu
gefa þeim tækifæri til að
koma með hin varanlegu ráð,
sem gumað var af. Þeir menn
hafa verið illa blekktir, því
að stjórnin hefir ekki komið
með nein varanleg ráð til úr-
bóta. Hún hefir farið sömu
leið og oft hefir verið farin
áður, og munurinn er aðein
sá, að nú eru kommúnistar
og kratar í stjórn, en voru
það el.ki áður.
Forsætisráðherranum láðist líka
alveg að benda á það í ára-
mótaávarpi sinu, að hverju
leyti þessi ,,úrræði“ væru
varanlégri nú en þau hafa
verið áður. Má kannske
segja, að þau sé það, af því
að kommúnistar hafa sam-
þykkt að svíkja fyrri kenn-
ingar sínar fyrir ráðherra-
stólana. Að öðru leyti eru
þau hin sömu og stjórnar-
flokkarnir hafa talið ófær
áður, og verða á engan hátt
varanlegri en samstarf flokk
anna.
t
cíLUu'
Móðurmáls-
/
í móðurmálsþættinum 7. svo eigi að vera.
desember s.l. er minnzt á orð- j Þá er til orðtakið það gcfur
takið það gefur augaleið, sem auða leið, og hef ég að vísu
notað er í merkingunni það er ekki auðugar heimildir um það.
augljóst, greinilegt. Orðtak
þetta hefur orðið all-algengt á
síðari árum í ræðu og riti, og
er augaleið ávallt skrifað og
borið fram sem tvö orð væri,
auga leið, og orðtakinu auk
þess brenglað á fleiri vegu,
sagt t. d. þá -geíur auga leið,
— eða jafnvel þá gefur augað
i leið, og tel ég, að fullyrða megi,
að slík notkun orðtaksins sé
röng. Málvandur og málhagur
stjórnmálamaður minntist á
Tel ég líklegast, að það sé ekki
gamalt, sennilega frávik eða
afbökun úr hinu fyrra. Hafa
menn ekki skilið það fyrra, og
þannig hefur það siðara orðið
til.
Það var oft fjörugt i Austur-
stræti á gamlárskvöld i „gamla
daga“, þeg.ir leyft var að spréngja
alls kþnar sprengjur á götunum.
Þá skiptust menn oftast i tvo
hópa sinn hvoru megin við göt-
una, annar hópurinn stóð í and-
dyri Landsstjörnunnar, sem þá
var þar, scm nú er Feldurinn, og
hinn stóð lijá verzlun Egils Jac-
obscns. Síðan var kastað sprengj-
um á milli og höfðu ungir menn
gaman að. En þá voru sprengj-
urnar, svonefndir „kinverjar" og
Eg hef verið spurður að þvíjsvo púðurkerlingar, ekki jafn
í bréfi, hvort sögnin að flokka i ki-aftmikil skotvöpn og síðar
eigi heldur að stjórna þolfalli var8. Enda eru slikar „orustur“
eða þágufalli, hvort heldur nu algerlega bannaðar og munu
eigi að segja flokka orðin eða “““ “"ÍT:.!*
flokka orðunum. Þessi sögn er
líklega eigi gömul í málinu,
þetta orðtakJ við rft-jg, eins og. elztu dæmi hennar, sem ég
það er nú notað, fýrstur manna,
og kvaðst hann fyrst hafa
heyrt það á stjórnmálafundi
1942 og sagði, að sér hefði
strax fallið það illa. Man ég, að
hann spurði, hvort það mundi
hugsað sem svo, að augað gæfi
leið að einhverju, eða hvort
eitthvað gæfi auganu leið, —•
er hvort tveggja ótrúlegt og
veit um á prenti eru frá 19.
öld í bókinni Úr fórum Jóns
Árnasonar. Er þar þágufall
með sögninni: Munuð þið vilja
flokka sögunum eftir efni. Nú
virðist þó algengara, að sögnin fjöldanum, sem sækir út þetta
sé látin stjórna þolfalli, en alls j kvöld. Það er skynsamleg ráð-
ekki algilt. Er sennilegt, að | s*öfun’ sem sjálfsagt hefur kom-
verið öllum fyrir beztu. Nokkur
slæm slys hlutust af völdum
sprengna síðar, einkum þegar
unglingar fóru að framleiða
sjálfir kraftmiklar sprengjur.
Skipulagðar brennur.
Nú eru skipulagðar brennur uni
allan bæ til þess að dreifa mann-
þetta hafi verið á reiki frá því j
augans.
Til frekari rökstuðnings mun
ég nefna hér þau fáu bók-
festu dæmi, sem til eru um orð-
takið eldri en frá síðustu ár-
Hversu (engi?
