Morgunblaðið - 03.09.1916, Page 3

3. sept. 300. tbl.
MORGUNBLAÐIÐ
Fróðlegur pistill
um Yestindíur Dana.
Lega eyjanna og stærð m. fl.
Hvernig fengu Danir þær?
Söguágrip eyjanna undir yfirráðum
Dana.
Vestindíur Dana eru þrjár smá-
eyjar St. Thotnas 86 Q kílóm., n
þds. ibdar, St. Jan 50 □ km., 900
ibdar os; St. Croix 218 □ kílóm.,
18.500 ibúar.
Tvær hinar fyrnefndu eyjar liggja
saman rétt fyrir austan eyjuna Puerto
Rico, sem er ein af hinum stærri
eyjum í eyjaklasa þeim sem liggja
fyrir flóanum á milli Norður- og
Suðurameríku og alment eru kall-
aðar Vestindíur. Eyjan St. Croix
liggur rúml. 50 km. sunnar en hinar
tvær og er bæði stærst, fjölmenn-
ust og frjósömust af eyjunum. St.
Thomas og St. Jan eru fremur lítið
ræktaðar, en á St. Thomas er ein-
hver hin bezta höfn sem til er á
Vestindíum. — Loftslag er heitt, en
regnið reynist of stopult til þess að
sykurræktin geti talist óbrigðul, en
hún er aðalatvinnuvegur þar, gefur
oft mikið af sér og var mjög arð-
vænleg áður en þrælahald var af-
numið á eyjunum og áður en hin
mikla sykurrófurækt hófst í Evrópu,
sem setti sykurverðið niður. — íbúa-
tala eyjanna hefir í seinni tið farið
þverrandi. Arið 1841 var hún sam-
cn2réasÖ£ur 2.
Upp að Gilsbakka.
Það var föstudagskvöldið 17. sept.,
-á því herrans sumri 1915, að eg
stóð hérna í bæjardyrunum og virti
fyrir mér útsýnið tilvesturs: Túnið,
eggslétt og iðjagrænt, niður að sjón-
fjörðurinn blár og spegilsléttur;
Mýrarnar fyrir vestan með rólegum
ánægjusvip; turninn á Álftaneskirkju
heldur þar vörð eins og »risi við
sjóndeildarhring«. Lengra vestur
rann saman himin og hauður, þar
tók Snæfellsjökull sér »sólbað« í
þeim yndislegasta kvöldroða sem eg
hef séð; það var líkast því sem
gríðarstór hellismunni hefði opnast
sunnan í jöklinum, og Snæfellsar
stæði sjálfur f þeim dyrum, með
risablys í hendi, sem hann sveiflaði
út í loftið, svo skýin sindruðu, með
öllum sjö litum friðarbogans.
»Æ, undur væri gaman að vera
uppi á Gilsbakka núna,« sagði eg
við Pétur son minn, sem var að
fara úr votu inni 1 dyrunum.
»Við skulum fara þangað á
rmorgun!« sagði Pétur.
»Og hverju eigum við að riða?
tals 41.000 manns en nú er hún
rúm 30.000.
í »Politiken« gefur mag. Axel
Linvald mjög fróðlegt yfirlit yfir sögu
Vesturheimseyja Dana og skulu hér
þýdd aðalatriðin úr grein hans:
Danir fá St. Thomas og St. lan.
A 17. og 18. öld var sú skoðun
ríkjandi að hvert ríki sem nokkra
framtíð hugsaði sér að eignast, yrði
að vera nokkurnvegin sjálfstæð heild.
Þess vegna var mikið kapp um það
meðal ríkjanna að eignast nýlendur
sem gætu látið móðurþjóðinni í té
efnivörur til iðnaðar og allrar nauð-
synlegrar framleiðslu. Jafnvel á
dögum Kristjáns IV. voru stofnuð
félög til nýlenduverzlunar. — A síð-
ari hluta 17. aldarinnar beindist at-
hyglin að Vestindíum og varð eyjan
St. Thomas fyrsta danska nýlendan
þar. Þessi eyja hafði áður verið í eign
Hollendinga en þeir urðu að hverfa
þaðan eftir stríðin við Englendinga.
En Englendingar aftur á móti sintu
ekki þessari eyju, þótti hún of lítil-
fjörleg. Og því var það að Danir
slógu á hana eign sinni árið 1671
og fengu hjá Englendingum viður-
kendan eignarrétt sinn. Sendu þeir
þangað landsstjóra Jörgen Iversen að
nafni. Skömmu síðar lögðu Danir
einnig eignarhald á eyjuna St. Jan.
