Morgunblaðið - 24.12.1922, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
I
tækti viðurkenningar á rjetti þjóð-1 stjórnarráðátöfuimm sínum. Þess
ar vorrar til sjált'stæðis, seiu vjer j er þá ekki heldur að vænta, að Hat-
fengurn af Döuutn 1. desemher
að segja eins og hún hirtist í sinni
róttækustu mynd.Þaðsem mestgagn
tók huga hans og hjarta á þessum
áruni, gerði hann alþjóð hoyrin-
kunnugt í ljóSum sínum, er nú tóku
að berast heim til ættjarðar hans,
rjett óvenjuþróttmiklum frá lrendi
jafnungs manns. Jeg tel mjög lík-
legt að mörgum hinna eldri manna
liafi þótt hiö unga skáld fara full-
gt»vst í heimsádeiluin sínum og ljóð
hans fullþrungin af uppreistarhug
gegn stefnunr og stofnunum, sem
ekki vorvr honum að skapi^En eng-
um mun liafa dulist, að hjer var
nýtt skáld komið fram á sjónarsviö-
ið og sá þróttur karlmenskunnar í
ljóðum hans, að þau hlutu að vekja
eftirtekt, enda gerðu þau það svo að
segja um land alt..
Hefði Hafstein iifað með stærri
og auðugri menningarþjóð en vjer
errun íslendingar, má gera ráð fyr-
ir, að hann hefði með öllu helgað
skáldskapariðjunni æfidag sinir, því
að Jtarrn hafði til þess fleiri skilyrði
en rnargur annar, sem það hefir
gert. En svo átti þó ekki að verða.
Að vísit hefir hann með ljóðum sín-
um áunnið sjer hefðarsæti meðal ís-
lenzkra skálda, sem ekki verður frá
honum tekið meðan nokkur ann
ljóðagerð á landi hjer. En skáld-
skapariðjan hefir þó ekki orðið það
starf hans, sem markaði dýpst spor
í þjóðlífi voru.
Á stjórnmálasviðinu átti Hannes
Hafstein að vinna æfistarf sitt og
það í mörgu tilliti ávaxtaríkt fyrir
land hans og þjóð. Og það er þá
einkum með hliðsjón á því -starfi
lians, sem vjer í dag liugsum til
fyrri daganna og liðnu áranna.
Að afloknu námi erlendis hvarf
Hannes Hafstein aftur heim til ætt-
jarðar sinnar, til þess, eftir nokk-
urra ára dvöl hjer í bæ sem lands-
höfðingjaritari, að flytjast veslur
til ísafjarðar, sem bæjarfógeti og
sýslumaður. Hann hafði sig lítið í
frammi um opinber mál önnvrr en
þau, Sem embættið varðaði, á þess-
unr árvirn. En ljóðin, sem frá Jvonuin
bárvrst, einkum undir aldarlokin,
sýndu það berlega að framtíð lands
og þjóðar átti mikið ítak í hjarta
hans. Kynnin, sem hann nú fjekk af
högum þjóðar sinnar, sannfærðu
Jiann um hve oss væri ábótavant f
rnörgum greinum, hve mörg verkefni
væru fvrir hendi. Við vígslu Ölfus-
árbrúarinnar lvafði hann mint á þeð
í fögru kýæði hver nauðsyn væ/;i á,
að
„--------hefjast brú til betri tíða,
brú til vonarlandsins frónskra lýða,
brú til frelsis, brú til menta hæða,
brú til mannfjelagsins æðstu gæða“.
Hann langar til þess að verða
brúarsmiður með þjóð sinni — brú-
arsmiður til betri tíða fyrir hana.
Honum finst lognmókið svo ægilegt
sem grúfir yfir lífi þjóðarinnar.
tífalt ægilegt er hann hugsar til
möguleikanna mörgu, sem hjer eru
fyrir liendi. fsland er enn í augum
hans „sem órættur draumur, óráðin
gáta, fyrirheit". „Hvað verður úr
þímun hrynjandi fossum? Hvað
verður úr þínuin flöktandi bloss-
um?“ — svó spyr hann og liugur-
iim leitar í hæð :
„Drottinn lát'strauma af lífssólar Ijósi
læsast í farveg um hjartnanna þel.
