Vísir - 15.11.1957, Blaðsíða 4

Vf SIR
Föstudaginn 15. nóvember 1957
Vmsagitir iisit iiýfar bæk.iir
eftii* dnHaia. Danáelsson.
Guðaiundur Frímann: Söng-
var frá sumarengjum. Útgáfan
Dögun. Akureyri 1957.
Þessi ljóðabók hefur fengið
einróma lof í öllum þeim blaða-
greinum, sem ég hef lesið um
hana, þar á meðal í tveimur
eða þremur Akureyrarblöðum,
en á Akureyri er höfundurinn
búsettur, og afsannast því enn
ritningargreinin: að enginn sé
spámaður í sinu föðurlandi. Og
þó —- ég er kannske ekki vel ná-
kvæmur i meohöndlan Guðs
orðs: Hið eiginlega föðurland
Guðmundur Frímanns er Langi-
dalur, en ekki Akureyri, og eig-
inlegur spámaður er hann heldur
ekki, en miklu fremur trúdadour
í ætt við þá Sjöberg og Dan
Anderson. Þessir hörpusveinar
bókmenntanna geta verið hár-
fínir listamenn, venjulega nokk-
uð þunglyndir á köflum, en
Tirista það af sér við og við, og
ekki fer hjá því að mörgum
verði hlýtt til þeirra, því þeir
eru svo breizkir og elskulegir:
mannlegir.
Guðmundur Frímann er lík-
lega hreinræktaðasti náttúru-
lyrikker íslenzkra ljóðskálda, en
strengirnir í hljóðfæri hans eru
fáir, það er að segja, yrkisefnin
eru fá — eiginlega ekki nema
tvö: 1. kvæði sem iýsa náttúr-
unni (einkum í Langadal) og á-
hrifum hennar á skáldið. 2.
Kvæði um olnbogabörn mannlífs-
ins og einfara, sem deyja vofveif-
lega eða á aftökustað. Hins veg-
ar eru blæbrigðin fjölskrúðug og
leikur höfundarins með líkingar
og myndir stórmeistaralegur.
Undir lestri bókarinnar skynjar
maður sumarengi Guðmundar
Frimanns með öllum skilningar-
vitum, sjón, heyrn, ilman, smeþk
og tilfinningu, og hvernig árstíð-
irnar líða yfir það ein af annari
og umbreyta því i sífellu, og
hvernig það varpar inn í sál
höfundarins sínum óteljandi
stemmum og litbrigðum. Hér er
vorstemming úr Hörpusálmi á
bls. 9:
Og sunnanvindar, sumarbjöll-
um hringið,
og setjið nýja strengi á gamla
lyngið.
En strjúkið blitt um holt og
fífuflóa,
um fergintjarnir, móa,
reyrmjúka, raka,
svo verði að ástaróði
hver einstök staka
í lóunnar ljóði.
1 Skógarvísum íalar-höfundur
um hina Ijósu nótt „með Iinda-
mjöð og lyngöl á borðum". 1
Kóngsbændakvæði er þessi mynd
ræna lýsing á vorkomunni:
„Fjallið kastar fönnum,
fer úr hverri spjör.
Kvæði í óðaönnum
1 yrkir móastör.
í Fífan úti í ílóanum
fer i kjólinn nýja,
! greidd af góða og hlýja
golulófanum.
Annars er einstakar tilvitnanir
sem þessar óþarfar, því að kvæð-
in eru mjög svo jafnvel kveðin
og nálega sama hvar gripið er
niður, allt er fágað og lýtalaust,
þó ber við, að höfundur spillir
heldur áhrifum góðs kvæðis með
því að stanza ekki á réttum stað,
t. d. í kvæðinu um Gullinkollu,
sem er annars prýðilegt, og í
kvæðinu um Jón Óttarsson (sem
er eitt af slysakvæðunum og
stórsnjallt) Jón Óttarsson föru-
maður riður drukkinn í Blöndu-
gljúfur einn hrlðardag anno
1664. Ég held það kvæði hefði
átt að enda á þessari vísu:
Gegnum næturhrosta og hregg
heyrir þú í eyrum gjalla
dauðadæmda hestsins hnegg,
hékk ’ann enn á klettastalla.
Váljóð orti áin tóm.
yfir þinni vegaleysu.
Mikið fár og djöfuldóm
drakkstu í þinni hinztu reisu!
En hvað ég vildi mér sagt
hafa: Það hefur verið haft á
orði í blöðunum um þessa bók,
Söngva frá sumarengjum, að
hún sanni að Guðmundur Frí-
mann hafi nú unnið sigur á
hinu myrka þunglyndi, sem ein-
kenndi næstu ljóðabók hans á
undan „Svört verða sólskin"
(1951). Þetta er rétt. Vetrarkvíð-
inn er að mestu horfinn af sum-
arengjum Guðmundar. Þar fyrir
finnst mér ekki betur kveðið
nú, ég segi heldur ekki verr.