Danir kaupa eyjuna St. Croix.
Þrátt fyrir styrk af ríkissjóði, þá
átti verzlun Dana á Vestindíum og
og Guineu mjög erfitt uppdráttar.
Hvorki St. Thomas eða St. Jan. gáfu
neinar verulegar tekjur. — Þessvegna
höfðu menn fengið augastað á eyj-
unni St. Croix sem var eign Frakka.
Skjóni þinn er nokkuð ungur, í svo
langa ferð.«
»Við getum riðið Litla Grána og
Bjarna-Jarp.«
»Heldurðu Bjarni ljái mér Jarp?«
»Eg skal ábyrgjast honum þykir
það bara sómi að þú vilt riða hon-
um,« sagði Pétur, og stökk upp á
loft til að tala um þetta við Bjarua.
Næsta morgun vorum við snemma
á ferli; Pétur sótti hesta, eg lét
nesti í tösku, piltarnir járnuðu hest-
ana, og allir vildu hjálpa okkur að
komast af stað. Klukkan sjö vor-
um við komin á bak, kvöddum alla
með kossi og handabandi, og báð-
um Guð að blessa heimilið. Veður-
bliðan var sama og kvöldið áður,
og — »Minn hugur var kátur, og
hjartað var létt, og himininn viður
og fagur.« — Riðum við nú sem
leið liggur inn fyrir Hafnarskóg,
fram hjá brosandi bæjum, bleikum
engjum og slegnum túnum; segir
ekki af ferð okkar fyr enn við kom-
um á Hestháls, þar áðum við;
Pétur kipti reiðtýgjunum af hestun-
um svo þeir mættu velta sér ef þeir
vildu, en eg tók til malsins og sett-
ist með hann í græna laut, þar sem
ofurlítið dýjadrag seitlaðist undan
barði; Pétur kom brátt til mín, með
lúkurnar fullar af bláberjum, sem
hann sagði við skyldum hafa i eftir-
Að vísu var þessi eyja óbygð og
vaxin kjarri, en menn álitu jarðveg-
inn þar betri og frjórri. Duglegur
verzlunarfrömuður Frederik Holm-
sted, sem var borgarstjóri í Kaup-
mannahöfn hafði mikinn áhuga á að
ná í þessa eyju handa Vestindia-
Guinea-félaginu. Vann hann kon-
ung og stjórn á sitt mál og var nú
samið um kaup á eynni við sendi-
herra Frakka og 5. júní 1733 var
undirskrifaður kaupsamningur, þar
sem Danir fengu St. Croix fyrir
750 þúsundir franka.
Búsifjar.
Á meðan Danir áttu aðeins ey-
jarnar St. Thomas og St. Jan höfðu
þeir ekki af þeim annað en tap og
óþægindi. Spánverjar frá eyjunni
Puerto Rico fóru þangað ránsferðir
og stálu bæði búfé og þrælum.
Franskir og enskir sjóræningjar
gjörðu og slíkt hið sama. íbúatala
var einlægt lág. Árið 1688 voru
90 plant-ekrur á St. Thomas. Af
hvítum mönnum voru þar 317 en
422 þrælar. 63 fjölskyldur voru
hollenskar 30 enskar, 17 franskar
og aðeins 19 danskar. Félagið sem
rak eyjaverzlunina átti erfitt upp-
dráttar, hafði litið fé umleikis og gat
ekki komið ár sinni fyrir borð þann-
ig að gróði væri i aðra hönd. Að-
eins eitt skip á ári var sent til Afríku
eftir þrælum sem fluttir voru til St.
Tomas, og flutti svo skipið afurðir
frá Vestindíum til Danmerkur. Fé-
lagið sökk í skuldir og öll framtaks-
semi þess dofnaði.
Brandenborgarar.
Þegar svona var komið gjörði
mat, og enginn kongur hefir etið
gullepli sin úr silfurskálum með
meiri ánægju en við mötuðumst
þarna, úti á guðs grænni jörð j i ein-
verunnar helgidómc. A Hesthálsi
er útsýni mikið og fagurt, en ekki
get eg lýst þvi svo neinum sé
ánægja að, því eg þekki ekki ör-
nefnin svo vel sem skyldi. Eg hef
heyrt að frá Hesti sæjust 24 bæir,
og trúi eg þvi vel.
Næst komum við að Varmalæk.
