Vísir - 27.11.1957, Qupperneq 4

•t
Vf SIR
Miðvikudaginn 27. nóvembor 1957
'fjallílait.
um
ianíel§son skrifar
p®
Yefk skáldsins á Sandi.
( Ritsafn Guðmundar Frið-
( jónssonar I.—VII.
: Guðmundur Friðjónsson fœdd-
fst að Síllæk í Suður-Þingeyjar-
; sýslu 24. október 1869, en dó í
sjúkrahúsinu á Húsavik 24. júní
1944. Hann fluttist ungur að
Sandi í Aðaldal og átti þar heima
se síðan, enda er nafn hans og
bæjarins óaðskiljanlega tengt
hvort öðru, sjálfan sig nefndi
liann oft í gamni og alvöru send-
ling.
Guðmundur sat í Möðruvalla-
:skóla veturinn 1891—92 og 1892
.—93. Það mun í þá daga hafa
þótt allgóð menntun. Sjálfs-
menntunin hefur þó vafalaust
•dregið honum drýgst og á það að
vísu við enn í dag, að skólamennt
Tun ein saman gerir varla nokk-
urn mann f jölmenntaðan, en get-
tir hins vegar orðið góð undir-
staða sjálfsmenntunar.
Fyrsta bók Guðmundar kemur
■á prent 1898, smásagnasafnið
Einir. Aðrar bækur hans í ó-
feundnu máli voru sem hér segir:
'Ólöf í Ási, sem var hans eina
langa skáldsaga, Tólf sögur, Tíu
isögur, IJr öllum áttum (átta sög-
•«r), Sólhvörf (sex sögur) og
Undir beru lofti (Frásagnir um
■dýr), Kveldglæður (sex sögur),
Héðan og handan (níu sögur) og
Sögur úr byggð og borg.
Kvæðasöfn skáldsins voru f jög-
w: Úr heimahögum (1902),
Kvæði (1925), Kveðlingar (1929)
•og Utan af víðavangi (1942).
Arið 1949 kom út fyrsta bindi
••af ritsafni Guðmundar Friðjóns-
sonar í útgáfu Guðjóns Ó. Guð-
jónssonar. Hafði það inni að
Halda sagnasafnið Einir, Ólöfu 1
Ási og Tólf sögur, en auk þess
langa ritgerð um skáldið eftir dr.
Stefán Einarsson. Er hún af öll-
tim talin prýðilega gerð.
Nú liðu nokkur ár og heyrðist
<ekki urn framhald ritsafnsins,
fyrr en árið 1955, en þá eru syn-
fr Guðmundar á Sandi búnir að
taka útgáfuna í sínar hendur og
-senda frá sér á einu ári 5 næstu
fcindin, öil gríðarþykk og hin
vönduðustu. Sjöunda og þar með
síðasta bindið kom svo út í fyrra,
1956.
Annað bindi ritsafnsins, sem er
560 síður, flytur sagnasöfnin:
Tíu sögur, Úr öllum áttum, Sól-
hvörf og Undir beru lofti, alls 31
sögu. Þetta bindi bjó Bjartmar
Guðmundsson undir prentun og
ritar að þvi stuttan formála, þar
sem hann greinir frá aðdraganda
útgáfunnar og hlutskipti hennar
í höndum Guðjóns Ó., og hversu
þeir bræður hrundu henni af
strandskeri og öfluðu henni
brautargengis. Var það Sigurð-
ur O. Björnsson, prentsmiðjustj.
á Akureyri, sem gerði þeim
bræðrum kleift að hefjast handa
á ný, og kostuðu þeir nú sjálfir
útgáfuna.
Þriðja bindið er 511 blaðsiður
og hefur það inni að halda þrjú
siðustu sagnasöfn Guðmundar:
Keldglæður. Héðan og handan
og sögur úr byggð og borg, einn-
ig fjórtán sögur, sem ekki liöfðu
áður birzt i bókaformi, heldur
aðeins i blöðum og tímaritum,
alls 41 sögu. Einnig þetta bindi
hefur Bjartmar búið undir prent
un. Hann skrifaði formála um
sagnagerð föður sins, stuttan að
vísu, en skemmtilegan og snjall-
an. Aftast í bindinu er grein eft-
ir Guðmund Friðjónsson. Fylgd
úr hlaði, en þá greinargerð lét
hann fylgja smásagnasafni sinu
Sólhvörfum 1921. Kynnist mað-
ur þar frá fyrstu hendi afstöðu
Guðmundar til sagnagerðar sinn-
ar, lýsingu hans á vinnubrögð-
um sínum . fyrirmyndum o. fl.,
og er þetta girnilegt til fróðleiks.
