Vísir - 15.11.1957, Blaðsíða 7

Föstudaginn 15. nóvember 1957
VÍSIR
7
Mesti njósnari síðasta stríðs.
Hann var ÞjéHverfi, er
starfaði \ Japasi fyrir Rússa.
Þelm, sein skoðað liafa til hlitar áhrif liinnar siðari heims-
styrjaldar, hefiu- lengi verið það ijóst, að þar hafi komið til
meistaraheili, sem liaft hafi áhrif á ga.ng: máiatma, — og- mest
þegar mest á reið. — Og það f undu menn að það var hið rúss-
neska njósnakerfi, sem réð jiess u dýrmæta tæki.
í rússneskum ritum, sem kom-
. 3ð hafa út eftir styrjöldina, hef-
ur ekki verið drepið á þetta. Og
í hvert sinn, sem hefur verið
meistaranafnið. Það verður ljóst,
þegar maður sér að það var
hami sem gerði Rússum fært,
eftir innrásina 1941, að safna
■ reynt að nálgast það, hver hefur saman öllum her sínum og beina
. átt hlut að máli, hefur það verið
eins og að reka sig á klettavegg.
En nú hefur það tekizt fyrir
hinum brezka stjórnmálamanni
'og rithöfundi, Francis Noel-Bak-
er — að gera þetta Ijóst í bók,
. sem liann nefnir „The Spy Web“.
. Koma margir við sögu, en „Meist
araheilinn'" rússneski er áreið-
anlega aðalperónan.
Hér er um að ræða Þjóðverj-
ann, dr. Richard Sorge. Hann var, eftirtektarverðasta bók um njósn
tekinn fastur árið 1941 í Tokio, ara, sem nokkru sinni hefir verið
en var hengdur 3 árum siðar á- skrifuð, heldur lýsir hún svo vel
.samt þeim manni, sem var fyrsti aðferðum Rússa, kalda stríðinu,
maður hans. Var hann Japani, og hvernig Rússum hefir tekist
en hópur af aðstoðarmönnum að koma sér upp njósnarakerf-
'hans fengu minni réfsingar, þó um, sem eru stórkostlega áhrifa-
allir harðar. i mikil.
honum öllum gegn óvinunum.
Og hann gerði þetta þrátt fyrir
það að hann var rússneskur
spæjari og nánasti samstarfs-
maður hins þýzka Tokio-am-
bassadors. En samstarfsihaður
hans, sem var hengdur tim leið
og hann, var njósnari fýrir jap-
anska forsætisráðherrann.
„The Spy Web“, eftir Fráncis
Noel Baker, er ekki aðeins hin
hann aftur til Berlinar ásamt
mörgum öðrum, sem ekki voru
lengur hæfir til herþjónusfu.
Var hann nú orðinn beizkur í
lurid og hafði orðið fyrir mikl-
um vonbrigðum, en nú tók hann
doktorspróf í hagfræði-vísind-
um. En hann var þá þegar orð-
inn kommúnisti.
Hann tók þátt í sjóliðaupp-
reist í Kiel, (þó að ekki sé vitað
með hverjum liætti hann gerði
það) sem átti að koma af stað
uppreist í Þýzkalandi. Varð þá
fljótt félagi í kommúnistaflokkn-
um.
Hann
Áachen,
jafn miklu áliti. Þetta var nýtt
afrek og merkiíegt.
Sem; áberandi blaðamaður og
félagi' i nasistaflokknum hafði
tiann vitanlega greioan aðgang
að sendii-áðinu þýzka. En ekki
var nóg með það. Dr. Sorge, sem
fljótt gerði sig áberandi sem
kvennamann og sýndi furðulega
leikni í því að gleypa áfengi,
kóm sér í mjúkinn með þekkingu
sinni á Asíu-málefnum, eftir 3
áfa véru í Shanghai, að þýzki
sendiherrann gerði hann að ráð-
gjafa sínum og trúnaðarmanni í
Asíumálum.
En á meðan vinnur hann stöð-
ugt og með gætni að áhugamáli
sínu um að koma á sterkiun og
öruggum njósnahring — 0g
segja má að það hafi tekist.
varð skólakennari
en aðalstarf hans var!
Það ótnílega skeði.
Það er ekki hægt að nefna
einstaka menn í njósnahringn-
að reka kommúnistaáróður hjá I um> en Það nægir að taka það
hámamönnum þar. Og þegar j ffam, að honum tókst að fá í
hann var rekinn úr skólanum j með sér mann, sem var i
gerðist hann sjáífur námamaður. í miklu aliti sem blaðamaður. Það
var japanski blaðamaðurinn
reiði og mótmælti þessu í utan-
ríkisráði Japana. En honum var
bara hleypt inn í klefann til
dr. Sorge og sagt að hann skyldi
sjálfur tala við hann. Kom hann
þaðan aftur náfölur og reikandi.
Hann hafði fengið mikið áfall.
