Alþýðublaðið - 09.01.1958, Side 7

Fimmtudagur 9. janúar 1958
AlþýSublaðiS
T
,, . Reykjavík, 5. jan. 1958.
Kæri vinur!
ÉG ÓSKA þér strax í upp-
hafi áxs og friðar og þakka
- kæ-rlega gömlu árin. Og mik-
■ il guðsblessun er það, að há-
tíðarnar skuli loksins urn
garð gengnar og hversdags-
leikinn aftur kominn til sög-
unnar. Þér mun þessi álykt-
un.naumast undrunarefni.
Þú hefur á eftirminnilegan
hátt rakið hvaða meðferð
jólin sæta af hálfu okkar
íslendinga, og sömu sögu er
að segja um nýárið. Eg er
ynnilega á sama máli og þú
■ ain naisnotkun og vanhelgun
þoifrar hátíðar. sem kennd
er við fæðingu Krists. en
sviðsett í mangarabúðum og
á sölutorgum. Við erum
margir, sem kvíðum fyrir
jólúnum og nýárinu, en fá-
ttm auðvitað enga rönd við
reist.. Væri ekki tímabært,
áð þetta fólk stofnaði með
sér lándssamtök eins og tii
dæmis Grænlandsvinirnir?
. En víst er það huggun, að
nú fhækkar sólin aftur sinn
gang dag frá degi. Skamm-
degið er og verður erkióvin-
úr okk'ar Íslendinga. Það
leggst eins og mara á landið
óg þjóðina. Erfiðasti hjallinn
ér að baki þessu sinni, þó að
eftir sé að þreyja þorrann og
göúná unz við -sjáúm yfir í
ríki -vorsins og göngum til
móts "við nýttúsienzkt sumar.
Tiltektir Indriða.
Annars er mér fjarri skapi
að-reyna að verða skáldlegur
í þessu bréfkorni, enda bætt-
ur skaðinn. Nógir gerast til
þess í landi okkar. Hins veg-
ar ætla ég að fara nokkrum
örðum um grein eftir góð-
kunningja minn Indriða G.
Þorsteinsson. Þú kennir
karfa þann. Indriða er margt
vel. gefið. Hann er kannski
hugkvæmasti og persónuleg-
, asti rithöfundur yngri
skáldakynslóðarinnar á ís-
landi. En maðurinn reynist
í meira lagi tiltektarsamur.
Og núhefur hann fengið mig
upp á-móti sér, þrátt fyrir
langþjálfaða og þrautrækt-
aða velþóknun mína á hon-
úm-og skáldskap hans.
. Tilefnið er í fáiun orðum
' þetta: Indriði. hefur í Félags-
bréfi Aimenna bókafélags-
ins svarað spurningunni
hver séu hebrtu vandamál
ungs rithöfundar á íslandi í
dag. Ég lét mér detta í hug'
við fyrsta lestur, að þetta
væri grein eftir Jón eldri
Björnsson, sem starfaði við
Morgunblaðið forðum daga
og reyndi mikið til þess að
sálga sósíalismanum hér
heima og erlendis, en með
litlum árangri eins og raun
ber vitni. Mér var skapi næst
að halda. að greinin hefði
komið i leitirnar við umturn-
un á skrifborðsskúffum
Morgunblaðsins og Indriði
vérið fenginn til að setja
blessað nafnið sitt undlr
hana. Illt væri til slíks að
vita. Nánari athugun sker
úr um, að málið er ekki þann
ig vaxið. Hér er um að ræða
orðalag og stíl Indriða G.
Þorsteinssonar. En röksemd-
irnar munu að minnsta kosti
jafngamlar honum og held-
ur en ekki úreltar. Nú vik
ég að málflutningnum.
Hátt reitt til höggs.