E. H. F.
Ja
'r.skjótt og til dæmis komrn-
únistar komast að þeirri nið-
urstcðu, að þeir hafi ekki
lengur hag af því að vera í
ríkisstjórninni, hætta þessi
„þjargráð“ að vera „varan-
leg“. Þá munu komimúnistar
samstmidis efna til verk-
fai’a, til að koma fram
,,kjarabótum“ með nýjum
grunnkaupshækkunum. Þetta
hefir meðal annars verið
boðað í Dagsbrún, þar sem
forsprakkar kommúnista
skýrðu frá því, þegar rætt
var um „bjargrúðin11 um
miðjan desember, að ef þau
reyndust ekki nægilega vel
að dómi verkalýðshreyfing-
arinnar — sem skilja ber á
þann veg, að el' seta í ríkis-
stjórninni færi kommúnist-
um ekki nægilega mikinn
pólitískan hagnað — muni
þeir hverfa úr henni í skyndi
og hefja sinn eftirlætisleik.
En meðan kommúnistar sitja í
ríkisstjórninni munu þeir
ekki verða aðgerðalausir.
Þeir munu vinna sín mold-
vörpustörf af kappi og ósér-
plægni, og eitt helzta verk-
eýni þeirra mun verða að
tengja atvinnuvegi og efna-
hag Islandinga löndurci
kommúnista í Austur-Ev-
rópu. Þeim hefir þegar orðið
talsvert ágengt í því efni þá
fáu mánuði, sem þeir hafa
verið í stjórn, og enginn
þarf að ætla að viðleitni
þeirra í þá átt sé þar með
lokið.
Abyrgðin er þung.
ið í veg fyrir mörg slys og annað
r , * * x . tión. Og þegar brennur eru skipu-
fyrst var fario ao nota sognma / . ° . ...
oislenzkulegt. Enda ma telja her, hafi sums staðar orðið komið . ljós> ag fólk hefur meira
fullvíst, að rita eigi augaleið í venja, að sögnin stjórnaði þol-! gaman af þejm en annars væri.
einu orfi, og verður þá alit falli, eins og t. d. sögnin að^0g þegár vettvangúrinn er þar
mildu eðlilcgra, eins og sýnt er. draga í líkri merkingu, draga scm er bersvæði, geta menn frek-
fram á í þættinum 7. des, þar j einhverja í flokka, hóp eða -ar haft athafnasvið, en inni i
sem augaleið merkir þá leið slíkt, — á öðrum stöðum þágu-1 miðjum bænum, milli liúsa i
falli eins og sagnirnar að skipa þröngum götum. Um þetta þari
niður einhverju, raða niður heldur ekki að ræða’ l}vi aftur
. , . „ ... ,v« j -i r verður bað sjalfsagt ultlrei leyft
emhverju o. s. frv. Virðist þvi .../ ./ . . . .
.. , , að sjalfar gotur gamla bæjarins
ohætt, að hver og emn noti þa ver8i lcyfðar til háti8ahaida á
talsvenju, sem honum er eðli- «amiárskvöld
um. Þau eru að vísu aðeins j legri.
þrjú, eftir því sem ég bezt veit, j Sé um þolmynd að ræða, fer óSpeiítil. á götunum.
og hvert öðru háð Er augaleið ekki Þolfall með sögninni,
ritað' í einu orði í þein. ölíum. j heldur nefnifall eða þágufall:
I Elzta dæmið er í" orðasafni' Þeil' eru flokkaðir, — eða þeim
Hallgríms Schevings frá .yrri j er flokkað, og er hvort tveggja
hluta 19. aldar, en safn þetta er jaínrétt
til í handriti í Landsbókasafni.
Hann segir orðtakið merkja
bað lítur svo út og vísar til
Skaftafellssýslu. Næsta dæmi er
í öðru handriti frá síðari hluta
19. aldar, og þar virðist um
uopskrift eftir Scheving að
ræða, að minnsta kosti eru
dæmin samhljóma.
dæmið er svo að finna í orða- . . ....
bók Sigfúsar Blöndals, en þar starfa f,uíti dr’ Bíörn K Þór‘ Zk jl , n' ,!
íc v tu „„ -v l clfsson crindi um hið forna h\orki boði ne banni. 1
k7 a I d dft er skopkvæð'i Skipafregn og höf- re«,an re>’nir að leiðheina l}eim’
takið sagt m^ikja det ei . eða setja 0fan f við þá, bregðast
öj’msynligt, klart (það er aug- un a iennal- þeir illir við. Þessi götulýður set-
ljóst, greinilegt), og er það í Starf felagsins stendur nu ur a8all svip sinn á miSbæ.
samræmi við það. ’.em nú tíðk- með bloma °S voru a annu inn á slíkiim kvöldum.
ast. Seðlasafn Blöndalsbókar »efnar út allar rímur Hallgríms
Péturssonar í tveim bindum. Ekki hættulaust.
