Vísir - 23.12.1957, Síða 2

2
VÍ SIR
Mánudaginn 23. desember 1957
þessara jarða. Eigendur Harra-
staða mótmæltu, Eiríkur Þor-
bjarnarson, Hallbjörg Þor-
bjarnardóttir, kona hans og
Þórdís móðir Eiríks. Séra Þórð-
ur reið til Harrastaða 21. febr.
1388 og hafði með sér prest og
þrjá leikmenn að vottum og
samdi þar um landamerkin,
^þrætuteig og ítök og kom þá
fram bréf Benedikts Kolbeins-
s'onar ríka á Auðkúlu, sem ein-
hverntima mun hafa átt Harra-
staði. Ekki sézt annað en samn-
ingar hafi tekizt greiðlega og
menn skilið sáttir.
Lét hann nokkuð
Breiðabólstaður í Vesturhópi.
á móti?
Á jólaföstu 6. des. 1389, ,er
Þórður prestur kominn að
Reynistað í Skagafirði, í n.unnu-
klaustrið þar. Annar gestur er
þar samtímis, Benedikt ríki
Brynjólfsson, Bjarnarsonar og
veit nú enginn hvort þeir hitt-
ust þar af tilviljun eða mæltu
sér mót. Hverra erinda sem
þeir fóru, skildu þeir svo að
Benedikt gaf séra Þórði tvær
jarðir í votta viðurvist, Foss
og Gauksstaði á Skaga „og
skyldi séra Þórður ráða sjálfur
hversu mikið fé hann leggði
fyrir“. Þar gat presturinn hrós-
að vildarkjörum en það veit
enginn, hvort hann lét nokkuð
koma fyrir eða ekki.
Björn Brynjólfsson, bróðir
Benedikts, var ekki eins örlátur
«g auðteymdur í samningum
við séra Þórð, er þeir settust.við
borð á Hólum í Hjaltadal 6.
marz 1390. Þar lét Þórður pi'est-
ur af höndum jarðirnar Illuga-
staði og Hrafnagil í Ytra-Lax-
árdal og tók fyrir Sneis á „Efra“
(fremra) Laxárdal. Var það
vart rneira en jafnaðarskipti og
var þó Sneis lengi talin góð bú-
jörð og eitthvað' hefur séra
Þórður séð í henni, er hann lét
tvær jarðir fyrir hana eina.
Fjórir vottar voru viðstaddir
þennan gerning og er einn
þeirra Þorsteinn Bergsson, er
löngum var í fylgd með séra
Þórði. Til Bólstaðarhlíðar er
séra Þórður kominn 22. marz
1392 og á þar erindi. Þangað
eru einnig komin Þorkell
Cunnarsson og Björg Sigmunds-
dóttir kona hans, ókunn bæði.
Þau selja presti jörðina Mjóa-
<lal á Laxárdal með tilgreindum
landamerkjum fyrir láusafé.
Það voru þrettán ásauðarkú-
gildi, tólf kýr, þrjú hundruð
vöru, tvö hundruð vöruvirð,
fimm hundruð í slátrum að tí-
undarlagi og fimm í hafnarvoð-
um. Þetta verður samtals f jöru-
tíu hundruð, eða fjörutíu kýr-
vrerð.
Vel um hnútana
Búið.
Til skýringar má geta þess,
að hafnarvoð var óvandað vað-
mál ætlað til hverdagsfatnað-
ar, en vara og vöruvirt fé var
varningur, sem seldur var og
virtur til verðs eftir gangverði
«g venjulegu. verðlagi. Gæti
manni komið til hugar að þarna
væri smuga í samningnum fyrir
séra Þórð að giaida í „skjald-
skriflum og baugabrotum".
Skilmálar voru að lúkast skyldu
út á fyrsta ári, tíu ásauðarkú-
i*ildi, 5 kýr, þrjú hundruð vöru
og tvö hundruð í hafnarroðum,
en á tveim árum það sstn. eítir
stæði, svo mikið af hvoru, sem
þeim semdi og standa hvert
hundrað með tólf álna leigu (þ.
e. tíu af hundraði) að frátekn-
um slátrum, frítt af fríðu og ó-
frítt með ófríðu. „Fríður“ gjald-
miðill var lifandi peningur en
„ófríður' venjulegur varningur.
Vextir af kúgildum hafa því
átt að greiðast í lifandi fé, en
af varningi í dauðum munum
eða vöru.
Að bréfi þessu voru sex vott-
ar, Marteinn Bergsson prestur
í Bólstaðarhlíð, Einar Finnsson
prestur, Þorsteinn Gunnarsson
djákni, Björn Brynjólfsson ríki,
Dálkur Einarsson bóndi í Ból-
staðarhlíð og Þorgeir Böðvars-
son, sem oft er vottur og kem-
ur við. bréf.... á þessum árum.
Hér var á aílan hátt löglega frá
gengið og vel um hnúta búið
eins og vænta átti af svo æfð-
um samningamanni og séra
Þórði. Hér hafa talin verið
jarðakaup Þórðar prests. Hann
heíur á átta árum keypt sex
jarðir fyrir lausafé og fengið
eina í jai'ðakaupm. Fyrir jarð-
irnar hefur hann goldið sem
svarar 150 kýrverðum að
minnsta kosti.