Indriði segir, að í dag sé
þjóðfélagið kannski einna
mest talmun á vegi ungs rit-
höfundar. Síðan líkir hann
jafnaðarstefnunni við risa-
vax-inn þúfnabana, sem ætt
hafi yfir löndin og gert þau
flöt og sviplaus. Þetta stefn-
ir hugarsportinu, sem Indriði
kallar, í beinan voða. Af
þessu hlýzt alhliða þjóðnýt-
ing, og allir verða jafnir í
mannheimi — engir tindar,
eintómt sléttlendi, Indriði
játar raunar, að sósíalismi
kunni að vera góður fyrir
fólkið, en fullyrðir, að hann
sé óhollur listum eins og yf-
irleitt allt skipulag. Maður-
inn reiðir hátt til höggs og
beinir öxinni að hæsta og
grænasta trénu í skóginum.
Ráð í t-íma tekið.
Þú hyggur auðvitað, að
Indriði eigi við kommúnism-
ann í Rússlandi og víðar, en
það er öðru nær. Hann slepþ-
ur við atlöguna. Köllun
mannsins er hins vegar sú að
uppræta jafnaðarstefnuna.
Hann ræðir þróunina á Norð
urlöndum máli sínu til sönn-'
næstn.tvær víkur vegna breytinga og endurbóta,
'sem nú fara fram í yerzluninni. Viðskiptavinir vor-
ír eru beðnir að skipta við aðrar verzlanir SS á
meðan. Pantanir verða þó afgreiddar eins og áður.
Sími: 11-2-11.
Hafnarstræti
unar. Og þvilíkt ástand!
Hamsun og Sigurður Hoel
komust til þroska af því að
jafnaðarmenn náðu ekki
völdum í Noregi fyrr en fyr
:ir tuttugu og tveimur árum.
Karen Blixen varð líka full-
veðja áður en þúfnabani jafn
aðai'stefnunnar breytti and-
lega fjallalandinu Damnörku
í sléttar grundir velferðar-
ríkisins. Þár er svo ömurleg-
ur menningarbúskapur, að
bækur eftir ungan prest selj-
ast alls ekki, þó að Gylden-
dal gefi þær út og Indriði G.
Þorsteinsson hafi heyrt bessa
rithöfundar getið í Kaup-
mannanofn. Ekki tekur
betra við, ef siglt er yfir
Eyrarsund til Sn'.þjóöar.
Harry Martinson er svo
langt leiddur að láta síðustu
bók sína gerast úti á meðal
himintungla. Hann flýr með
yrkisefni sín af jörðinni. Og
skýringin á þessum ófarnaði
er sú, hvað velferðarríkið er
sviplaust. Indriði sér hættu
þessa vofa yfir íslandi
og kallast þess vegna
á við Eirík Hrein Finn-
bogason i Félagsbréi’i Al-
menna bókafélagsins. Það
verður að koma í veg fyrir
þessa ógæfu að dómi þeirra
félaganna. Ekki er ráð nema
í tíma sé tekið.
Fenjamýrín og tindnrimi.
Til hvérs er mælzt? Hvers
er hér beðið? Svarið við
þeim spurningum fer víst
ekki milli mála. Indriði kýs
dali og tinda í íslenzku
menningarlífi, Rithöfundur-
inn á að rísa eins og fold-
gnátt fjall yfir samtíðina.
Fólkið skal búa við sult og
seyru í lágum og þröngum
híbýlum með gamla bæjar-
Iekanum og húskuldanum,
svo að einhver raunur sé á
því og ofurmennunum. Indr-
iða hugkvæmist ekki, að
hann hefði kannski setið fast
ur í dalbotni Skagafjarðar
og aldrei komizt upp á tind-
inn, ef þjóðfélagið væri að
hans skapi. Hvað ætli marg-
ar dýrar perlur hafi týnzt í
fenjamýri menntunarleysis-
ins og fátæktarinnar? Slíkt
þarf naumast að rökræða..
Við ættum ekki að þurfa að
rifja upp islenzka harmsögu
þúsund ára til að afsaka
þjóðfélag nútímans. Munur-
inn er svo mikill og breyting
in svo sjálfsögð, að enginn á-
byrgur maður getur annað
en fagnað og þakkað. Og
hver.s vegna ætti rithöfund-
urinn að vaxa af því, að les-
endur hans séu fátækir, ó-
menntaðir og vonlausir?
