Vísir - 16.05.1958, Síða 9

Föstudaginn 16. maí 1958
VfóH;
3
„Hestamaðm-“, skrifar í Vísi
fimmtudaginn 8. þessa mán-
aðar.
Miklu skip!.;r, ef mál er fram
borið, h'rer málstaðinn kynnir.
Ekki er það sökum þess að
sannleikurinn verði annar við
annars manns flutning heldur
vegna þess, að sumra hluti get-
ur þessi og þessi maður ekki
vitað. ólæs fáviti -er ekki við-
mælandi um atómrannsóknir.
Og nú ræðir ,,Hestamaður“ í
Vísi um hrossamálefni, en þar
ætti nú að vera öðrum málum
svör að gefa.
Hvað þýðir orðið hestamað-
ur?
Það orð hefir verið notað um
ólíka menn og stundum þótt
réttnefni en aðra tíma skrum-
heiti. Hestamaður var að réttu
talinn Jón Ásgeirsson á Þing-
eyrum, en hann er nú flestum
ókenndur orðinn nema af af-
spurn, þar sem þeir menn verða
að vera hartnær áítræðir, sem
sáu hann svo vaxnir og viti
bornir að treystandi sé til að
hafa þá haft eftirtekt og dóm-
greind á manni og hesti.
Annar slíkra manna var
Hesta- eða ReykjalBjarni Jó-
hannesson og muna hann fleiri
sökum síðari ævidaga. Ef miða
skal við þessa menn og þá, sem
finnast kynnu svipaðir í sögu
og framtíð (enginn þekkist í
nútíð), þá leyfist víst hverj-
um, sem er að draga í efa rétt
greinarhöfundar til undirskrif-
aðs heitis, svo glæsilegar gáfur
og afrek í faginu ættu ekki að
hafa dulizt. En þótt hann aldrei
nema væri aðeins að eigin dómi
hestamaður eða hestamaðúr
meira af vilja en mætti, þá
sannar það-ekki, að skoðanar-
gerð hans og niðurstöður, séu
ekki orða verðar til samþykkis
eða ágreinings og er þá fyrst
fyrir að gera sér nokkra grein
fyrir íslenzkum hrossum, hlut-
verki þeirra og umhverfi. Skal
nú til hætt að ræða það nokkuð.
Árið 1784 heldur en ’85
fluttu frá Tungu í Fnjóskadal
að Hjaltadal í sömu sveit hjón-
in Dínus nokkur og kona hans
með einhver börn sín smá.
Engum mun þurfa að segja,
hvernig þau hjón muni hafa
verið framg.engin á því vori,
sjálf eða búfé þeirra, er ólík-
legt, að farangur þeirra hafi
mikiil verið. en þar sem þau
fluttu af einbýlisjörð á aðra
slíka, þá hafa þau orðið að hafa
nokkurn fiutning, þar sem
ekki varð til annarra sótt það,
sem hafa þurfti til matar og
starfa, báru þau hjón sjálf það,
sem þau ekki gátu flutt á kinn-
óttri meri tveggja vetra gam-
alli, einu hrosseign búsins.
Ekki segir frá, hve oft var
farið á milli, en þaðan mætti
vera orðtakið: „Það er ekki
öðrum að ýta en trippinu
hvíta.“
Varla þarf að bera undir
„Hestamann“ Vísisgreinarinn-
ar, hvort fóður og meðferð hafi
þar verið Hamborgarhæf, en
mætti kannske víkja til hans
spurningu um, hvort hefði átt
að verða fyrir þjökuninni, fólk-
ið eða færleikurinn.
Þar sem nú ,,Hestamaður“
er ekki mér svo nærri að geta
: svarað um hæl má upplýsa það,
sem sagnir í Fnjóskadal birta
um niðurstöðu flutningsins, en
það er þetta: Mevin varð fjör-
gömul og formóðir mikilla
ætta , og Dínus í Hjaltadal og
^kona hans komu upp börnum
sínum til starfs og dáða. Voru
þau ýkjulaust mörg hver
^ sveitaprýði og afkomendur
þeirra jafnvel hlutgengir í höf-
uðstacnum, þeir sem þangað
hafa lent.
i
| Svo langt mál þá um líðan
rnanna og mera norður þar og
verður sú ályktun ein af dreg-
in, að lifið svari kostnaði, mað-
an því er lifað. Svo verður að
teljast á meðal manna, því þeir
eru þekktir að því að gera sig
af með tóruna, ef mjög illa
líkar, en er hálfu frekar víst
á meðal skepna og gróðurein-
staklinga, sem sum'a varla, en
flesta alls. ekki, hendir það að
þurfa að búa við smán og
harma, sem eru þyngst mein
mannheima og næstum ein-
vörðungu þar, þótt svo líti út
sem vitrir hestar og góðir
hundar kunni bæði að blygðast
sín og sýni jafnvel sorgarvott,
þótt ekki hendi þá verra en að
missa frá sér íslenzkan mann,
en að þvi er látið liggja í Vis-
isgreinini, að slíkra sé lítt að
sakna frá skepnuumhirðu.