Svört verða sólskin hefur inni
að halda nokkur hreinfáguð
snilldarljóð, svo sem Haust við
Blöndu, Vísur um vetrarkviða,
Sunnanátt, Sumarmálavísur o. fl.
og fyrir mínar bragðtaugar er
í þeirri bók að finna áfengari
skáldskap en í hinni nýju. Auk
þess leiðist mér, að Guðmundur
skuli ekki hafa skreytt nýju bók-'
ina pennateikningum eftir sig,
eins og sumar fyrri bækurnar,
því ég held hann teikni ekki
miður en hann yrkir.
ísEenzkt Eeíkrit.
Menningarsjóðs gaf út. Keykja-
vík 1957.
Þessi mjög svo vinsæli sjón-
leikur Agnars Þórðarsonar var
frumsýndur í Iðnó 27. október
1955. Hann hefur verið á sviði
nálega alla tíð síðan, einhvers
staðar á landinu, og hvarvetna
við mikla aðsókn og góðar undir-
tektir. Það verður því að teljast
vel ráðið og eðlilegt að Útgáfa
Menningarsjóðs skyldi í haust
gefa leikritið út á prent í leikrita-
safni sínu, og er þetta 13. bókin
í þvi safni. Bandalag islenzkra
leikfélaga styður útgáfuna og
fer með umboð höfundarins um
leyfi til sýninga. Kjarnorku og
kvenhylli er 109 blaðsíður að
lengd.
Eeikrit,
J. C. Hostrup: Andbýlingar.
Gleðileikur með söng í þreni
þáttum. Ljóðaþýðingar Stein-
gríms Torsteinssonar. Laust mál
í nýrri þýðingu Lárusar Sigur-
björnssonar. Utgefandi: Bókaút-
gáfa Menningarsjóðs Reykjavik,
1957.
Þetta er 14 ritið í leikritasafni
Menningarsjóðs. Höfundurinn
Jens Christian Hostrup (f. 1818,
d. 1892), er góðkunningi okkar
allra og hefur leikrit hans,
Ævintýri á gönguför, verið leik-
ið oftar og víðar hér á landi
en flest leikrit önnur. Andbýl-
ingar (Genborne) kom fyrst út
i Danmörku 1844. Þar er slegið
á hina glöðu strengi stúdenta-
lífsins, létt og elskulega.
Merk (ræiibók.
sem kom út 1926. Með þessari út- er hún auðvitað bráðnauðsynlegi
gáfu fylgir viðbætir um þorsk- handbók.
inn, síldina, nýjar tegundir, sem
bæzt hafa í hóp íslenzkra fiska
síðan 1926, og aukna útbreioslu
tegunda, sem þá voru taldar T 1 ■« ->i j> -a
mjög sjaldgæfar. Auk þess skrá lSl3.IlílSt30Kí
yfir það helzta, sem ritað hefur
verið um íslenzka fiska og fiski- Pálrni Hannesson: Landið okk-
fræði síðan 1926. Dr. Árni Frið- ar. Safn útvarpserinda og rit-
riksson hefur skrifað kaflann gerða. Ctgefandi: Bókaúígáfa
um síldina, en dr. Jón Jónsson Mannhigarsjóðs. Reykjavík 1357.
hefur tekið hitt saman. j Þessi bók er 308 blaðsíður. Gils
j Guðmundsson ritar formála. Þar
Þegar Fiskarnir komu út, 1926, segir meðal annars:
„Síðustu störf Páima vom
unnin í þágu Bókaútgáfu Menn-
birti Guðmundur G. Bárðarson
um hana eftirfarandi umsögn.
„Bók þessa má óefað telja ingarsjóðs. — Hinn 22. nóvember
. Fiskarnir, eftir Bjarna Sæm-
undsson. Utgefandi: Bókaútgáfa' úrufræðilegum fróðleik, einkum
Agnar Þórðarson: Kjarnorka Menningarsjóðs. Reykjavík 1957.
og kvennhylli. Gamanleikur í j Þetta er önnur útgáfa og cr
fjórum þáttum. Bókaútgáfa ljósprentuð af fyrstu útgáfu,
1956, um miðjan dag, hélt hann
fund með blaðamönnum og
skýrði þeim frá starfsemi útgáf-
unnar og áformum. Af fundi
gekk hann beina leið til skóla
síns, þar sem hann hneig niður
og var á samri stundu örenduiV'
Daginn eftir, hmn 23. nóvem-
ber, hélt Menntamálaráð fund
til að minnast Pálma Hannesson-
ar. — Þar var samþykkt tillaga
frá þáverandi formanni ráðsins,
Valtý Stefánssyni, um að fá hæf-
an mann til að rita ýtarlega ævi-
sögu Pálma í tímaritið Andvara.
Sú ævisaga er nú kominn út.
