Vísir


Vísir - 30.03.1957, Qupperneq 5

Vísir - 30.03.1957, Qupperneq 5
Laugardaginn 30. marz 1957 VÍSIB 5 Aðeins tvær leiðir •••• Framh. af 1. síðu. J ing bankanna varð miklu minni bankann vegna Ræktunarsjóðs, en árið áður, eða 177 míllj. kr. og Fiskveiðasjóðs. Gjaldeyrisstaðan versnaði. í gjaldeyrismálunum kann við fyrstu sýn svo að virðast) sem góðum árangri hafi veriðj náð. Ef ekki eru taldar ábyrgð- ir vegna væntanlegs innflutn- ings og aðrar greiðsluskuldbind ingar, batnaði gjaldeyrisstaðan um 16 millj. kr. á árinu, en þá er talið til gjaldeyristekna 65 millj. kr. dollaralán, sem tekið var síðustu daga ársins. Að því frátöldu versnaði gjaldeyris- staðan um 49 millj. kr. á árinu á móti 118 millj. kr. halla árið 1955. Með meðtöldum ábyrgð- um og greiðsluskuldbindingum versnaði gjaldeyrisstaðan hins vegar um 19 millj. kr. þrátt fyrh' lántökuna, og námu nettó- skuldir og skuldbindingar bank anna erlendis 138 millj. kr. í árslok. í þessu sambandi ber þess enn fremur að gæta, að birgðir útflutningsvöru lækk- uðu um 45 millj. kr. á síðasta ári. Því fer þess vegna fjarri, að tekizt hafi að halda í horf- inu í gjaldeyrismálunum, enda þótt hin hagstæðari þróun i út- lánum seðlabankans hafi haft töluverð áhrif í rétta átt. stofnanir, og ef það dugir ekki, þá á svartan markað eða i per- sónuleg lán til kunningja og vina. Allt þetta þekkja menn hér á landi. Þess sýnist engin vanþörf að minna á þessar staðreyndir í sambandi við hina geysilegu samkeppni um takmarkað spari fé landsmanna einmitt nú, þeg- ar ýmsar raddir eru uppi um að leggja á bankana nýjar kvað ir um forgangslánveitingar. Eg sagði áðan, að sparnaðin- um réði fólk sjálft. Segja má, að þetta sé ekki nema að vissu marki. Tekjurnar verða að vera umfram vissar lágmarksþarfir, til þess að menn geti sparað, útflutningsframleiðsluna. Ann- á allt efnahagskerfið. að skiptir þó enn meira máli: | Hvaða leiðir á að fara til gjaldeyrisstaðan. Eins og henni þess að komast úr þeim vanda, er komið, er hvergi nærri hægt sem nú fer vaxandi í gjaldeyr- að fullnægja þeirri eftirspurn, sem fyrir er, hvað þá, ef hún væri aukin. Frekari peninga- þensla mundi við þessar aðstæð ur valda enn auknu jafnvægis- leysi og gjaldeyrisskorti. Eina undantekningu hefur Landsbankinn þó gert frá hinni á móti 381 millj. kr. árið 1955. Urðu viðskiptabankarnir að skammta lánsfé mjög naumlega en vegna reglubundinna for- gangslánveitinga til landbúnað- ar og sjávarútvegs og samn- inga við rikisstjórnina um lán til íbúðarbygginga og raforku- framkvæmda hlaut sú skömmt- un að koma hart niður á öðrum atvinnurekstri. Til dæmis má geta þess, að á síðasta ári jukust lán sparisjóðs deildar Landsbankans um 65 millj. kr. Lánveitingar til land- búnaðar hækkuðu um 46 millj. _ , _ I 0££ kr. lán til sjávarútvegs um 23 sparifénu fyrir. En viljinn til 'sjávarútvegsins og sívaxandi 1 það, sem gjaldeyristekjurnar is- og fjárfestingarmálum? Hér er aðeins um tvennt að velja: að búa að sínu eða taka erlend lán. Sparnaður eða lántaka. Ef fyrri leiðin er valin, verð- almennu stefnu. Eins og kunn- um við að gera okkur lfóst’ að þjoðin verður að sníða sér stakk eftir vexti. Hún verður þá að draga stórlega úr öllum ugt er, hafa verið settar reglur um útflutnings- og framleiðslu- styrki til sjávarútvegsins. í til- . efni af því hafa reglurnar um fframkvæmdum og haga bæði lán gegn veði í sjávarafurðum neyzfu °S fjárfestingu í sám- 1 ræmi við það, sem aflað er á hverjum tíma. í fjárfestingu fer og lán út á verðbætur