Varð ekki Martin Andersen
Nexö öndvegisskáld Norður-
landa, þó að hann vildi bæta
kjör þjóðar sinnar? Kæfði
bættur efnaihagur Dana
skáldgáfu manna eins og Nis
Petersens, Jóhannesar V.
Jensens og Martins A. Han-
sens? -Myndi Svíunum Pár
Lagerkvist, Eyvindi John-
son, Vilhelm Moberg, Hiálm
ari Gullberg, Harry Martin-
son, Artur Lundkvist og
Gunnari Ekelöf finnast
til um málflutning Ind-
riða G. Þorsteinssonar,
ef þeir fréttu af hon-
um? Og hvað um Nor-
dahl heitinn Grieg í Noregi
eða ungti rithöfundana, sem
nú lifa þar og starfa? Mér er
ekki grunlaust um, að Tarj-
ei Vesaas, Jóhann Borgen,
Sigurður Evensmo, Þóróifur
Elster, Kári Holt og Terje
Stigen álíti velferðarríkið
fremur van en of. Þó munu
þeir enn samkeppnisíærir
við Indriða sem rithöfundar
og vitsmunaverur, enda þótt
honum sé margt skemmti-
lega vel gefið.
O.Ieðilegar jarðabætur.
Jafnaðarstefnan skilur eft
ir sig sléttlendi, en það á
ekkert skylt. við, að nsavax-
inn þúfnabani troði fjöllin
niður í dalina. Viðleiíni henn
ar er hins vegar í ætt við
þær gleðilegu jarðabætur,
sem gera gamlar fenjamýrar
að grónum og grænum tún-
um. Mér verður hugsað til
Landeyjanna. Nú eru þær
orðnar einn hvolsvöllur,
og þó hefur geðgóður og hæg
látur sósíalismi verið þar að
verki. En hillingarnar, sem
Einar Benediktsson orti um,
eru þar fyrir ekki úr sög-
unni. Og skáldin geta ekki
aðeins lifað og starfað á slétt
lendi jafnræðis í launum og
kjörum við aðra þjóðfélags-
borgara, séð þaðan sýnir og
lyft huga sínum hátt á flug,
ef þeim spretta vængir anda-
giftar, hugkvæmni og list-
rænnar kunnáttu. Þau
standa betur að vígí en í
fenjamýrinni. Saddur mað-
ur er frjálsari, vitrari og
réttlátari en svangur vesa-
lingur og ólLkt færari um að
klífa þá tinda, seœ jafnað-
arstefnan hækkar fremur en
lækkar. Og hitt ætti Indriði
að muna, að hungraður mað-
ur er tortrygginn, reiður og
grimmur. Fólk í þeim hug
kynni að taka sér annað fyr-
MOBY DICK.
Stærsti kvikmyndaviðburð
urinn um þessi Jól og áramót,
er án vafa sýning Austur-
bæjarbíós á myndinni Maby
Díck.
Þarna er á ferðinni alveg
einstök mynd að því er alla
gerð snertir og ekki síður að
því er varðar leikinn, en hann
er slíkt afbragð, að vart cr
nú sýnd önnur mynd betri.
Sagan Moby Dick, eða hvíti
hvalurinn, er löngu heims-
kunn og mun einhver bezta
hvalveiðisaga er nokkru sinni
hefir verið skrifuð. Kvik-
myndin Moby Dick er ekki
síður sérstæð þegar hinna
tæknilegu örðugleika er gætt,
sem hafa verið yfirstignir.