Hér að framan hefir verið
dreginn í efa réttur „Hesta-
manns“ til hins virðulega
starfsheitis, sem hann auð-
kennir sig með, skiptir slíkt að
vísu engu máli nema ef þeirri
skoðunargerð fylgdi vantraust
á þekkingu hans á hlutverki og
eðlilegum kjörum íslenzkra
hesta.
Um sumt af því þarf engan
að rengja. Allir vita að hross
hafa verið vinnugripir og eru
enn og það með, að sem slíkir
eiga þeir skilið forsjá fulla og
umönnun um hagsæld sína
engu síður en fólkið, sem nýt-
ur þeirra og notar þá. En þótt
þar hafi vissulega mikið á
brostið, þá eru þar dæmi fyrir
og upp fyrir sig sótt, því sjálfur
drottinn allsherjar elur ekki
allar mannkindurnar til feg-
urðar né strykins hárafars, þótt
haldnar séu þær aðaltilrauna-
dýr hans, en rétt er það hjá
greinarhöfundi, að þar færi vel
að bæta úr og líklega hjá báð-
um. Þar skal ekki úrtölum við
beitt.
En lögun sú geiist ekki með
kröfurn einum um að svelta í
sinuhögum eða við alla húsvist
allt fram í gróindi. öll þau
hross, sem út voru flutt í vetur
þótt á vetri væri.
Aðbúnaður að hestum væri
heldur ekki viss með að batna,
þótt hestaeigendur þeir sem
til eru, væru gerðir þeirri eig'n
sinni fátækari, sem hverfa
myndi ef 31000 hross væru
skorin niður í þá tölu, sem nú
hafa notaðir vinnuhestar.
Jafnvel þótt það dyggði til
lögunar með þá, sem lifðu af
niðurskurðinn, þá skortir
..Hestamann“ þekkingu eða at-
hygli til að reikna með öðrum
hlutverkum íslenzkra hrossa en
vinnustundum bókfærðum í
búreikningum eða skemmtana-
kostnaði. Þeir eru happdrætti
búaliðsins, æintýri heimaaln-
ingsins og manndómsraun eða
kannske sérstaklega mann-
kostaraun tamningamanns og
notanda auk áður nefnds eigna-
auka, sem er nokkur, hvort
sem gripurinn er tekinn til
tamningar eða átu og mun vera
stjórnarskrárverndaður með
öðrum eignarrétti.
Þá er enn óskoðað hvað ís-
lenzkur hestur er íslenzkum
högum, en um það má lesa hjá
Magnúsi Ketilssyni sýslumanni
í ritlingi háns um hagbeit, og
hefir hann boðið fræðslu sína
síðan um 1770 og sannast víð-
ast þótt landsárir beitarsvíð-
ing'ar vilji ekki viðurkenna. En
niðurstaða Mag'núsar og ann-
arra slíkra byggist á því að
gras, sem búið er að tyggja og
melta og skila til jarðar aftur
er fljótvirkari gróðurnæring
en hitt, sem stendur trénað og
blaktandi kannske árum sam-
an, þótt það aldrei nema hafi
í fyrstu verið þurefnisríkara.
Segja má, að þeir hinir
mörgu, sem nú ’vilja íslenzka
hseta af jörðinni flesta eða alla,
hafi það til síns máls að hvorki
éti kýr né fé stráin, sem hross-
in grípa upp í sig, sem og hitt,
að unnt sé að ofbjóða beitar-
þoli lands, kemur það helzt til
álita á uppblásturssvæðum
landsins, en þá er það ekki
hrossið, sem spillir, heldur
sauðkindin og geitin. Ef það er
rétt, sem haldið er fram af
ýmsum, að jarðvegsmyndun á
grjótum íslands byggist á fok-
hindrun skóglenda þá væri
þjóðarhagur hvað það snerti, að
hætta sauðfjáreign að mestu um
sinn og ala allan lýðinn á stóð-
hrossakjöti á meðan ilmbjörk
væri að sá sér út og sprotast
upp fyrir kindakjaftana. Þau
málefni önnur, sem þar koma
til álita, heyra ekki undir
hrossaútflutning né hárafar
Hamborgarhesta. En ef stóðið
er bændum til . dómsáfellis
fremur en önnur misvel hirt
mannleg viðfangsefni, skepnur,
sem þó er reynt að gera alla
framkvæmanlega úrlausn, hvað
mun þá um hreindýrin, sem
enginn sinnir um eða refinn
við eitrið eða valinn, sem rjúp-
an drepst frá alltaf öðru hvoru,
eða rjúpuna sjálfa?