Þar vat fólk á engjum, húsfreyja
ein heima, i laugardagsgörmum, en
fagnaði okkur þó forkunnar vel, og
veitti okkur allan þann beina, sem
við gátum þegið: »Undur voru
þið nú væn að ríða ekkihjál* sagði
hún, þegar hún var búin að gera
okkur eins mikið gott og hún gat,
og fylgja okkur út fyrir tún. Eg
held eg hafi hvergi séð meiri mann-
virki á einum bóndabæ, en á Varma-
læk; jarðabætur afarmiklar, og bygg-
ingar að sama skapi; vandað ibúðar-
hús úr timbri, en peningshús og
hlöður alt úr sementsteypu ogjárni;
ef margir óðalsbændur reistu sér
svipaða bautasteina, og Varmalækjar-
hjónin hafa gert, þá þyrfti Island
ekki að fyrirverða sig.
Flókadalsá, eða »Flóku« riðum
við á svonefndu »Strákavaði«.
Það er hálfilt yfirferðar, klappir í

Kristján V. samning við Branden-
borg um það að ibúar þessa rikis
hefðu í 30 ár leyfi til að taka sér
bólfestu á St Thomas. Brandenborg-
arar settu nú upp verkstöð þar með
50 manns við vinnu og 5 skip í
förum. Enn þó meiri varð upp-
gangurinn þegar nokkrar franskar
fjölskyldur bættust við og tóku sér
bústað á eynni. Unnu þær sig áfram
þar með iðni og dugnaði. — En
gróðinn lenti mestur hjá útlending-
um þessum og það dugði ekki að
Kjistján 5. hafði reynt að tryggja
þegnum sinum part af gróðanum
með því að leyfa skipum frá Kaup-
mannahöfn, Kristjaniu og Bergen að
stunda verzlun á St. Thomas (árið
1687). Útlendingarnir sigruðu í sam-
kepninni og eyjafélagið danska varð
síarmara með ári hverju. Loksins
voru eyjarnar seldar á leigu Thor-
molen kommerceráði
Erfitt þrælahald.
Ofan á alla armæðuna bættust
erfiðleikar með svertingjana. í upp-
hafi voru þeir mjög fáir og þjáðist
nýlendan mjög af vinnuaflaskorti.
Þegar Kristján V. náði undir s g
eignunum Friðriksborg og Kristjáns-
borg á hinni svonefndu »Gullströnd«
i Afríku, þá hepnaðist að ná 1 þræla.
En þeir reyndust margir óþægir og
struku hópum saman til Puerto Rico.
Þar tóku Spánverjar við þeim tveim
höndum og þrjóskuðust við að skila
þeim aftur, undir þvi yfirskyni að
þrælarnir hefðu leitað á náðir sinar,
til þess að verða teknir »í kristinna
manna tölu«!
Af því að þrælarnir höfðu verið
teknir frá mestu óeirðarþjóðflokkun-
botninum, en Pétri fanst nú sjálf-
sagt að fara það. Og áfram héld-
um við fram hjá Stóra-Kroppi,
Hömrum, Klepphólsreykjum, yfir
Reykjadalsá, og upp nýja veginn
skamt fyrir innan Deildartungu; þá
fram hjá Gröf, og áfram að Sturlu-
reykjum, þar áttum við vinum að
mæta, og bjuggumst því við að taka
okkur þar miðdegishvíld.
A Sturlureykjum býr Erlendar
Gunnarsson með börnum sinnm,
mörgum mannvænlegum; er Eilend-
ur drengur hinn bezti, en voða fjöl-
kunnugur! Hefir hann t. d. beizlað
h v e r þar í varpanum, og hefir hann
síðan í þjónustu sinni eins og Sæ-
mundur Kölska! Með örðum orð-
um, hann hefir veitt gufunni frá
hvernum þannig inn í bæinn að hún
hitar öll herbergin og sýður allan
mat; þar þarf aldrei að kveykja upp
eld, nema til að brenna kaffi, og
baka kaffibrauð; er það ómetanleg-
_ur sparnaður bæði á vinnu og elds-
neyti; furðar mig að allir sem nokk-
ur tök hafa á slíkum umbótum,
skuli ekki hafa þotið upp til handa
og fóta að hagnýta sér það, — Seinna
létu þeir Reykjafegðar annan hver
gjósa fyrir okkur, með því að hella
ofan í hann 1 kíló af grænsápu.
Hverinn brázt reiður við, er hann
fann sápubragðið i munni sér; hugs-