Birtist hún í Andvara 1957 samirt
af Jóni Eyþórsyni.
Á næsta fundi Menntamála-
ráðs, er haldin var 30. nóvember,.
var einróma samþykkt tillaga
þess efnis, að leita eftir útgáfu-
rétti á ritum Pálma og hefjast
þvínæst handa um útgáfu á veg-
um Menningarsjóðs."
Um ritstörf Pálma Hannesson-
ar farast Jóni Eyþórssyni veður-
fræðingi svo orð:
„Náttúrulýsingar Pálma, þær
er hann hefur látið frá sér fara,
eru svo margar svo snjallar og
orðhagar, að fáir eða engir hafa
ætt og ætthvísl fylgja greinar- betur gert. Þær eru gerðar af
lyklar til leiðbeiningar fyrir þá, kunnáttu fræðimanns, hrifningu
sem vilja nafngreina fiska, sem ^listamanns og óvenjulegu valdi
þeir þekkja ekki, auk þess sem yfir móðurmáli. Hið sama gildir
mynd er af hverri fisktegund. j um velflest sem Pálmi ritaði.
I bók þessari er mikill og merki j Sögur sagði hann flestum betur,-
legur fróðleikur samankominn á > enda voru útvarpsþætfir hans
einum stað, vísindaleg nákvæmni , vinsælli hjá alþýðu manna en-
en við hæfi hvers einasta j flest annað talað orð á þeim
manns, sem gaman hefur af nátt vettvangi."
Landið okkar er fræðandi bók
meðal hinna merkustu bóka,
sem birzt hafa á siðari árin.
Hún fjallar um íslenzku fisk-
ana. Eru þar taldar 130 tegundir,
er fengizt hafa hér við land,
innan við 400 m. djúplir.una.
Bökin er 528 siður (plús for-
máli 26 síður) í stóru átta blaða
broti með 226 myndum og fylgir
henni snoturt litprentað kort, er
sýnir fiskimið, sjávardýpið,
grun og ála umhverfis strendur
landsins.
Fyrsti þáttur bókarinnar er
glögg heildarlýsing á fiskiflokk-
unum. Er þar sagt frá vaxtar-
lagi fiska, lifnaðagerð, skyn-
færum, æxlun, viðkomu og vexti
og ýmsu öðru. Annar þáttur er
allur um íslenzku fiskana. Þar
er öllum íslenzkum fiskitegund-
um lýst, sagt frá útliti þeirra og
einkennuip, getið heimkynna
þeirra, greint frá lífsháttum, til
dæmis hver sé fæða þeirra,
hvernig þeir hagi göngum sínum, !
hvar og hvenær þeir hrygrii.
Loks er sagt frá nytsemi þeirra
fyrir þjóðina, hvernig þeir eru
veiddir o. s. frv.
Hverjum ættbálki fiskanna.
og sér í lagi hlýtur fiskimönnum um leið og hún er ágætur
og sæfarendum að hugnast bók- ' skemmtilestur.
in. Öllum náttúrufræðikennurum I Guðm. Dan.
IVianslu eflir þessu...?
Eitt fyrsta flugmóðurskipið er um
getur, var enska skipið Eagle, sem hér
sézt í Malta-höfn í apríl 1920. Á efri
þiljum, sem voru næstum 700 feta
langar, var 660 feta braut, en neðri
þiljur rúmuðu 20 flugvélar. Lyftur
voru notaðar til að lvfta venjulegum
sjóvélum, scm vængirnir voru lagðir
aftur á. Þetta 26,000 lesta skip gekk 24
mílur. Eagle var sökkt í október 1942
í skipalest — þá meira en 20 ára gömlu.
Þann 4. apríl 1849 var sögulcgt skref
stigið í aíþjóðasamvinnu, er fulltrúar
12 þjóða komu saman í Washington til
að undirrita liinn nýja Atlantshafssátt-
mála. Hér sést Paul-Henry-Spaak á-
varpa samkomuna. Stofnmeðlimir voru:
Bclgía, Danmörk, Frakkland, ísland,
Ítalía, Kanada, Luxemburg, Niðurlönd,
Noregur, Portúgal, Brezka samve’dið og
Bandaríkin, en Grikkland, Tyrkland og
V.-Þýzkaland gerðust meðlimir síoar.
Ruth St. Denis og Ted Shavvn, frægir
ameriskir dansarar, höfðu á efnisskrá
sinni Musterisdans frá Austurlöndum,
sem þau s.'ndu um heim allan 1920. Á
þeim tíma réð Denishavvn-„skólinní6
dansi í Ameríku og frá honum komu
margir miklir listamenn. Ruth St.
Denis varð fræg fyrir nærri 60 árum.
Nú, um áttrætt, dansar hún enn, kennir
og ritar kvæði. Shawn stjórnar dans-
skóla, er hann stofnaði í Massachusetts,