Fjórða bindið flytur þrjú
fyrstu kvæðasöfn skáldsins: Úr.
heimahögum, Kvæði og kviðl-
inga. Bjartmar bjó til prentunar.
Bindið er 464 blaðsíður.
Fimmta bindi, 432 bis., búið
undir prentun af Bjartmari, flyt-
ur eingöngu kvæði eins og
fjórða bindið, kvæðasafnið Utan
af viðavangi og ijóð tínd saman
úr blöðum og tímaritum, og er
sá hluti bindisins miklu stærri
að vöxtum. Aftast í bindinu er
viðbætir, þar sem prentaoar eru
vísur, sem sleppt heíur verið úr
kvæðum, upprur.aleg gerð vísna,
sem breytt hefur verið og kvæði
í annarri gerð, oft þeirri upp-
runalegu.
Þóroddur Guðmundsson bjó til í
prentunar 6. bindi og fylgir því
úr hlaði með alllangri ritgei’ð um
útgáfu ritsafnsins, en þó einkum
og sérílagi sendibréfagerð og
blaðagreinar föður síns, er þetta
vandvirknisleg og glögg grein-
argerð fyrir þessurn tveim þátt-
um í ritstörfum Guðmundar.
Æskilegt hefði verið að birta
fleiri bréf skáldsins á Sandi, en
Þóroddur ber við rúmleysi og er
það að vísu gild afsökun. Guð-
mundur ritaði ógrynni sendi-
bréfa og blaðagreina um dag-
ana, um öll hugsanleg efni, rit-
gerðir hans í timaritum eru einn-
ig mjög margar. Ýmsu af
þessu tagi urðu útgefendur að
ganga framhjá, en í sjöunda og
síðasta bindinu, sem Þóroddur
bjó einnig undir prentun, er i
bókarlok ýtarleg skrá yfir allt,
sem á prenti hefur fundizt eftir
Guðmund Friðjónsson, en ekki
er tekið með í ritsáfnið. Er ri.t-
gerðatal þetta margar blaðsið-
ur. Þá er einnig skrá yfir allt
sem um Guðmundur Friðjónsson
hefur verið skrifað í íslenzk blöð,
nafn blaðsins nefnt og getið
dagsetningar, er greinin birtist.
Má glöggt sjá á sumum fyrir-
sögnum tóninn í þeim, hvort þær
voru vinsámíegár eða ádeilu-
kenndar, en ekki ríkti friður ein-
göngu um nafn Guðmundar á
Sandi fram eftir ævi hans.
Sjöunda bindi flytur annars að
meginefni ræður, erindi og rit-
gerðir. Það er 514 blaðsíður.
Þetta stórmvndarlega sjö binda
ritsafn Guðmundar Friðjónsson-
ar mun vissulega ná þeim til-
gangi, sem því er ætlað, að
tryggja skáldinu háan sess og
virðulegan i meðvitund íslenzku
þjóðarinnar.
Nú hefur Almenna bókafélag-
ið staðið fyrir bókmenntakynn-
ingu í Háskóla íslands á verk-
um G. F. og gefið út úrval úr
sögum hans, í sama formi og úr-
val þeirra Þóris Bergssonar, Jak-
obs Thor og Sig. Nordais.
Naktar herðar og
þöglir turnar.
Jörgen Andersen-Rosendal:
Góða turigl. Konur og ástir í
Austurlöndum. Bókfellsút-
gáfan, Reykjayík. 1957.
Hersteinn Pálsson íslenzkaði.
Eg hef verið að lesa þessa
bók tvö undanfarandi kvöld og
gleymt öðrum störfum á meðan.
Ef þetta eru ekki meðmæli með
bókinni, þá kann ég engin að
gefa. Að vísu tel ég rétt að táka
fram, að sérhver vel rituð og hug
næm bók. býr yfir þeim eigin-
leika að heimta hug lesanda síns
allan til sin, og deila honum ekki
með öðrum hluturn óskyldum.
Bókin Góða tungl er þess vegna
ekkert einsdæmi, en hikiaust tel
ég hana í röö beztu bóka um
framandi þjóðir. Eins konar
ferðabók, en fjallar þó að .litlu
leyti um það sem venjulegar
ferðabækur eru fjölorðastar um:
ytra borð hlutanna, það sem
augað sér. Góða tungl lýsir ekki
náttúrufyrirbærum, landslagi og
borgum, heldur einkum og sér í
lagi sálarlífi og siðvenjum Aust-
urlandabúa, konunni fyrst og
fremst.