En reynum nú að rekja hið
eiginlega vandamál: Uppgjör
hrossanna á sæld og sulti við
menn og tíðarfar. Gerum ráð
fyrir, að líðan stóðflotans á
landinu væri yfir sumarmánuð-
ina hæfilega ákveðin með ein-
hverri nokkuð hárri tölu ein-
kunnastígandi t. d. +8 eða
+ 10. tlver myndi þá treysta
sér til að finna tilsvarandi hlut-
fallstölu á mínusinn fyrir vet-
urinn? En það er fyrst að þeirri
tölu fundinni, sem vitað verður
hvort hrosslífið geíur sælu-
reikningi jarðarinnar tjón eða
ábata. Gæti þá og herra
„Hestamaður“ sín að hvorki
steli hann unaði reiðhests síns
af hreyfingu frelsi og leik frá
honum og geri hann að bjána-
legri básstirðri hel-þrúgu eða
ríði undan honum lappirnar á
fylliríistúrum á hörðum bílveg-
um, en hvorttveggja þetta er
svo þekkt og algengt að óvíst
er að hrossaræktarráðunatur
ríkisins komi út á erlendan
markað þótt hann notaði til
þess bæði sumur og vetur jafn-
mörgum hrossurn og sjálf-
nefndir hegtamenn hafa drepið
annað hvort á stöðum eða a£
reið nema saman hafi farið.
Enn mætti fá sér til um-
ræðu sjálfa siglingu hestanna I
vetur: sjóveiki þeirra, hræðslui
og hnjask og reyna þá að gera
sér grein fyrir hvort muni bera
meira að meta frelsun þeirra
frá íslenzkri illmennsku eða
þennan síðasta búhnykk lubba-
skaparins: að brjóta lög á
blessuðum skepnunum og senda
þær á sjóinn á vetrardag.
En þar fer eins og áÖur. Eg
treysti hvorugum okkar „Hesta-
manns“ til að vita þar rétt, eH
honum vel tl að hyggja rangt,
einkum vegna þess að það virð-
ist ekki verulega rökfast, e£
hann telur vetrarlíðun íslenzkrai
hesta mjög illa, að telja þá ekki
líka einni hörmungarferð kost-
andi til að losa þá að fullu við
endurtekningu slíkra vetra'.
Mestu munar þó fyrir folöldin,
þau eiga að öllu sjálfráðu
lengstan tímann eftir við
mannkosti sveitamannsins,
Frh. á 10. s.

r&Yiisrf.
SF. C. A.ndersen :
Það er alveg áreiðanlegt - 2.
Uglumamma blakaði
vængjunum og sagði: „Að
heyra þetta. Ein af hænun-
um reitir allar f jaðrirnar af
sér og lætur hanann sjá
það. Þetta skal ég svei mér
segja nágrannauglunni,
hún er svo siðvönd ugla.“
„Úhú, Úhú,“ heyrðist í
þeim til dúfnanna í dúfna-
skýlinu á húsi nágrannans.
„Hafið þið heyrt það?
Hafið þig heyrt það? Það
er hæna, sem reitir af sér
allar fjaðrirnar vegna han-
ans. Hún frýs í hel, ef hún
ler þá ekki þegar dauð.“
„Hvarf? Hvarf?“ kurraði í
dúfunum. „1 húsi nágrann-
ans. Eg sá það með eigin
augum. Það er alveg áreið-
anlegt.“ Og dúfurnar létu
söguna ganga til allra dúfn-
anna. „Það er hæna, já,
sumir segja tvær, sem hef-
ur reitt af sér allar fjaðr-
irnar, til þess að láta han-
ann lítast á sig. Þetla er
hættulegt. Það er hægt að
ofkælast og fá hita. Og þær
eru báðar dauðar.“ „Vakn-
ið!“ galaði haninn. „Það
eru þrjár hænur dauðar af
ástarsorg. Þær reittu alla
fjaðrirnar af sér. Þetta er
ljót saga, en hún verður að
berast.“ „Látum hana ber-
ast, látum hana berast,“
tísti leðurblakan. Svo flaug
sagan frá einu hænsnahús-
inu til annars og var að lok-
um aftur komin þangað
sem hún byrjaði og þá var
hún þannig að allar fimm
hænurnar hefðu reitt af
sér fjaðrirnar til að sýna
hver þeirra væri orðin
mögrust af ástarsorg til
hanans og svo hjuggu þær
hver aðra til dauða. Hæn-
an, sem hafði misst fjöðrina
þekkti auðvitað ekki sög-
una og vegna þess að hún
var siðlát hæna sagði hún: i
„Eg fyrirlít svona hænsni,
og þau eru víst fleiri tiL
Það er ekki hægt að þegja
yfir svona nokkru og eg
skal gera mitt til að það
komi í blaðinu, svo húrt
fréttist um allt land. —-
Hænsnin hafa verðskuldað
það og fjölskyldan líka.“
Það er alveg áreiðinlegt að
ein lítil fjöður getur orðið
að fimm hænum.