Dr. Sorge þótti ekki ómaksins
vert að leyna neinu. Ilann vissi
að nú koinu lciksiok. Og hann
talaði furðu opinskátt um at-
hafnir sínar - - og þessvegna
fást líka fullnægjandi uppiýsing-
ingar úr réttarhöldum japönsku
lögreglunnar.
Rannsókn málsins, réttarliöld
og áfrýjun var allt lengi á íeið-
inni. Það var fyrst í apríl 1944,
sem dr. Sorqe var hengdur 5
fangelsisgarðinum í Tokio. Graf-
skrift hans frá yfirvöldum Jap-
ans var svo hljóðandi: Hann vai*
mjög' liugprúður ínaður.
Sorgeflokkurinn hefur lengi
verið kunnur þeim, sem með
njósnamál fara. Mönnum hefur
einnig verið ljóst að dr. Sorge
var óvenju hugprúður maður og
hygginn. En hann kemur fram
þarna, sem mesti njósnari síðari
heimsstyrjaldar, og sá maður,
sem náði mestum árangri. Er
írásögn Francis Noel-Bakers
framúrskarandi lieillandi og er
reist á frásögnum úr hinum
leynilegu réttarskjölum, sem sið-
ar urðu aðgengileg.
Og það er engan veginn of
orðum aukið, að gefa honum
En í þessari grein er aöeins
haigt að lýsa lítillega hinni furðu
legu frásögu.
Richard Sorge fæddist i Baku
árið 1905. Var hann sonur þjrzks
vélfræðings, sem hafði ábyrgðar-
mikla stöðu við olíuvinnsluna —
og rússneskrar konu. Má því
segja, að hann hafi veríð ná-
tengdur Rússlandi írá upphafi —
þó að það hafi raunar ekki ver-
ið viðamikill þáttur í örlögqm
lians.
Hann var kornungur þegar
hann gekk í herinn og særðist
mjög illa við Yser. 1917 kom
Hann varð kunnur fyrir að
vera einn af beztu áróðurs-
mönnum kommúnista og 1924 var
honum falið starf, sem hafði úr-
slitaþýðingu fyrir hann. Á komm
únistaþingi í Fi’ankfurt átti liann
að hafa gát á 4 Kominternfélög-
um sem voru á þinginu, en ekki
lögum samkvæmt. Það voru þeir
Planitsky, Manuilsky, Kúusinen
og Lozövsky. Þeir sáu bráit hver
efniviður var í hinum unga hag-
íræðingi og tóku hann með sér
til Moskvu. Þar varð hann spæj
Osaki, sem hafði unnið fyrir
heimskunnugt blað meðal ann-
arra, blaðið „Asahi Shimbn".
Nú var hann orðinn nánasti ráð-
gjafi hins kunna og mctorða-
gjarna fursta Konoyes. „Hann
er sá lang-færasti af ungum
mönnum í minni þjónustu," sagði
furtinn. Hann hafði náinn félags-
skap þar sem hann var fyrsti
maður og leynilega fyrirætlanir
Japans voru ræddar af mikilli
hreinskilni. Þetta varð . sérlega
ari, að vísu ekki fyrir Rússland ! Þýðingarmikið, þegar furstimi
en fyrir Komiriteni. Og í þeirri :Sem var aðalmaður hernaðar-
veru heimsóttiiiann Khöfn. bæði , klíkunnar, vai'ð forsætisráólierra
árin 1927 og 1923. ■
iJapans!
Ári siðar var honum komið
í samband viö forsíjóran fyrir
fréttaþjónustu-hersins. Hét hann
Baldwin, var hershöfðingi og
gerðist nú verndari Sorges og
var mesti vinur Pianitzkys.
Upp frá þeim degi varð hann
íyrsti maður í rússnesku frétta-
þjónustunni og hafoi gifur-
legt fé undir höndum.
Það er ljóst að Tokio hefir
verið áfangastaður lians frá upp-
hafi, en hann fókk þó menntun
sina fyril’fram í Bandaríkjunum
og í Shanghai. Og þó að hann
væri kunnur kommúnisti og víð-
frægur í Þýzkalandi lék hann
þó það bragð, að komast í naz-
istaflokkinn og það án þess að
skifta um nafn.
Síðast árið 1935 kom hann
rogginn og ánægður, sem naz-
ista-blaöamaður til Tokio. Var
hann þá fréttaritari fyrir hið
kunna þýzka blað „Frankfurter
Zeitung" og líka fyrir hollenska
blaðið „Handelsblatt" sem var i
Híjó&færamúsik, söng-
lög og kórverk.
Eftir Hallgrím Helgason
(Með þessari fyrirsögii
birtist í maí-hefti tímarit-
ins „Þýzka söngsambandið‘,ii
Deutsche Sangerschaft) í
Bremen eftirfylgjandi grein ),
Nútíma tónsmíðar Norður->
landaþjáðanna eru enn lítið út-
breiddar á meginlandi Evrópiu
Það eru aðeins fá nöfn, aufe
Sibilíusar, Kilpnens og Atter-
bergs, sem öðlazt hafa viðtek-
ið- álit, eftir að Grieg og Sind-
ing leið.
