Vísir - 30.03.1957, Blaðsíða 5

Laugardaginn 30. marz 1957
VÍSIB
5
Aðeins tvær leiðir
••••
Framh. af 1. síðu. J ing bankanna varð miklu minni
bankann vegna Ræktunarsjóðs, en árið áður, eða 177 míllj. kr.
og Fiskveiðasjóðs.
Gjaldeyrisstaðan
versnaði.
í gjaldeyrismálunum kann
við fyrstu sýn svo að virðast)
sem góðum árangri hafi veriðj
náð. Ef ekki eru taldar ábyrgð-
ir vegna væntanlegs innflutn-
ings og aðrar greiðsluskuldbind
ingar, batnaði gjaldeyrisstaðan
um 16 millj. kr. á árinu, en þá
er talið til gjaldeyristekna 65
millj. kr. dollaralán, sem tekið
var síðustu daga ársins. Að því
frátöldu versnaði gjaldeyris-
staðan um 49 millj. kr. á árinu
á móti 118 millj. kr. halla árið
1955. Með meðtöldum ábyrgð-
um og greiðsluskuldbindingum
versnaði gjaldeyrisstaðan hins
vegar um 19 millj. kr. þrátt
fyrh' lántökuna, og námu nettó-
skuldir og skuldbindingar bank
anna erlendis 138 millj. kr. í
árslok. í þessu sambandi ber
þess enn fremur að gæta, að
birgðir útflutningsvöru lækk-
uðu um 45 millj. kr. á síðasta
ári. Því fer þess vegna fjarri,
að tekizt hafi að halda í horf-
inu í gjaldeyrismálunum, enda
þótt hin hagstæðari þróun i út-
lánum seðlabankans hafi haft
töluverð áhrif í rétta átt.
stofnanir, og ef það dugir ekki,
þá á svartan markað eða i per-
sónuleg lán til kunningja og
vina. Allt þetta þekkja menn
hér á landi.
Þess sýnist engin vanþörf að
minna á þessar staðreyndir í
sambandi við hina geysilegu
samkeppni um takmarkað spari
fé landsmanna einmitt nú, þeg-
ar ýmsar raddir eru uppi um
að leggja á bankana nýjar kvað
ir um forgangslánveitingar.
Eg sagði áðan, að sparnaðin-
um réði fólk sjálft. Segja má,
að þetta sé ekki nema að vissu
marki. Tekjurnar verða að vera
umfram vissar lágmarksþarfir,
til þess að menn geti sparað,
útflutningsframleiðsluna. Ann- á allt efnahagskerfið.
að skiptir þó enn meira máli: | Hvaða leiðir á að fara til
gjaldeyrisstaðan. Eins og henni þess að komast úr þeim vanda,
er komið, er hvergi nærri hægt sem nú fer vaxandi í gjaldeyr-
að fullnægja þeirri eftirspurn,
sem fyrir er, hvað þá, ef hún
væri aukin. Frekari peninga-
þensla mundi við þessar aðstæð
ur valda enn auknu jafnvægis-
leysi og gjaldeyrisskorti.
Eina undantekningu hefur
Landsbankinn þó gert frá hinni
á móti 381 millj. kr. árið 1955.
Urðu viðskiptabankarnir að
skammta lánsfé mjög naumlega
en vegna reglubundinna for-
gangslánveitinga til landbúnað-
ar og sjávarútvegs og samn-
inga við rikisstjórnina um lán
til íbúðarbygginga og raforku-
framkvæmda hlaut sú skömmt-
un að koma hart niður á öðrum
atvinnurekstri.
Til dæmis má geta þess, að á
síðasta ári jukust lán sparisjóðs
deildar Landsbankans um 65
millj. kr. Lánveitingar til land-
búnaðar hækkuðu um 46 millj. _ , _
I 0££
kr. lán til sjávarútvegs um 23 sparifénu fyrir. En viljinn til 'sjávarútvegsins og sívaxandi
1 það, sem gjaldeyristekjurnar
is- og fjárfestingarmálum? Hér
er aðeins um tvennt að velja:
að búa að sínu eða taka erlend
lán.
Sparnaður eða
lántaka.
