Morgunblaðið - 31.12.1928, Blaðsíða 2

2
1Í0RGTJNBLA ÐI®
Eldspýturnar
Leiftur
eru bestar.
<áWb
Timbunrepslun
P.W.Jacobsen & Sön.
Sftofnuð 1824.
Sfmnefni: Granfuru — Carl-Lundsgade, Kiibenhavn C.
Selur timbur í stærri og smærri sendingum frá Kaupm.höfn. O
Eik til skipasmíða. — Einnig heila skipsfarma frá SvíþjóC.
Hef vepttlað við fsland i 80 ár. f§
MORGENAVISEN
JCl II' ll MÍÁ Mimillllllllinilllllllllllllllllllllllllllll
er et af Norges mest læste Blade og #r serlig i
Bergen og paa den norske Ve«tky«t udbreif
i alle Samfundslag.
HOBGENAVISEN er derfor det bedste Annonceblad for alle sob
önsker Forbindelse med den norske Fiskeribe
drifts Firmaer og det övrige norske Forretningi
liv samt med Norge overhovedet.
Annoncer til Morgenavisen modtages i Morgenbladid’s Expeditkm.
MOBGENAVISEN bör derfoi; læses áf alle paa Island.
Af ghanistan.
Afghanistan, eða land Afghana,
<er ríki í miðri Asíu á milli Vest-
ur-Indlands, Turkestan og Persíu.
Að norðaustan nær það að Pamir
■og Kafiristan, en að sunnan ligg-
ur Belutsjistan milii þess og ara-
biska hafsins. Nær Afghanistan
þannig yfir fornu löndin Baktríu,
Arín og Drangiana. Er það 558
þús. ferkílómetrar og íbúar eru
þar taldir 6*/2 miljón. Landið' er
hálent yfirleitt og eru þar fjall-
garðar miklir og fjöllin snarbrött
og gljúfrótt, en skógar eru þar
þó víða í hlíðum bröttustu fjall-
anna. Á milli fjallgarðanna eru
ýmist frjósamir dalir (sjerstak-
lega þar sem hægt er að koma við
áveitum), eður þá hásljettur mikl-
ar. Helstu borgirnar eru reistar á
gróðurteigum inni a milli fjall-
landinu allan ársins hring, en þó
eru þurkarnir ekki svo miklir, að
árnar þorni nokkurn tíma. Meðal
mestu ánna má nefna Kandus,
Kandahar og Indus, sem eru jökul-
elfur, því að lindur þeirra eru í
hinum háu fjöllum „þar sem er
jökull og eilífur snjór“, eru eins
og elfur íslands* Mestu elfurnar
eru Kabul, hliðarelfur hinnar
miklu Indns, svo er Kondus og
Amu, Murgrab og Heri-rud. —
Lægsti hluti landsins er milli ánna
Amu, Darja og Hindukusk, árinn-
ar, sem kemur ofan úr Hindokusk-
fjöllum.
Veðráttan þar er fjallaveðrátta;
þar er mikill munur milli veður-
fars dags og nætur, kalt um næt-
ur og heitt á daginn, og á sumr-
um afskaplegur hiti. —
Afghanistan byggja margar
þjóðir, en fjölmennust er sú kyn-
ióð, sem kallar sig pachtu og
nd sitt Paschtunka (þ. e. Af-
'iianistaií). Það er kynblendings-
!-jóð, blendingur af írönskum, ind-
vcrskum og semitiskum kynstofn-
um. Karlmennirnir ern hraustlega
vaxnir, svarthærðir, stuttnefja og
sverja sig í kyn Gyðinga að mörgu
leyti. Flestir lifá af kvikfjárrækt
uppi í háfjöllum. Þeir skiftast í
flokka, sem kallaðir eru „ghilsa“
(þeir eru austast og flestir), og
„duriana“ að vestan, og þeir hafa
verið áhrifaríkastir. — Austast í
landinu er þjóðflokkur af írönsk-
IJin uppruna, baktrar, sem eru ak-
uryrkjuþjóð, og svo mongólokyn-
stofninn, sem brautst inn í ríkið
undir stjórn Djsin-gis Khan, og
lagði allar borgir ]oar undir sig.