Höfundurinn, Jörgen Ander-
sen-Rosendal er danskur blaða-
maður. Hann hefur ferðast um
viða veröld, haldinn óslökkvandi
| þorsta í að kynnast sál mann-
eskjunnar, hvar sem hann hefur
komið. Sjálfur kemst hann svo
að orði, að hann liafi jafnan
meiri áhuga fyrir íbúum stað-
anna en stöðunum sjálfum. Bók
hans sannar það. Hann hefur
gert koríur og ástir í Austurlönd-
um að sérgrein sinni. Viðfangs-
efnið er viðkvæmt og vandasamt,
hættulegt mætti kannske segja,
en Rosendal kemst furðulega
slysalaust leiðar sinnar. Hann
býður þó lésanda sínum að tjalda
baki í Austurlöndum, inn á
heimilin, inn í samkvæmissalina,
inn i vændiskvennahúsin. Hvar
sem liann fer vinnur hann vin-
áttu fólksins, fær það til að orna
hjarta sitt, trúa sér fyrir ein-
hverju broti af leyndarmáli lífs
síns. Hann bi’egður upp skýrum
myndum af óvenjulegu og litauð
ugu hversdagslifi Afeíumannsins,
sem venjulegur ferðamaður
kemst sjaldan i kynni við. Hann
lýsir nærgætnislegri hegoun
hans í ástandsmálum og hvern-
ig gengið er frá hjúskaparmál-
um þar í löndum morgunroðans.
Har.n lætur okkur skynja innstu
tilíirínir.gar hin'nar austurlenzku
1 konu. i Japan. Kína, Indlandi,
Indónesiu, hamingju hennar.
sorg hennar, tign hennar og nið-
urlægingu. Fögur er lýsingin á
sambandi kínversku móðurinnar
og sona hennar þriggja, það
liggur við að maður trúi því með
Cliarlie litlu að hún hafi dáið
tvisvar. Þó verður manni ef til
vill minnisstæðari harmsaga
Arabellu hinnar indversku, enda
fléttar höfundurinn dulúð og
fegurð náttúrunnar kunnáttu-
samlega inn í frásögnina, ljóðið
um mánablómið. Þetta er í senn
grimmúðug saga og blíolát.
Aftur á móti er sagan um
Matsumoto og frú hans og dvöl
hans í húsi þeirra barmafull af
hinum elskulegasta húmor. Yfir-
leitt virðast Japanir vera sú þjóð
Austurlanda, sem Ijúflegust er
sinum gestum, ynaælust í við-
kynningu, jafnvel þó frá séu
teknar hinar /rægu geishur, sem
árum saman ganga á sérstaka
skóla til þess að læra að gleðja.
gesti sina. Kaflinn um hina bros-
andi madonnu er dálítið reifara-
legur, en skemmtilegur er hann,
og ekki dettur mér í hug að
í’engja hann. Dapurlegustu
myndirnar í þessari annars glað-
legu, litriku og ilmandi bók eru
frú Bombay. Enda mun það svo,
að í öllum Austurlöndum séu
andstæður þjóðfélagsins hvergi
djúpstæðari en i Indlandi.
Eg sé ekki ástæðu til að fjöl-
yrða meira um þessa ágætu bók,
enda gæti það aldrei komið í
stað þess að lesa hana. Og hún
verður auðvitað lesin af mörg-
um. Þetta er þriðja bókin sem
Bókfellsútgáfan gefur út í
flokknum Endurminningar uni
ókunn lönd. Þær fyrri eru Sjö ár
í Tíbet eftir Heinrich Harrer, og
Veiðimannalíf eftir Hunter. Allt
úrvals bækur. Þýðing Hersteins
er afbragð.
Gúðm. Daníelsson.
„Pan American“-þjóðveg-
urinn svonefndi verður op-
inn til umferðar á allri leið-
inni frá Laredo í Texas
að Panamaskurði snemma
árs 1959. Eftir er að byggja
allmargar brýr og leggja
brautina á köflum, m. a. á
landamærum Mexíkó og
Guatemala og á landamær-
um Costa Rica og Panama.
© Bandaríska ílugfélagið Trans
woríd Airlines er svo ánægt
með bivezkar flugfreyjur, seni
það hefur rúðið, að það hefur
sent 6 manna nefnd til Eret-
lands til að ráða 40 til 50
enskar stúlkur til viðbótar.
sem var nógu gamall til þess að
Jiafa meira vit fyrir sér — hafði
ttengið sér heldur mikið neðan i
þvi, og fór að grodda. Hann varð
•ergilegur, því að auðsætt var að
Xangley trúði honum ekki, þá
opnaði hann peningaskáp sinn og
•sýndi honum demantshálsmen og
Jiafði mynd af því nýlega birzt í
Iblöðum og miklum fundarlaun-
um verið heitið hverjum, sem
Jinndi það.