Ef fyrri leiðin er valin, verð-
almennu stefnu. Eins og kunn- um við að gera okkur lfóst’ að
þjoðin verður að sníða sér stakk
eftir vexti. Hún verður þá
að draga stórlega úr öllum
ugt er, hafa verið settar reglur
um útflutnings- og framleiðslu-
styrki til sjávarútvegsins. í til- .
efni af því hafa reglurnar um fframkvæmdum og haga bæði
lán gegn veði í sjávarafurðum neyzfu °S fjárfestingu í sám-
1 ræmi við það, sem aflað er á
hverjum tíma. í fjárfestingu fer
og lán út á verðbætur afurð-
anna verið endurskoðaðar.
millj. kr., raforkulán um 16
millj. kr. og kaup íbúðalána-
I bréfa um 18 millj. kr., eða sam-
I tals um 103 millj. kr. Lánveit-
: ingar á flestum öðrum sviðum
lækkuðu því verulega, eða alls
um 38 millj. kr. Mest var lækk-
un á skuldum verzlunarinnar
vegna ábyrgðarskuldbindinga,
er bankarnir höfðu greitt fyrir
innflytjendur, 21 millj. kr. Lán
til iðnaðar lækkuðu um 5 millj.
kr. og lán til samgangna um 8
millj. kr.
Skortur á lánsfé.
Aðalvandamálin, sem fram-
kvæmdastjórn bankans þarf
daglega að glíma við, eru tví-
þætt: annars vegar það, hvern-
ig beri að snúa sér gagnvart
hinni miklu eftirspurn eftir
lánsfé, hins vegar að sjá um,
að landið geti staðið við skuld-
bindingar sínar í erlendum
gjaldeyri. Hvorugt vandamálið
verður leyst án tillits til hins.
Það er kunnara en frá þurfi
að segja, að mjög er nú kvart-
að undan skorti á lánsfé. Vegna
vaxandi kostnaðar þurfa at-
vinnuvegirnir, — bæði fram-
leiðendur og verzlun, — auk-
ið rekstrarfé, og hinar miklu
framkvæmdir einstaklinga og
opinberra aðila kref jast fjár- j
magns, sem ekki liggur laust
fyrir. Öllum finnst þessum að- |
ilum, að þeirra fyrirtæki eigi
að sitja fyrir, og er ekki sjald-
gæft að heyra bönkunum borið
á brýn skilningsleysi, þegar lán j
beiðnum er synjað.
Á árinu 1956 dró mjög úr
innlánaaukningunni miðað við
undanfarin ár. Samtals hækk
Útlánaaukning
óviðráðanleg.
Af þessu er ljóst að heita má,
að á síðasta ári hafi öll útlána-
aukning Landsbankans verið ó-
viðráðanleg, — ýmist bundin
beinum samningum við ríkis-
stjórnina eða reglum, settum í
samráði við samtök aðalatvinnu
veganna, eða þá þess eðlis, að
ekki varð hjá henni komizt, ef
en þá ráða menn því líka, hvort _____ _______ _________________
þeir spara og hvar þeir komajvegna hinna miklu örðugleika , aðeins innlendui sparnaður,
og um innflutnirig fram ýfir
sparnaðar er aftur á móti mjög j tilkostnaðar hefur verið reynt
undir því kominn, hvert traust j að ganga eins langt og unnt var
menn bera til þess, að verð-
gildi sparifjárins haldist.
Aukin eftirspurn
á lánsfé.
Engum blöðum er um það að
fletta, að rökstuddur skortur á j
því trausti hefur mjög aukið gjaldeyrishorfur.
til móts við óskir útvegsmanna,
þótt af þessu hljóti að leiða all-
verulegar hækkanir á útlánum,
bæði seðlabankans og spari-
sjóðsdeildar.
Tvísýnar
alls konar fjárfestingu á Islandi
að undanförnu. Mikill hluti af
þessari fjárfestingu, — ekki
sízt íbúðarbyggingar, — hefur
verið þess eðlis, að hún hefur
ekki komið að haldi, nema jafn
framt fengjust lán til viðbótar
því fjármagni, sem menn réðu
hrökkva til, væri ekki að ræða.
Raunar þyrfti bæði innlendur
sparnaður og gjaldeyristekjurn
ar enn um sinn jafnframt að
greiða vexti og afborganir er-
lendra lána.
Hin leiðin er sú að brúa bil-
ið, bæði í sparnaðinum og' gjald
eyrisverzluninni, með því að
taka erlend lán til langs tíma.
sjálfir yfir. Það fjármagn, sem honum er unnt til þess að styðja
einmitt hefði átt að hjálpa láns- þann atvinnuveg, sem aflar meg
stofnunum til þess að veita eðli- inhlutans af útflutningsverð-
lega fyrirgreiðslu um fjárfest-
ingu, hefur því haft gagnstæð
áhrif og orðið til þess að auka
eftirspurnina eftir lánsfé.
Ef áætlanir ríkisstjórnarinn-
ar um tekjuöflun til útflutn- Stórfelldum erlendum lántökum
ings- og framleiðslustyrkjanna j fyfSh' ætíð nokkur áhætta, því
fá staðizt, ætti það að draga ,að með Þeim eru framtíðinni
verulega úr verðþensluáhrifum j bundnir baggar, sem vel geta.