Eru afkomendur þeirra kallaðir
„tadsjikar“, og eru þeir taldir um
eina míljón í landinn alls.
Saga Afglianistans er löug. —
Tveim þúsundum ára fyrir Krists
burð er þar getið um íranskar
þjóðir er bygðu Jandið þangað til
Daríus I. innlimaði Afghanistan
og Pandjab í hið persneska ríki
um 500 f. Kr. og er Alexander
hinn mikli lagði Persíu undir sig,
fylgdi Afghanistan með. Seinna
kom þar upp, líkt og í Baktríu,
smáríki, stjórnað af grískum liöfð-
ingjum. Um 150 f. Kr. rjeðust ír-
anskir þjóðflokkar inn í Baktríu
og Afghanistan að' norðan, hinir
svonefndu saka og juetsji þjóð-
fiokkar, sem höfðu orðið að hrökl-
ast frá Turkestan fyrir ofríki þjóð
flokkanna þar. Kusjan-þjóðflokk-
urinn sem var grein af juetsji,
náði Kabul á sit.t vald 20 árum
f. Kr. Konungur þeirra var Kud-
jala Kadfises og stofnaði hann
þar víðlent ríki yfir Persíu og
austur fyrir Indus. En merkasti
kóngur í þessu ríki hefir verið
Kanisjka, er uppi var 100 árnm
e. Kr.
Á 5. öld var Kusjan-þjóðflokk-
uvinn rekinn frá ríkjum í Afghan-
istan, en við tóku húnskar hvítar
þjóðir, Eftalitar. Þeir ríktu þó að-
eins skamma hríð, og Kusjanar
rjeðu ríkinu fram til 880. Um 870
hófst upp persneskur kynflokknr,
Saffaridar, og náði hann völdum
yfir austurhluta Persíu og Afg-
hanistan og ríkti þar fram yfir
900. — Tyrkneskur þræll, Alptegin
að nafni, hóf sig til valda í Ghan-
zi 961 og hann og eftirrennarar
hans, sem nefndu sig Ghanzara,
ríktu yfir Afghanistan, <Per'síu og
norður-Indlandi lengi og hlómg-
aðist ríkið vel undir þeirra stjórn.
Árið 1178 var þá Ghönznm steypt
frá völdum af innlendum kyn-
bálki, sem Ghoridar nefnast, vegna
úess að þeir voru frá Ghor, en það
er norðurhluti Afghanistan. En
1220 var ríki þeirra lokið, og lagði
m, höfðinginn Djingis Khan land-
ið undir sig. Yið skiftingn Mon-
gólaríkisins komst mestur hluti
Afghanistan undir stjórn Ilkhana
(mongolskra drotnara er ríktu í
Persíu 1232—1335), en þegar þeir
œistu völd, varð landið að nokkru
leyti sjálfstætt, en árið' 1380
herjuðu herskarar Timur Lenk á
landið og lögðu það undir sig. —
Timur var mongólskur og hann og
afkomendur hans gerðu Herát að
höfuðborg sinni og á 15. öld var
)'ar menning á háu stigi. En árið
1505 náði Timnriden Babar, stofn-
andi ríkis stórmógúlanna, borg-
inni Kabul á sitt vald og skiftist
þá Afghanistan milli stórmógúla-
ríkisins og Persíu og þannig helst
þetta þangað til höfðingi Gtíalzi-
manna, Mahmud, sigraði Persa,
náði Tspahan á sitt vald 1722 og
varð Shali yfir Persíu. Afghanar
voru þó of þróttlausir til þess að
geta ríkt yfir Persíu og eftir fall
Mahmuds II (1729) varð Nadjir
Shali (kallaður Kulikan) höfðingi
Amanullah og drotning hans.