Varna þú byljum frá ólánsins ósi.
Unn oss að vitkast og þroskast.
Gef heill, sem er sterkari’ en hel“.
En 'eigi „landið góða,landið kæra,
langtum lietra en nokkur veit“ að
ná takmarki sínn, þá þarf að hefj-
ast hjer með oss „brú til frelsis“,
en það er undir landsins sonum sjálf
vun komið, — alt er undir því komið
að þeir minnist þess jafnan:
„að móðir vor á rjett sem ei má hrjá“.
Alt er smátt í samanburði við
lielga og liáa lmgsjón þjóða: „Fram-
tíð ættarlands“
„að gaufi ei þrælar gröfum fomum á,
en göfgist niðjar manni frá til manns
í fullri frelsislausn, en viðjvun bróður-
bands“.
En þessi og þvílík eggjunarorö
voru meira en skáldhugsanir, sem
gripvi hann eitt augnablik. Með lion-
um bjó rík löngun eftir að sjá bæt-
ur verða á hag ættjarðar sinnar og
bundinn enda á langvint stjórnmála-
þref og baráttu, þar sem hvorki
gekk nje rak. Skömmu eftir aída-
mótin er Hafstein kominn inn í
stjórnmálabaráttuna sem alþingis-
inaður og orðinn þar foringi, sem
margir fylktu sjer um, enda bar
liann af flestum öðrum í þingmanna
hópnum sökum mikilla vitsmuna
sinna, mælsku og vopnfimi jafnt til
sóknar og varnar. Og þremur áruin
síðar er liann kominn í æðsta valda-
sessinn með þjóð vorri, svo sem hinn
fyrsti innlendi ráðherra íslands.
Nú reyndi á hvert brúarsmiðsefni
var í Ilannesi Hafstein.
Svo skiftar sem skoðanir manna í
þá daga voru um það hve heppilega
hefði tekist með skipun fvrsta inn-
lenda ráðherrans, þá mundi mega
segja, að nvv blandist mönnum ekki
hugur vim, að Hannes Hafstein væri
þar rjettur maður á rjettum stað,
— maðurinn, sem hafði til að bera
flest skilyrðin, til þess að skipa þann
sess, eins og kringumstæðurnar voru,
svo að íslandi mætti verða til gagns
og sóma.
TJm það munu allir vera mjer sam
dóma að með stjórnartökuHafsteins
hefjist nýtt tímabilísöguþessalands,
auðugra að framförum á ýmsum
sviðum en nokkurt tímabil á undan.
Iljer er vitanlega hvorki staður uje
stund til þess að fjölvrða um þau
framfaraspor, sém stigin voru sjer-
staklega í stjórnartíð Hafsteins enda
aðrir til slíks betur fallnir en jeg.
Eitt stórmál verðvvr þó að nefna,
með því að það var eitt af megin-
skilyrðiuium fyrir framförum vor-
um á flestum öðrunv sviðum, og all-
ir án undantekningar munu nú
þakka honviin fyrir. Fyrir öfluga
framgöngu Hafsteins kemst Island
í það símasamband við umheimin,
sem svo lengi hafði verið þráð vegna
þess hve einangrunin stóð oss fyrir
þrifuin. Þótt Hafstein hefði ekkert
annað aðhafst í stjórnartíð sinni, en
að hrinda því máli í framkvæmd, þá
markar það eitt svo stórt sporífram
þróunarsögu vorri, að það má aldrei
gleymast og mun vonandi lieldvir
aldrei gleymast livern þátt hann
átti í því að afla því máli sigurs.