þessara lána. Bankinn hefur og (reynzt þyngri, þegar að skulda-
ætíð litið á það sem eina fyrstu (dögunum kemur, en mann hafði.
skyldu sína að gera það, sem erað fyrii'. Þó er það sem oftar,
að sá kemst ekki langt, sem
lætur bölsýnina reka sig út í
öfgar. Það er augljóst, að er-
mætum landsins.
lend lán geta verið æskileg til
Horfurnar í gjaldeyrismálum þeirra framkvæmda, sem fljót-
eru nú mjög tvísýnar. Um fram | feSa §efa öruggar gjaldeyris-
leiðslu ársins þýðir ekkert að fekÍur eða gjaldeyrissparnað.
Þá hafa hækkandi tollar og reyna að spá, svo mjög eiga ís-
stórar framleiðslugreinar áttu skattar í senn dregið úr getu lendingar afla sinn undir duttl-
ekki að komast í þrot. Og aukn- j manna til að spara og aukið
ingin hefði orðið enn meiri, ef allan tilkostnað, bæði við at-
ekki hefði tekizt að draga úr
útlánum á ýmsum sviðum.
Aíleiðing þessa ástands hef-
ur orðið sú, að þjónusta bank-
anna við viðskiptavini sína hef
ur rýrnað stórkostlega síðustu
árin, og hafa þeir orðið að neita
ungum náttúrunnar. — Tvennt
vita menn þó þegar um útflutn-
vinnurekstur og fjárfestingu, inginn. Annars vegar eru 45
og þar með eftirspurnina cftir millj. kr. minni birgðir um
lánsfé. Þriðji örðugleikinn bæt- áramót en árið áður, en hins
ist við fyrir alla þá, sem í eitt- ^vegar um það bil 15 millj. kr.
hvað hafa ráðizt: aðhald bank- minna verðmæti útflutnings-
anna um lánveitingar.
Það er eðlilegt, að þeir, sem
um lán til margra mjög brýnna verða fyrir barðinu á þessari
þarfa, jafnvel þótt umsækjend-
ur lánanna hafi verið aðilar,
sem hafi á löngum tímabilum
átt miklar innstæður í viðkom-
andi lánsstofnun. Þegar stéttir
hafa íalið sig afskiptar um lán,
og í þeim hópi eru oft aðilar,
sem ráða yfir miklum innstæð-
lánatregðu, spyrji sjálfa sig,
hvort hún sé réttmæt, og þetta
er spurning, sem framkvæmda-
stjórar bankanna hljóta oft að
velta fyrir sér. Er bönkunum —
og þá fyrst og fremst seðlabönk
framleiðslunnar fyrstu tvo mán
uði þessa árs en í fyrra. Árið
1956 var hagstætt ár fyrir flest-
ar greinar útgerðar, svo að það
má teljast einstakt happ, ef út-
flutningsverðmætið lækkar
Ýmis veigamikil rök geta og
hnigið að því að ganga feti
framar en þetta um erlendar
lántökur, eins og nú horfir. Það
er mjög mikilsvert fyrir af-
komu þjóðarbúsins að láta ekki
framkvæmdir, sem óhemju fjár
magn hefur nú þegar verið i'est
í, stranda vegna fjárskorts eða
gjaldeyrisskorts.
I
Varasöm braut.
En þessi braut er ekki hættu-
laus, og það, sem varast þarf,
er það að í skjóli hins erlenda.
ekki að mun á þessu ári. Jafn- (ljansfjár yrði ráðizt í nýjar
unum — óhætt að lina takið og
veita þeirri kaupgetu út í efna J sýn áætlun
um, er ekki að furða, þótt menn hagskerfið, sem nauðsynleg er
úr þessum hópum hafi róið að til þess, að fyrirtæki geti Minni tckjur af
vel 100 millj. kr. lækkun gjald-
eyristekna af útflutningi getur
alls ekki talizt verulega svart-
því öllum árum, að stofnaðar þrengingalaust borið hækkandi
væru nýjar lánsstofnanir til kostnað, og til þess, að ekki
varnarliðsframkvæmdum.
En við þetta bætist, að und-
uðu spariinnlán og veltiinnlán ! ^ess að Þjóna hagsmunum þurfi að koma til dýrkeyptrar (anfarna mánuði hafa tekjur af
allra bankanna aðeins um 58
millj. kr. á árinu á móti 179
millj. kr. árið 1955 og 201 millj.
kr. 1954. Spariinnlán jukust um
74 millj. kr., eða svipaða upp-
hæð og árið áður, en aðeins
rúman helming þess, sem var
árið 1954. Af þessari hækkun
má áætla, að vaxtafærslur hafi
nurnið um 48 millj. kr., svo að
nýtt sparifé, sem lagt hefur
verið í bankana, hefur aðeins
numið 26 millj. kr. Jafnvel lækk
uðu veltiinnlánin í bönkunum
um 16 millj. kr., en á árinu
1955 hækkuðu þau um 105
millj. kr.