Sá Finnur Sigmundsson lands-^ Sannleikurinn er lika sá, þótt
bókavörður um þá útgáfu. j iejtt sé að viðurkenna það, að
Fyrirhugaðar útgáfur félags- það er tæpast hættulaust að fura
ins á næstunni eru Brávalla- ferða sinna um bæinn fyrir götu-
rímur Árna Böðvarssonar í út- lýð, sem oft abbast upp á veg-
gáfú dr. Björns K. Þórólfsson- farendur á siðkvöldum og þari'
ar og Pontusrímur sem Magnús varla gaodárskvöhl til. Sennilegt
Fyrirhugaðar úigáfur
Rímnafélagsins.
En þrátt fyrir all-ar þessar ráð-
stafanir, sem eru kostnaðarsam-
ar, eru ýmsir piltar, sem ekki una
við -að skemmta sér á skap-
legun 'hátt, þar sem til þess er
ætlast, heldur fara þcir i hópum
á gamlárskvöld um götur bæjar-
ins og reyna að skemma og spilla
eigum manna. Sagt er að lieldur
Ivafi dregið úr þessum leiða sið
síðari árin, en lögregluþjónn, er
1 var á vakt s.l. gamlárskvöld i
Aðalfundur Rímnafélagsins miðbænum sagði mér að nægi-
' var haldinn í lestrarsal Lands- iega ónæðissaint hefði verið um
Þriðja hekasafns sunnudaginn 9. f. m. kvöldið. Verstir viðureignar eru
Auk v’enjulegra aðalfundar- unglingsstrákar, sem telja sig
að hlýðu
! clfsson erindi um hið forna hvorki ooöi ne nauni. Þegar lög-
J»að er þung ábyrgð, sem þeir
menn skapa sér, er hafa
komið kommúnistum til
' valda á því tímabili, þegar
J horfur á flestum sviðum eru
eins uggvænlegar og raun
ber vitni. Atburðir úti í
heimi sanna það svo að segja
í viku hverri, að kommún-
istar vinna hvarvetna aðeins
fvrir hagsmuni Moskvu-
valdsins. Ljósasta dæmið um
þsð hversu langt kommún-
istar ganga í þjónkun sinni,
er atferli Kadars og annarra
slíkra í Ungverjalandi. Fleiri
munu vera fúsir til að feta
í fótspor hans, og það er eng-
in ástæða til að ætla, að for-
sprakkar íslenzkra komm-
únista sé einhverjir eftirbát-
ar hans. Vonandi gefst þeim
þó aldrei tækifæri til að sýna,!
hversu langt þeir eru fúsir
til að ganga, en framsóknar-
flokkurinn hefir gefið þeim
tækifæri, sem þeir munu
nota eftir megni.
er geymt hjá orðabók háskól-
ans, og er á þessum seðlum oft
getið heimilda, pó að þær komi
ekki fram í bókinni, Við þetta
orðtak er ekki getið annarra
heimilda en orðasafns Schev-
ings, en þó er bæði merkingu
breytt frá Schevings safni og
vísað til snnars héraðs. Virð-
ist mega draga af því þá álykt-
prúði hóf að yrkja, en síðar var
er að þörf sé á þvi að taka þessi
lokið af þeim síra Ólafi Hall-
mál föstum tökum og banna slæp-
ingjum að standa í hópum í mið-
dórssyni og Pétri Einarssyni á bænum á kvöidin, ef þeir sýnast
Ballará. Mun Grímur Helga- ckkert liafa þar að gera. Annars
son cand. mag. sjá um þá út- er þetta nokkurt vandamál, sem
gáfu. erfitt cr viðureignar. Nokkur los-
En hið stærsta verkefni fé- arabragur virðist vcra á uppeldi
1 lagsins er þó Rímnaskrá Finns marSra unglinga, sem siðan verða
Sigmundssonar. Er ætlað að út- ófyrirleitnir og óviðráðanlegir og
gáfa hennar hefjist á næsta ári. er .,Þcsst.'vcgna hæUMra að lcuda
En þar sem þessi eldri dæmi, I Verður það stórt rit og geysi- a Sbipstiguin en þeim, sem betur
þó fátækleg séu, eru á einu fróðlegt. 1 Cr Stj°™að f ‘a barnæsku’ “ kr’
máli um, hvernig rita eigi orð^
takið, og sá ritháttur auk þess
miklu eðlilegri, virðist engum
blöðum um það að fletta, að
Blöndals, t. d. Jón Ófeigsson,
sem ættaður var úr Árnes-
sýslu. hafi kannazt við oi’ð-
takið og gert þessar breyting-'
ar, en hann ritar augaleið í
einu orði eftir sem áður.
Bezt aö auglýsa í Vísi