Og eins mundi mega segja, að þótt
Hannesi/ Ilafstein tajkist ekki að
binda þann enda á stjórnmáladeil-
urnar við sambandsþjóð vora, sem
liann þráði, og Jvonum væri það ein-
att til foráttu fundið af andstæð-
ingum sínum, að hann hefði gerst
þar of lítilþægur fyrir hönd þjöðar
sinnar, þá er það víst, að fyrir öfl-
ugt atfylgi Hafsteins komst sam-
bandsmálið á þann rekspöl í stjórn-
artíð hans,sem fyr eða síðar hlaut
að leiða til þeirrar fullkomnu ’ogvíð
UH8.
En eins og gagnsemin af stjórnar-
störfum Hafsteins fyrir lsland er
ótvíræð, jafnvíst er liitt, að erlendis
Jiefir IsJand ekki lilotið rneiri sóma
af framkomu annara sona sinna á
því sviði en Ilannesar Ilafsteins.
Auk liins lifandi og einlæga áliuga
lians á heill og hamingju tslands,
var Jiann í ríkvim mæli bviinn ýms-
um þeim mannkostum,sem nauðsyn-
legir voru manni í hans stöðu. Allir
vitum vjer Jiver vitsmunamaður
hann var og live eiuarðlega hann
bar þavi mál fram, sem hann vildi
að næðvi fram að ganga. En einvirð-
in var samfara þeirri lægni og lip-
urð, sem ávalt er fyrsta skilyrði fyr-
ir góðuin úrslitum, livort heldur þá
er tala þurfi máli íslands við liina
erlendu valdhafa, sem mestu rjeðu
um öll vor mál, eða þegar semja
þvirfti fyrir landsins hönd um fram-
gang nauðsynjamála eða um fram-
kvæmd á þeim. En jafnliliða þess-
ari lægni lians og lipurð fór glæsi-
menska lians í allri framkomu. 1
þeirri grein mun Hannes Hafstein
hafa átt sjer fáa jafningja með þjóð
vorri. Iíöfðingi á svip, höfðingi í
lund og höfðingi í allri framkomu.
Svo var Hannesi Hafstein rjett lýst.
Ilonum svipaði í mörgu til hinna
fornu liöfðingja með þjóð vorri, en
liann var líka höföingi í vorra tíma
merkingu. Glæsimenska lians var alt
af samfara prúðmensku og kurteisi.
Hvar sem hann kom fram hlaut
mönnum að verða starsýnt á hann,
enda er alkimna, að þessi öldur-
mannlega framkoma hans vakti at-
liygli. og varð hvervetna til þess áð
auka honum álit pg traust þeirra er
þann átti samán við að sælda. En
það álit varð jafnframt til þess að
auka álit Jvinni fámennu þjóð, er
átti öðru eins glæsimenni á að skipa
sem • fuíítrúa síUum.
Eh Hamíes Hafstein fjekk líka að
reyna að
„ekki er liolt að hafa ból
hefðar upp á jökultindi“.
0
Þar var lengst af starmasamt í
kringum liann í ráðherrasessinum.
Stjórnartíð hans, bæði bin fyrri og
hin síðariþvar rjett látlaus baráttu-
tíð. Þaö er nú ekki vort að dæma
vim hvatir manna, og síst vil jeg
draga í efa, að sú barátta, sem haf-
in var gegn Iíafstein, hafi verið
sprottin af vandlætingu vegna
ættjarðai'innair (hjá andstæðingum
hans. En það tel jeg vísf, að sú and-
spyrna öll hafi mjög koinið við Haf-
stein, jafn tilfinningaríkan rnanú,
og það þess heldur sem jeg þykist
viss um, að hann var sjer þess með-
vitandi fyrir guði og samvisku sinni
að vilja það eitt í opinberum mál-
um, senv liann áleit „landinu góða,
landinu kæra“ fvrir bestu. Og eng-
inn nvun lá honum það, eins og
skapsmunum Iians var farið, þótt
hann verðist með odd og egg þegar
að lionuin var veitst og alt sem liann
gerði var lagt út á versta veg fyrir
honum. Það er ekkert tiltökumál
þótt hann einatt reyndist óhlýfinn
við andstæðinga síria og þeiin ósjald-
an þungur í skauti. llitt ínun inega
telja Jionum liðnuin til lofs, að hann
varð aldrei borinn þeim sökum í
baráttu sinni að hafa beitt fyrir sig
vopnum ódrengskapar af nokkuru
tagi.