Þetta var mjög misráðið af
JAnsell. Það var óheillavænlega
ínisráðið eftir því sem atburðir
Æexluðust, því að girnd Langleys
hafði verið vakin þegar hann sá
liinn dýrmæta skartgrip og stóra
rstafla af peningum, sem senni-
lega voru árangur af ólöglegum
■viðskiptum, sem enginn tekju-
«kattur Var af greiddur.
Það var um þetta leyti, sem í-
fnyndunarafl hans vakti hann
til þeirra möguleika að gott væri
að breikka bilið milli tveggja
persónuleika iians, og þjálfaði
hann sig þó í því að hugsa sér
Edward Langley og Stewart Mc-
Watt, sem tvo ólíka menn. T. d.
keypti Stewart McWatt sér lítinn
bíl, sem hann geymdi í bílskúr í
East End. EdV/ard Langley ók
aldrei þeim bíl, laun hans voru
of lítil til þess að hann gæti
keypt sér bíl. Þegar Stewart Mc-
Watt vaknaði í East End ruglaði
hann sér ekki saman við Edward
Langley, og þjálfun sú, sem hann
lagði á sig og sú blekking að hér.
væri um tvíbura að ræða varð
þvi mjög sannfærandi. Við skul-
um hugsa okkur, að þessir tveir
menn hafi algerlega ólíka til-
veru.
Edward Langley haíði kaldan
heila og ágirnd hans var svo
mikil að hann gat ekki gleymt
innihaldi peningaskápsins. Henry
Ansell var því þegar dæmdur til
clauða. Spurningin var aðeins sú
hvernig ætti að fuilnægja dauða-
dómnurn. Svo hann byrjaði að
gera sér í hugárlund hvernig
hann ætti að framkvæma full-
komið morö.
Samkvæmt stöðu Ansells, var
hann einmana maður og vinlaus,
því vinátta byggist á trausti og
hann treysti engum. Ilann þurfti
ekki að treysta Langley, þvi
hann vissi að hann var þjófur og
hann trúði því að hann hefði
þennan mann i hendi sér. En
hvernig átti Ansell að vita, að
Langley myndi ekki víla fyrir
sér að fremja morð til þess að
fá sinu íramgengt?
Að undanskyldum einstaka
stelvisum manni, sem. kom að
nóttu til, var Langley hér um
bil eini heimsækjandinn í hinu
j litla húsi Ansells. Nágrannarnir
\ þekktu hann vel í sjón. Þegar
■ hann sá þá yera að slá grasíict-
; ipa hjá sér, sríyrta limgerðið,
eða fást við eitthvað annað
hversdagslegt starf, gerði hann
| sér það að reglu að stanza hjá
! þeim og masa við þá. Hann bar
j stórt vindíingahylki úr silfri, sem
j hafði rúm fyrir fimmtíu vindl-
! inga. Enginn gat gleymt þvi, sem
\ eir.u sinni hafði séð það, en til
þess að vera viss um að það
glevmdist ekki var grafið innan
á lokið — og sást greinilega þeg-
ar hylkið var boðið fram — þessi
goðsögn Til Edwards Langley
. með kvéðju frá Mabet.
Það að Mabet vár alls ekki til
var ekki áriðandi. Það, sem þýð-
ingu hafði var að hver sá, sem
boðið haíði verið vindlingur úr
hylkinu, skyldi muna það og goð-
sögnina, sem á það var grafin.
Tvö eða þrjú kvöld i viku var
Langley gestur í húsi Ansells.
Þeir drukku þangað íil klukkan
var um átta, þá fengu þeir sér '
eitthvað kalt að borða, sem ráðs-
kona Ansells hafði skilið eftir
handa þeim, eða þá eitthvað, sem
auðvelt var að hita. Þá drukku
þeir aítur og töluðu enn aí nýju.
En tal þeirra tveggja manna
kvikaði sjaldan langt frá glæp-
samlegum fyrirtækjum, scm
áttu hug þeirra allan.
Það kvöld, sem ákveðið hafði
verið að yrði síðasta kvöld An-
sells hér á jörðu, hafði hann
stefnumót við þjóf. Langley vissi
hvert umræðuefnið var, en var
ekki viðstaddur umræðuna. Þjóí-
ar kunna ekki við það að hafa
viðræður í votta viðurvist. Það
er meginregla hjá þeim mönn-
um, sem hafa annars ekki meg-
Frh. á 9. síðu.