yfir báoum löndum. Auk þessa
lagði hann undir sig- önnur landa-
mæraríki þar og jafnvel nokkurn
hluta af Indlandi og komst alla
leið til Delhi. En hann var harð-
stjóri, og samsærismenn, er bróð-
ursonur lians var fyrir, myrtu
hann. Eftir morð hans hófst til
valda Afghanahöfðinginn Ahmed
Khan, og stofnaði þar ríki er náði
líka yfir Belutsjistan, Pandjab,
nokkurn hluta af Turkestan og
Khorasan. En sii dýrð varð skamm
ær og komst brátt alt í uppnám
í landinu, enda komu þá Eng-
lendingar lílta í spilið, og lauk
svo, að Afghanistan misti hin ný-
unnu lönd. 1838 var Shudja Shah
hrakinn frá ríki af sonum Faths
Khans, en Englendingar hlupu þá
undir bagga með honum og settu
liaiin aftur í hásæti 1839, eftir að
hafa hertekið borgirnar Kabul og
Kandahar. Þegar enski herinn
hvarf aftur frá Kabul 1841, var
hann brytjaður nið'ur í þröngu
fjallskarði einu. Aftur hertóku
Englendingar þó Kabul 1842, en
þá var Shudja myrtur og viðnr-
kendu Englendingar þá Dost Mu-
liammed, son F,aths, sem ríkis-
stjórnara.
Upp frá þessu tóku Englending-
ar annars vegar, en Rússar hms
vegar, að reyna hverir í kapp við
aðra að hafa áhrif á innanríkismál
Afghana. Muhammed var hlyntur
Bretum, og éins sonur hans Ali,
(sem ríkti 1863—77) þangað til
framsókn og yfirgangur Rússa í
Turkestan gerði hann svo hrædd-
a'n, að hann snerist á þeirra sveif,
en þá ráku Bretar hann frá ríki.
En svo lenti í stríði milli þeírra
og sona hans, Jakub og Ejjub, og
þá var það í því stríði að Roberts
hershöfðingi Breta tók herskildi
bæði Kabul og Kandahar, og varð
frægur fyrir. Eftir það var bróður-
sonur Muhammeds, sem hjet Ab-
dus-Rahman, viðurkendur emir
Inatrosabragar,
Silkihálfsokkar,
Bamaísgarnssokkar
í ljósnm litnm.
Verslun
igill lecQbsen.
St. Jónsson & Co.
Kirkjustræti 8 b. 8íml tM
lyiunið eftir
nvia veggfóðrinu.
Biðjið nm
ELITE-
eldspýtnr.
Fást í öUnm verslnnam.
(eða konungur) í landinu og ríkti
hann frá 1879—1901. Hann var
stjórnsamur mjög og á hans ríkis-
stjórnarárum var góður íriður í
landinu. Voru þá gerðir landa-
mærasamningar bæði við Rússa
(að norðan) og Breta (að sunnan
viðvíkjandi Indlandi) og 1893 var
gerður samningur um nokkurs-
konar enskan yfirráðarjett í land-
inu. Sonur Abdurs var Habibulla,
er tók við ríki eftir hanu og varð
hann Bretum enn háðari en faðir
hans hafði verið, sjerstaklega eftir
það að Rússar biðu ósigur í stríð-
inu við Japana, enda viðurkendu
Rússar, með milliríkjasamningi
við Breta, 31. ágúst 1907, að Bret-
ar hefði umráðarjett yfir landinu.
Meðan á heimsstyrjöldinni stóð
gætti Habihuila hins strangasta
hlutleysis. Hann var myrtur 20.
febr. 1919 og kom þá til ríkis Am-
anullah sonur hans, núverandi kon
ungur. Hann er nú fertugur að
aldri, fæddur 1888. Einhver deila
var þá um það hvort hann skyldi
taka við ríki, og bróðir lians, Mas-
rullali djet samtímis úthrópa sig
sem konung, eða emír, en varð þó
brátt að láta í minni pokann. 1
maí 1919 ljet Amanullah hersveit-
ir sínar ráðast á Indland, að til-
hlután Rússabolsa, en beið fljótt
ósigur og var neydcíur til að semja
frið.
Þetta er í fæstu máli saga þessa
lands, sem nú um skeið hefir verið
mikið um rætt í heiminum —
fyrst vegna farar Amanullah kon-
ungs til Evrópu, þar sem hver
þjóð keptist við aðra að dekra við
hann, og síðan vegna þess, að hann
ætlaði að koma á Norfnrálfusið-
um í ríki sínu, en af því blossaði
upp sú uppreisn, sem ekki er enn
sjeð fyrir endann á.