afurð- anna verið endurskoðaðar. millj. kr., raforkulán um 16 millj. kr. og kaup íbúðalána- I bréfa um 18 millj. kr., eða sam- I tals um 103 millj. kr. Lánveit- : ingar á flestum öðrum sviðum lækkuðu því verulega, eða alls um 38 millj. kr. Mest var lækk- un á skuldum verzlunarinnar vegna ábyrgðarskuldbindinga, er bankarnir höfðu greitt fyrir innflytjendur, 21 millj. kr. Lán til iðnaðar lækkuðu um 5 millj. kr. og lán til samgangna um 8 millj. kr. Skortur á lánsfé. Aðalvandamálin, sem fram- kvæmdastjórn bankans þarf daglega að glíma við, eru tví- þætt: annars vegar það, hvern- ig beri að snúa sér gagnvart hinni miklu eftirspurn eftir lánsfé, hins vegar að sjá um, að landið geti staðið við skuld- bindingar sínar í erlendum gjaldeyri. Hvorugt vandamálið verður leyst án tillits til hins. Það er kunnara en frá þurfi að segja, að mjög er nú kvart- að undan skorti á lánsfé. Vegna vaxandi kostnaðar þurfa at- vinnuvegirnir, — bæði fram- leiðendur og verzlun, — auk- ið rekstrarfé, og hinar miklu framkvæmdir einstaklinga og opinberra aðila kref jast fjár- j magns, sem ekki liggur laust fyrir. Öllum finnst þessum að- | ilum, að þeirra fyrirtæki eigi að sitja fyrir, og er ekki sjald- gæft að heyra bönkunum borið á brýn skilningsleysi, þegar lán j beiðnum er synjað. Á árinu 1956 dró mjög úr innlánaaukningunni miðað við undanfarin ár. Samtals hækk Útlánaaukning óviðráðanleg. Af þessu er ljóst að heita má, að á síðasta ári hafi öll útlána- aukning Landsbankans verið ó- viðráðanleg, — ýmist bundin beinum samningum við ríkis- stjórnina eða reglum, settum í samráði við samtök aðalatvinnu veganna, eða þá þess eðlis, að ekki varð hjá henni komizt, ef en þá ráða menn því líka, hvort _____ _______ _________________ þeir spara og hvar þeir komajvegna hinna miklu örðugleika , aðeins innlendui sparnaður, og um innflutnirig fram ýfir sparnaðar er aftur á móti mjög j tilkostnaðar hefur verið reynt undir því kominn, hvert traust j að ganga eins langt og unnt var menn bera til þess, að verð- gildi sparifjárins haldist. Aukin eftirspurn á lánsfé. Engum blöðum er um það að fletta, að rökstuddur skortur á j því trausti hefur mjög aukið gjaldeyrishorfur. til móts við óskir útvegsmanna, þótt af þessu hljóti að leiða all- verulegar hækkanir á útlánum, bæði seðlabankans og spari- sjóðsdeildar. Tvísýnar alls konar fjárfestingu á Islandi að undanförnu. Mikill hluti af þessari fjárfestingu, — ekki sízt íbúðarbyggingar, — hefur verið þess eðlis, að hún hefur ekki komið að haldi, nema jafn framt fengjust lán til viðbótar því fjármagni, sem menn réðu hrökkva til, væri ekki að ræða. Raunar þyrfti bæði innlendur sparnaður og gjaldeyristekjurn ar enn um sinn jafnframt að greiða vexti og afborganir er- lendra lána. Hin leiðin er sú að brúa bil- ið, bæði í sparnaðinum og' gjald eyrisverzluninni, með því að taka erlend lán til langs tíma. sjálfir yfir. Það fjármagn, sem honum er unnt til þess að styðja einmitt hefði átt að hjálpa láns- þann atvinnuveg, sem aflar meg stofnunum til þess að veita eðli- inhlutans af útflutningsverð- lega fyrirgreiðslu um fjárfest- ingu, hefur því haft gagnstæð áhrif og orðið til þess að auka eftirspurnina eftir lánsfé. Ef áætlanir ríkisstjórnarinn- ar um tekjuöflun til útflutn- Stórfelldum erlendum lántökum ings- og framleiðslustyrkjanna j fyfSh' ætíð nokkur áhætta, því fá staðizt, ætti það að draga ,að með Þeim eru framtíðinni verulega úr verðþensluáhrifum j bundnir baggar, sem vel geta. þessara lána. Bankinn hefur og (reynzt