Sá ráðherra vérður hvergi fund-
inn er gert hafi svo öllum líkaði í
stein tækist það. En það bygg jeg ^
megi telja áreiðanlegt, að vísvitandi
liafi lianri ekki viljað manni órjett
gjöra. Ilafi með rökum mátt finna
að einhverjum hans ráðstöfunum,
hvört heldur í skipun embætta eða
öðru, þá lvefir það ekki orðið, af því
hann vildi rangt gera, heldur sann-
aðist á lvonum hið fornkveðna:
, Skýst þótt skýr sje“. því vitanlega
gat honum skjátlast eins og öðrum.
Hitt veit jeg með vissu, að hann var
vinsæll og velþokkaður af Öllum
þorra undirmanna sinna uin land
alt, eins og liann iíka varð skjótt
hugþekkur yfirmaður samverka-
manna sinna í stjórnarráðinu. Fyr-
ir ljúfmannlega framkomu sína þar
vann hann sjer þá að vinum og með
iðjusemi sinni gaf hann þeim jafn-
an hið besta eftirdæmi. Því Haf-
stein var í ráðherrasessi sívinnandi
maður, enda lagði hann að sögn
þapp á að kynnast hverju máli til
hlítar, er til lians úrskurðar kom.
En sú barátta, sem hann átti i
sem stjórnmálamaður varð lionum
ekki skæðust, þótt vafalaust tæki
hann sjer nærri þá mótspyrnu, sem
hann varð fyrir, slíkur tilfinninga-
inaður sem hann var.
Það sem f jekk bugað hinn sterka
mann var önnur barátta, baráttan
við sorg og mæðu lífsins, sem hann
ekki fór varhluta af fremur en aðrir,
og þar um fram alt sorgin yfir missi
eiginkonu sinnar eftir tæpa 24 ára
farsæla sambúð, enda hafði frú
Ragnheiður Hafstein reynst honum
hin ágætasta og samhentasta eigin-
kona í öllum greinum. Ilve lieitt
hann unni henni og hve mikils hann
mat hana, um það bera hin mörgu
Ijóð hans til hennar ólýgnasta vott-
inn. Að vísu hafði heimili’ssorgin
sótt hann heim áður og tekið frá
þeim hjónum ungan sou og stálp-
aða dóttuiysem hann tók sjer hvorf-
I veggja mjög riærri. En konúmiss-
.irinn lagðist þó'eán þyngra, á. hann,
og það svo að segja má,aðhaimbæri
ekki blak sitt upp frá því. Missir-
inn var honum svo þungur og sár,
að honum fanst lífið svift öllu yndi
sínu þaðan í frá, Hann sem á yngri
árum haíði sungið svo dátt karl-
menskunni lof — og hugðist sjálf-
ur eiga svo nlikið af lienni í fari sínu
að liann treystist að ganga á hólm
við æstar höfuðskepnurnar, ærlegt
regn og íslenskan storm á Kaldadal
*—já, gerir ástarjátningu sína ekki
aðeins storminum, sem geisar um
grund, svo sem þeim „krafti, sem
öldurnar reisir“, svo sem „þeim
mætti, sem þokurnar leysir“, held-
ur jafnvel hinu eilífa stríði, sem
hann með ólgandi blóði býður söng
sinn, — nú situr liann eins og særð-
ur fugl, er reynir að „hefja liugans
brotinn væng y-fir harm og hjart-
ans kvöl, horfna gæfu og nástætt
böl“, en megnar ekki að fljúga.
Nú andvarpar hann í sárri hrygð:
,„Jeg er ei söngviun svanur
nje sviffrár valur. Nei!
Veikur og vesall maður,
sem veld mínum hörmum ei“.