Njdega blaðaði ég í miklu
samsafni skandínaviskra ein~
söngslaga. Varg ég sæmilega
forviða að rekast þar á elli-
máðan salón-stíl, sem einkenndil
Það er óhætt að segja það, að
þar sem Sorge var orðinn íyrsti
maður hjá þýzka ráðherranum
og Osaki nánasti ráðgjafi hjú ,llest lögm. Hins vegar eru lilca
íorsætisráðherranurn, hafi rúss- ungir höfundar, sem y gjas^
með svipmóti sariitíðarinnar.
|Má þar nefna Sparre Olserp
Harald Sæverud, Fartein Valcn,
Klaus Egge, Moses Pergamentj,
Hermannl Koppel og hugmynda
rÍJca Danann Nils Viggo Bont-
son. Þeir bíða þó enn allir ai-«
mennrar viðurkenningar.
Ilaílgrími Ilelgasyni hafði óg
énn 'ekki kynnzt. Með hliðsjón
nesk njósnarasarfsémikomið sér
eins vel fyrir og hægt var' og I
að slíks hafi ekki áður verið
dæmi í veraldarsögunni.
Það er Ijóst, að það hafa verið
dýrmatar upplýsingar, sem dr.
Sorge gat nú sent með sínum
leynilega „Wiesbaden" sendara
og sendiboðum sínitm til
Moskvu. Þó fölnaði það allt við
hliðina á hinni stóru fregn: Þeg- &f fyrirliggjandi verkum gef-
ar Hitler réðst inn í Rússlánd , ur hann ungri norrænni músilc
mikið og gott iyrirheit. Hand-
Alþjóða bifreiðasýning
var nýlega haldin í „Jarla-
garði" í Lúndúnum. Þar
voru sýndar 310 biíreiðar
eða fléiri en nokkurn tíma
áður á bifreiðasýningum
þar. Mikla athygli vakti
brezk bifreið, tveggja sæta
„Rolls Royco Sil Jurský,
og mun hún hafa verið
dýrasta bifreiðin á sýning-
unni. Þakinu má iyfta, eins
og sést á rriyndinni, með
þvi að þrýsta á hnapp. Sá,
sem átti Iiugmyndina að
bessari gerð, kallar iiana
„Brúðhjónabilinn" (Honey-
moon Expressl. Litli bíll-
inn, „Frisky Sport", er með
minnstu bifreiðum, sem
Bretar framleiða, en mjög
eftirsóttur.
og herir hans flæddu yfir allt
og ætluðu að velta öllu um koll
þar, lilýtur það að hafa verið
áríðandi herráði rússneska að fá i
áreiðanlegar fregnir um það
hvort Japan ætlaði að ráðast á |
Rússiand eður ei. Því án þeirrar !
upplýsingar var ekki hægt að i
hafa svo mikinn her viðbúirin
auslan tiL
| Það hefir verið auðvelt innst
inni fyrir dr. Sorge að ráða þá
gátu. — Og í október 1941 gat
hann sent þetta skeyti: „Það ér
litilokaö að Jaj»an undirbúi árás
á Rússiand". Og sama dag
tóku að renna tii austurs vold-
ugar hersveitir, sem áttu að
stöðva hina þýzku sigurför.
En þá vár ævintýrið líka búið.
Þrátt fyrir mestu gætni urðu
reipdráttur og grunsemi innan
njósnahringsins orsök þess, að j
japanska leyniiögregian fékk
grun á hringnum. Og einn dag-
inn í nóvember, var dr. Sorge.
Osaki og heill „hópúr af mönn-
um sem i hringnum voru, teknir
fastir.
Það er eftirtakanlegt að þegar
bragð hans sýnir fullkomið
vald á kórbálki fornmeistar-
anna, sem hann að nútíðar-
hætti auðgar að samsein%
(mixtúr-korðum) og sérkenn:-
legum samstígum tónbilaröö-
úni. Ilann uppfyllir kröfur nú-
tíinans í lýriskum sönglögutn,;
og' þó öliu áþreifanlegar í hljóiS
íæra-tónsmíðum sínum. Það'
sést greiniiega í mjög sjálf-
stæðu orgelverki hans og einna
bezt í píanóverkunum. Hér
spennist boginn frá þjóðlaga-
fræðingmim Bela Bartók tií
þjóðlagafræðingsins H. Helga-
sonar. En Bartók fléttaði þelck-
ingu sína og skilning á tón-
rænu eðli ungverskrar ættjarð-
ar inn í hljóðfæra-tónsmíðar
sínar og gaf þeim þannig sér-
stætt innihald. Hliðstætt eðli
íslands birtist í „Rondo Is-
landa" og „íslenzkum dansi",,
svo að ekki verður um villzt.
Hjá Hallgrími Helgasyni er tví-
mælalaust að verki sterkur per-
sónuleiki, fullur hugkvæmni og
hinn þýzki sendii'áðsritari, Von Þ.roska í svipmiklum tónsmíða-
Oít hershöfðingi frétti um harid- s^-
i tökuná,. varð hann frá sér af I K. R. 1