þyngri, þegar að skulda- ætíð litið á það sem eina fyrstu (dögunum kemur, en mann hafði. skyldu sína að gera það, sem erað fyrii'. Þó er það sem oftar, að sá kemst ekki langt, sem lætur bölsýnina reka sig út í öfgar. Það er augljóst, að er- mætum landsins. lend lán geta verið æskileg til Horfurnar í gjaldeyrismálum þeirra framkvæmda, sem fljót- eru nú mjög tvísýnar. Um fram | feSa §efa öruggar gjaldeyris- leiðslu ársins þýðir ekkert að fekÍur eða gjaldeyrissparnað. Þá hafa hækkandi tollar og reyna að spá, svo mjög eiga ís- stórar framleiðslugreinar áttu skattar í senn dregið úr getu lendingar afla sinn undir duttl- ekki að komast í þrot. Og aukn- j manna til að spara og aukið ingin hefði orðið enn meiri, ef allan tilkostnað, bæði við at- ekki hefði tekizt að draga úr útlánum á ýmsum sviðum. Aíleiðing þessa ástands hef- ur orðið sú, að þjónusta bank- anna við viðskiptavini sína hef ur rýrnað stórkostlega síðustu árin, og hafa þeir orðið að neita ungum náttúrunnar. — Tvennt vita menn þó þegar um útflutn- vinnurekstur og fjárfestingu, inginn. Annars vegar eru 45 og þar með eftirspurnina cftir millj. kr. minni birgðir um lánsfé. Þriðji örðugleikinn bæt- áramót en árið áður, en hins ist við fyrir alla þá, sem í eitt- ^vegar um það bil 15 millj. kr. hvað hafa ráðizt: aðhald bank- minna verðmæti útflutnings- anna um lánveitingar. Það er eðlilegt, að þeir, sem um lán til margra mjög brýnna verða fyrir barðinu á þessari þarfa, jafnvel þótt umsækjend- ur lánanna hafi verið aðilar, sem hafi á löngum tímabilum átt miklar innstæður í viðkom- andi lánsstofnun. Þegar stéttir hafa íalið sig afskiptar um lán, og í þeim hópi eru oft aðilar, sem ráða yfir miklum innstæð- lánatregðu, spyrji sjálfa sig, hvort hún sé réttmæt, og þetta er spurning, sem framkvæmda- stjórar bankanna hljóta oft að velta fyrir sér. Er bönkunum — og þá fyrst og fremst seðlabönk framleiðslunnar fyrstu tvo mán uði þessa árs en í fyrra. Árið 1956 var hagstætt ár fyrir flest- ar greinar útgerðar, svo að það má teljast einstakt happ, ef út- flutningsverðmætið lækkar Ýmis veigamikil rök geta og hnigið að því að ganga feti framar en þetta um erlendar lántökur, eins og nú horfir. Það er mjög mikilsvert fyrir af- komu þjóðarbúsins að láta ekki framkvæmdir, sem óhemju fjár magn hefur nú þegar verið i'est í, stranda vegna fjárskorts eða gjaldeyrisskorts. I Varasöm braut. En þessi braut er ekki hættu- laus, og það, sem varast þarf, er það að í skjóli hins erlenda. ekki að mun á þessu ári. Jafn- (ljansfjár yrði ráðizt í nýjar unum — óhætt að lina takið og veita þeirri kaupgetu út í efna J sýn áætlun um, er ekki að furða, þótt menn hagskerfið, sem nauðsynleg er úr þessum hópum hafi róið að til þess, að fyrirtæki geti Minni tckjur af vel 100 millj. kr. lækkun gjald- eyristekna af útflutningi getur alls ekki talizt verulega svart- því öllum árum, að stofnaðar þrengingalaust borið hækkandi væru nýjar lánsstofnanir til kostnað, og til þess, að ekki varnarliðsframkvæmdum. En við þetta bætist, að und- uðu spariinnlán og veltiinnlán ! ^ess að Þjóna hagsmunum þurfi að koma til dýrkeyptrar (anfarna mánuði hafa tekjur af allra bankanna aðeins um 58 millj. kr. á árinu á móti 179 millj. kr. árið 1955 og 201 millj. kr. 1954. Spariinnlán jukust um 74 millj. kr., eða svipaða upp- hæð og árið áður, en aðeins rúman helming þess, sem var árið 1954. Af þessari hækkun má áætla, að vaxtafærslur hafi nurnið um 48 millj. kr., svo að nýtt sparifé, sem lagt hefur verið í bankana, hefur