Lánsfé skammtað
naumlega.
Af þessari óhagstæðu þróun
innlána samfara strangari skil-
málum um lán úr seðlabankan-
um leiddi það, að útlánsaukn-
þeirra. Síðan 1953 hafa verið stöðvunar á alls konar fram-
settir á stofn í Reykjavík tveir kvæmdum, sem þegar hefur
sparisjóðir og einn banki, sem verið lagt niður mikið fé í. Sér-
nú hafa samtals um 100 millj.' staklega er ástæða til að spyrja
kr. innlánsfé. Þetta er ekki nýr svo vegna þess, að nú eru nokk
sparnaður, heldur fé, sem ella ur merki samdráttar í kaupgetu
væri í öðrum lánsstofnunum.
Eldri lánsstofnununum er því
enn erfiðara en áður að st"nda
við samninga sína um lánveit-
ingar, án þess að leita á náð-
ir seðlabankans.
Sparnaðurinn
og fólkið.
í fyrsta sinn um lang't skéið.
Rangt að auka
lánveitingar.
Þrátt fyrir þetta er það álit
framkvæmdastjórnarinnar, að
það sé síður en svo rétt að auka
lánveitingar, eins og nú standa
sakir. Aukning útlána með pen-
varnarliðsframkvæmdum lækk
að stórlega. Ekki er auðvelt að
áætla, hve miklu það gjaldeyr-
istap nemur, sem af þessu hef-
ur leitt, en síðara helming árs-
ins í fyrra voru tekjur af varn-
arliðinu og' framkvæmdum þess
54 millj. kr. minni en á sama
tíma árið 1955. Samdráttarins
fór ekki að verða veruléga vart
fyrr en leið á árið, svo að alls
má búast við, að gjaldeyris-
tekjur af varnarliðinu síðan í
fyrravor til þessa dags séu 80—
100 millj. kr. minni en líkur
stóðu til að óbreyttu ástandi.
Þegar þess er gætt, að hinar
miklu duldu tekjur í frjálsum
gjaldeyri hafk verið ein helzta
Ekki er vert ao gleyma þeirri ingarþenslu er því aðeins rétt-
staðreynd, að bankarnir ráða lætanleg, að vænta megi sam-
ekki. jafnvel þegar bezt lætur,1 svarandi aukningar framleiðslu
nema yfir annarri hlið við- j og framboðs á vörum. Hér á
skipta sinna. Innstæðunum, landi er hagkerfið þegar þanið 1 forsenda hins mikla innflutn-
ræður fólkið sjálft. Ef kröfurn- j svo að segja til hins ýtrasta, ings tollhárra neyzluvara og
ar til bankanna eru meiri en svo að nauðsynlegt hefur ver- fjárfestingarvara á undanförn-
góðu hófi gegnir, flytja menn' ið að auka mjög innflutning er- um árum, er ljóst, hve gagnger
peningana fyrst í aðrar láns- I lends vinnukrafts til starfa við áhrif þessi þróun hlýtur að hafa
framkvæmdir, sem ekki yrði
lokið nema með nýjum lánum
og svo koll af kolli. Enn frem-
ur ber að hafa stranga gát á
þeirri auknu eftirspurn eftir
vinnuafli, sem leiða mundi af
notkun erlends lánsfjár til
greiðslu innlends kostnaðar.
Notkun erlends lánsfjár get-
ur því aðeins orðið til veru-
legra bóta, að jafnframt sé gætt
fyllsta hófs í innlendum lánveit-
ingum og í áætlunum um nýjar
framkvæmdir, en þá gétur það
veitt þjóðinni það svigrúm, sem '
nauðsynlegt er til að koma á
jafnvægi milli neyzlu og fjár-
festingu annars vegar og frarn-
leiðslugetu og sparnaðar hins
vegar.
Erlent lánstraust er hverri
þjóð dýrmætt, og því verður
ekki haldið nema sá, sem lánið
á að veita, beri traust til lán-
takandans og þeirrar stefnu,
sem hann fylgir í fjármálum.
Mikil ábyrgð hvílir því á ís-
lendingum að nota það lánsfé,
sem þeir fá, sem bezt sér til
sjálfsbjargar í framtíðinni. Það
ætti öllum að vera augljóst, að
enginn getur til lengdar eytt
meira en hann aflar. . /