Aldrei hefir neitt íslenskt skáld
lýst hörmum sínum jafn átakanlega
og líaniies Ilafstein, þar sem hann
sem bíðandi
„á bergsnös kaldri
með blóðug ólífssár
starir á veglausa víðátt
og voðageimur hár
ómar af auðnar tómleik“.
En þótt honum finnist sum augna-
blikin sem „öll líkn liafa dregið -sig
í hlje“, þá sleppir hann þó aldréi
vonar-stoðinni, sem hann á í guðs-
trú sinni, Honum fær það huggunar
í harmamyrkrinu, að
„--------sú komi stund,
að vjer sjáum, skynjum og reynum
endalaus ógrynni dýrðar
sem opnast ei dauðlegum neinum“.
Hann heldur dauðahaldi í von eilífs
lífs, þar sem sjerhver rún verði ráð-
in, og öll sár verði grædd. Og þótt
lionuin finnist
„veiklað þrek til vinnudagsins
viljans átök hædd og smáð“.
getur liann þó kvatt hið þunga sorg-
arsár sitt, með þessari bæn til Drott-
ins:
„Unn mjer, Drottinn, líknarlagsins,
lausn mjer veit af þinni náð“.
En þessi þunga raun átti aðeins
að verða „byrjun hörmunganna“ —
byrjun þeirrar átakanlegu harm-
sögu, sem nú loks er sjeð fyrir end-
ann á, og oss ölluin er kunnari en
svo, að ástæða sje til að f jölyrða um
hana frekar en þegar liefir verið
gjort. Hið langa stríð er nú liðið
og lausnin fengin af guðs náð, sú
lausn, sem hann sjálfur hafði svo
lengi þráð og allir vinir hans með
honum, er fullsannað þótti, að engin
lækning fengist þar önnur en dauð-
inn.
Iljá öllum hinum mörgu vinum
Hannesar Hafsteins, hlýtur það -ó-
hjákvæmilega að vekja angurblíðar
tilfinningar, að hugsa til fyrri dag-
anna og þeirra ára er þeir voru að
samvistum við hann. Yður mun á-
reiðanlega vera það ljúfara að minn-
ast áranna, er liann stóð á meðal
yðar sem háttprúða glæsimenn-
ið og fvrirmannlegi foringinn, glað-
u r í vinahóp, heldur en raunaár-
anna, er glæsímerinið vár ekki orðiö
nema eins og skuggi af sjálfum sjer.
Þje'r eigið, þykist jeg vita, marga
ljúfa endurminningu frá þessum
fvrri tímuni; — guð gefi yður að
geyma þær hreinar og bjartar, sem
endiirminningar um trvgglyndan
vin. En dragið þá líka þann lær-
dóm af liarma- og raunaferli vinar
yðar, sem vjer öll þurfum á að
lialda, að „aldrei er svo bjart yfir
öðlingsmanni, að ekki get.i syrt jafn
sviplega“ og gerði í lífi hans. Og
þótt þjer verðið að segja eins og
honum sjálfum varð að orði:
„Fatast mjer oft hjer eftir
— örlög þau veit jeg gjörln —-
trúin á mátt og megin“, —
Þá er það ekki hið versta sem
manninn getur hent, beri hann að-
eins gæfu til að eignast þá trú í
staöinn, sem hald best hefir reynst
í hörmum lífsins, trúna á guðs óum-
ræöilegu náð í Jesú Kristi Drotin
vonun, — trúna á náðina, sem er
fús að fyrirgefa brotlega barninu,
sem til. lians flýr, og veita því, löm-
uðu af lífsins stormum skjól við
hjarta sitt. Hve langt Ilannes Haf-
stein sjálfur koinst í þessu tilliti —
eða hvort liaim koinst alla leið, svo
að friður guðs næði nokkru sinni
fullum tökum á hjarta hans — um
það get jeg ekki borið. Jeg ætla, að
liann lengst æfinnar væri maður trú-
hneigður, þótt lítið gætti þess í elstu
ljóðum hans. En með vaxandi aldri
og lífsreynslu verður trúarinnar