aðeins numið 26 millj. kr. Jafnvel lækk uðu veltiinnlánin í bönkunum um 16 millj. kr., en á árinu 1955 hækkuðu þau um 105 millj. kr. Lánsfé skammtað naumlega. Af þessari óhagstæðu þróun innlána samfara strangari skil- málum um lán úr seðlabankan- um leiddi það, að útlánsaukn- þeirra. Síðan 1953 hafa verið stöðvunar á alls konar fram- settir á stofn í Reykjavík tveir kvæmdum, sem þegar hefur sparisjóðir og einn banki, sem verið lagt niður mikið fé í. Sér- nú hafa samtals um 100 millj.' staklega er ástæða til að spyrja kr. innlánsfé. Þetta er ekki nýr svo vegna þess, að nú eru nokk sparnaður, heldur fé, sem ella ur merki samdráttar í kaupgetu væri í öðrum lánsstofnunum. Eldri lánsstofnununum er því enn erfiðara en áður að st"nda við samninga sína um lánveit- ingar, án þess að leita á náð- ir seðlabankans. Sparnaðurinn og fólkið. í fyrsta sinn um lang't skéið. Rangt að auka lánveitingar. Þrátt fyrir þetta er það álit framkvæmdastjórnarinnar, að það sé síður en svo rétt að auka lánveitingar, eins og nú standa sakir. Aukning útlána með pen- varnarliðsframkvæmdum lækk að stórlega. Ekki er auðvelt að áætla, hve miklu það gjaldeyr- istap nemur, sem af þessu hef- ur leitt, en síðara helming árs- ins í fyrra voru tekjur af varn- arliðinu og' framkvæmdum þess 54 millj. kr. minni en á sama tíma árið 1955. Samdráttarins fór ekki að verða veruléga vart fyrr en leið á árið, svo að alls má búast við, að gjaldeyris- tekjur af varnarliðinu síðan í fyrravor til þessa dags séu 80— 100 millj. kr. minni en líkur stóðu til að óbreyttu ástandi. Þegar þess er gætt, að hinar miklu duldu tekjur í frjálsum gjaldeyri hafk verið ein helzta Ekki er vert ao gleyma þeirri ingarþenslu er því aðeins rétt- staðreynd, að bankarnir ráða lætanleg, að vænta megi sam- ekki. jafnvel þegar bezt lætur,1 svarandi aukningar framleiðslu nema yfir annarri hlið við- j og framboðs á vörum. Hér á skipta sinna. Innstæðunum, landi er hagkerfið þegar þanið 1 forsenda hins mikla innflutn- ræður fólkið sjálft. Ef kröfurn- j svo að segja til hins ýtrasta, ings tollhárra neyzluvara og ar til bankanna eru meiri en svo að nauðsynlegt hefur ver- fjárfestingarvara á undanförn- góðu hófi gegnir, flytja menn' ið að auka mjög innflutning er- um árum, er ljóst, hve gagnger peningana fyrst í aðrar láns- I lends vinnukrafts til starfa við áhrif þessi þróun hlýtur að hafa framkvæmdir, sem ekki yrði lokið nema með nýjum lánum og svo koll af kolli. Enn frem- ur ber að hafa stranga gát á þeirri auknu eftirspurn eftir vinnuafli, sem leiða mundi af notkun erlends lánsfjár til greiðslu innlends kostnaðar. Notkun erlends lánsfjár get- ur því aðeins orðið til veru- legra bóta, að jafnframt sé gætt fyllsta hófs í innlendum lánveit- ingum og í áætlunum um nýjar framkvæmdir, en þá gétur það veitt þjóðinni það svigrúm, sem ' nauðsynlegt er til að koma á jafnvægi milli neyzlu og fjár- festingu annars vegar og frarn- leiðslugetu og sparnaðar hins vegar. Erlent lánstraust er hverri þjóð dýrmætt, og því verður ekki haldið nema sá, sem lánið á að veita, beri traust til lán- takandans og þeirrar stefnu, sem hann fylgir í fjármálum. Mikil ábyrgð hvílir því á ís- lendingum að nota það lánsfé, sem þeir fá, sem bezt sér til sjálfsbjargar í framtíðinni. Það ætti öllum að vera augljóst, að enginn getur til lengdar eytt meira en hann aflar. . /

x

Vísir

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Vísir
https://timarit.is/publication/54

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.