Hlutverk sögumannsins
leikur Richard Basehart á
sinn ógleymanlega hátt svo
að allir hrífast með. Þó mun
bezt leikna hlutverk myndar-
innar vera skipstjórinn ein-
fætti, sem leikínn er af Gre-
gory Peck. En honum tekst
svo vel upp í hlutverki sinu,
að hann á alla athygli áhorf-
andans hvert sinn er hann
birtist á sviðinu. Þá má ekki
gleyma Orson Wells í hlut-
verki prestsins, sem gefur
myndinni einnig mikið gildi.
Annars virðist svo komið, að
Wells sé aðeins látinn leika
einskonar aukahlutverk, til
að fylla upp og gefa mynd-
unura það orð, að sem flestir
fari til að sjá þær hans vegna.
Því að staðreyndin er sú að
ir hendur en lesa „Sailu-
viku“, „Sjötíu og níu af stöð-
inni“ og ,,Þá, sem guðirnir
elska“.
Ofurmenni og hestatrú.
Misskiiningur Indriða G.
Þorsteinssonar virðist stjórn
málalegs eðlis, en stafar af
trufluðum tilfinningum. —
Nái maðurinn ekki andlegu
jafnvægi, þá er honum ósköp
hætt við að fara að trúa á
eitthvert öfurmenni, en það-
an kynni að vera skammt yf-
ir í nazismann sáluga. Nietz-
sche heitinn myndi í lifanda
lífi hafa látið sér lynda að
horfa niður til Indriða af
svipaðri velþóknun og Ing-
ólfsfjall á Kögunarhóí. Tind-
arnir svokölluðu eru nú einu
sinni mishæðóttir. Menning-
in þróast tvímælalaust betur
á byggilegu og greiðfæru
sléttlendi jafnaðarstefnunn-
ar en í jökulsprungum naz-
ismans, þó að svimháir ör-
æfatindar eins og Nietzsche
og Hamsun eigi að heita ná-
grannar þeirra. Og því má
ekki gleyma, að einrænir og
stórir. andar geta í sátt og.
friði kvatt mannheim jafn-
aðarstefnunnar, ef þeir vilja
deyja inn í einhvern Mæli-
fellshnúkinn. En mig grun-
ar, að hvítur hestur korni þar
varla til móts við þá, heldur
reiðskjóti djáknans á Myrká.
Sízt af öllu vildi ég vita
Indriða G. Þor&teinsson ráð-
ast í jafn hæoið ævintýri á
unga aldri. Elliær eins og
Niet.zsche og Hanrsun urðu
að lokum má hann hins veg-
ar mín vegna fara hvert sem
hann vill.
Svo kveð ég þig og þína
með endurteknum nýársósk-
um. Láttu þér líða vel á þín-
um Bíldudal.
Þinn-
llelgi Sæniundsson.
leiki hann í mynd þá gerir
hann það aðeins á þann hátt,
að áhorfandanum stendur
hann skýrastur fyrir hugskots
sjónum af öllum þeim er í
myndinni léku. Þarna tekst
þó Gregory Peck að eiða þess-
um áhrifum og verður slíkt
að teljast með stærstu sigr-
um hans, seni skipa honum á
bekk með Orson Wells sjálf-
um.
Þeir, sem á annað borð
vilja telja sig kvikmyndaunn-
endur geta ekki verið þekkt-
ir fyrir annað, en sjá þessa
mynd.
XANNHVÖSS
TENGDAMAMMA.
Til þess svo að hlægja lítið
eitt á milli og skemmta sér
á bíó er gott að fara í Tjarn-
arbíó og sjá mvndina tann-
hvöss tengdamamma. Það
varpar af áhorfendum þeim
drunga sem kannski hefir or-
sakast af tormeltum jólamat
og áramótadrykkju.
Myndin er mjög skemmti-
leg og um margt gaman að
bera hana saman við leikrit-
ið, sem sýnt var af Leikfé-
lagi Reykjavíkur.
Óþarft er að kynna per-
sónur eða efni myndarinnar,
því að flestir muna eftir því,
svo vel var leikritið sótt.
Þetta er mynd sem allir
ættu að sjá, er varpa vilja a£
sér hverskonar drunga og
komast í gott skap.
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
t
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s