Þó ekki séu kunn fleiri jarða-
kaupabréf séra Þórðar má þó
víst telja, að miklu fleiri jarðir
hafi hann keypt.
Fjáraflamaður og
oa fégœzlumaður.
Undarlegt mætti kalla, ef
hann hefði tekið slíkan sprett
éingöngu þessi átta ár, en setið
auðum höndum á þeim vett-
vangi áður og síðar. Það er að
vísu líklegt, að mest hafi kveðið
að „kaupbraski“ hans þessi
misserin því þá hafði hann að-
stöðuna góða, vegna starfa í
þágu Hólastóls, sem síðar verð-
ur vikið að, og staðið mjög í
ferðalögum þess vegna. Þá gat
hann jafnframt notað tímann
og tækifærin, eigin hag til fram-
dráttar. Mörg af jarðakaupa-
bréfum hans hafa efalaust glat-
ast á umliðnum öldum, eins og
svo margt annað, er betur væri
að varðveizt hefði.
Tvennt er það einkum, sem
jarðakaup Þórðar prests sýna
ljóslega. Annað, mikinn afla-
hug og hyggindi við að koma ár
sinni vel fyrir borð, hvar sem
fangs var von. Hitt að mikil
var lausafjáreign hans. Það er
mjög líklegt að Þórður prestur
hafi verið að auðugu foreldri
kominn og stuðst við arfafé í
upphafi gróðaferils síns. En
auðsætt er, engu að síður, að
hann hefur verið hinn mesti
f járaflamaður og fégæzlumaður
;ua leiö eg því er ekki vmdar-
legt, að hann varð með fésterk-
ustu mönnum síns tíma og sinn-
1 ar aldar. Runnu og margar stcð-
ir undir að svo mætti verða.
Eignir og tekjur Kösk-
uldsstað akirkju.
Efalaust hefur séra Þórður
haft stórt bú á Höskuldsstöðum
og ekki ólíklegt að hann liafi
átt bú víðar að hætti auð-
manna þá. Mjög er trúlegt að
hann hafi átt málnytupening,
kýr og ær, á leigustöðum, sem
altítt var langa lengi. Lögleiga
var tíu af hundraði eins og
fyrr segir, svo að á einu ári
varð afraksturinn eitt kúgildi
eftir hver tíu. Auk þess hefur
prestm’inn haft álitlegar tekjur
af préstakalli sínu.
Höskuldsstaðakirkja átti þá
eignir allmiklar og tekjustofna
marga, sem prestur hiaut arð-
inn af. Samkvæmt máldögum,
sem gerðir voru 1394 og 1395
átti hún heimaland alit á Hösk-
uldsstöðum, Ytra-Hól, Þverá í
Norðurárdal, Svangrund og
hálfan Sölvabakka og Efri-
Mýrar eignaðist hún um þetta
leyti. Jörðum þessum fylgdu
kúgildi, svo sem venja var um
flestar leigujarðir. Greina mál-
dagarnir svo frá, að kirkjan
ætti tuttugu og þrjár kýr, fjöru-
tíu og sex ær, 5 sauði vetur-
gamla og fjögur hross. Lands-
skuld og leigur tók prestur,
ennfremur lýsistoll og heytoll
af 26 bæjum sóknarinnar, sem
ekki er svo auðvelt að meta til
fjár á nútíðarvísu. Kirkjutíund
hefur verið mismunandi eftir
I árferði og fleiri ástæðum, en
, 1394 er hún talin hálft fjórða
hundrað (þ. e. hálft fjórða
.hundrað vaðmála eða 420 áln-
ir). Rekafjörur og rekaítök átti
kirkjan víða um Skagaströnd
og Skaga. Var það hluti af svo
nefndum Spákonuarfi og voru
skiptin á rekunum allflókin og
margbrotin, eftir því, sem sjá
má á reglum um hann, sem
geymst hafa og prentaðar eru í
fornbréfasafni. Timbur af rek-
um kirkjunnar hefur verið mik-
ils virði og vildi svo til, að hval-
ur kæmi á f jörur hennar taldist
það með stórhöppum,
Drjúgar heimatekj-
ur klerks.
Höskuldsstaðasókn er ekki
víðlend né býlamörg. Máldag-
inn 1394 telur byggðar jarðir í
sókninni tuttugu og sex. Samt
sem áður eru sjö bæohús þar
, auka heimakirkjunnar, svo tveir
prestar þurftu að vec* * Höktk-
gt&L, jót!
(jtJihg jót! %> Olíuverzlun Islands h.f.
CttJiLj jót! Hótel Borg.
jól!
Lúllabúð.
(jhklf jót! Farsœlt nýúr! Þökkum viðskiptin. % Ólafur Þorsteinsson h,f. Borgartúni 7.
ghk&tjót! m
. Yerzlunin Baldursgötu 11. ..
Qle&iteq jól! t Kjöt & Fiskur.
■ ghkhf jót! Verzlunin Bi-ekka.
ghkihq jót! Farscelt nýtt ár! Yerzlun Vík.
ghkht, jót! J J J rr’ JJ • Kjötbúðin Borg.
ghkLj jót! 4
Veitingastofan Vega, GiMaskálinn. BreiBfórðingabúð.