Morgunblaðið - 23.02.1929, Blaðsíða 6

6
MORGUNBLAÐIÐ
ár — þrír fyrstu flokkarnir
voru alveg útlánaðir. Veðdeild-
in hafði selt mönnum banka-
vaxtabrjef, þ. e. a. s. tekið lán
Tijá kaupendum þeirra brjefa,
til þess aftur að verja þeim til
fasteignalána í landinu. Það vildi
nú svo til, að talsverð fúlga af
þessum bankavaxtabrjefum 2.
flokks var seld út úr landinu;
hitt var selt innanlands. Þeir
menn, sem méð því að kaupa
brjefin hafa lánað veðdeildinni
fje sitt, hafa allir afhent sina
krónutölu í guldgildum krón-
um. Ef myniin verður nú stýfð,
|)á er þetta fje þeirra fært nið-
ur að verðgildi með einhliða
ákvörðun ríkisins. En rikið hef-
ur altaf borið að miklu leyti
ábyrgð á veðdeildinni, og ber
nú að fullu, samkvæmt lagaá-
kvæðum frá síðasta þingi.
Nokkuð af þessari niðurfærslu
lendir á útlendum brjefaeigend-
um, eins og jeg gat um, og það
eru þess vegna í raun og veru
rangar upplýsingar, sem Asgeir
Ásgeirsson alþm. virðist hafa
gefið Rygg bankastjóra, að hjer
væri ekki að ræða um neinar
skuldir út á við í íslenskum
krónum.
í þessu sambandi vil jeg geta
um það, að bæði stjórn Lands-
bankans og þær mörgu stjórnir,
sem hjer hafa setið að völdum
síðan 1914, hafa talið það svo
mikilsvert fyrir lánstraust
landsins út á við, að staðið væri
í skilum að fullu gagnvart út-
lendingum, að arðmiðar þeirra
útlendinga, sem áttu vaxta-
brjef 2. flokks veðdeildarinnar,
hafa altaf verið innleystir með
landsins löglegu gullmynt, eða
í dönskum krónum. Stýfingar-
tillagan feluy það í sjer, að
þetta ætti ekki að gera lengur.
Ef gjaldþrotið gengur jafnt yf-
ir útlenda sem innlenda kröfu-
hafa, þá eiga þessir útlending-
ar líka að tapa 18% af sinu.
Og það hefur náttúrlega jafn-
óheppilegar afleiðingar fyrir
lánstraust landsins, ef það er
gert nú, eins og það hefði ver-
ið gert fyr. Landsbankinn og
stjórnirnar hafa ekki álitið fært
að gera það hingað til, og er þá
vitanlega jafn-ófært að gera það
hjer eftir.
Jeg gat um, að engin rann-
sókn á þessu máli hefði farið
fram ennþá. Jeg hef ekki held-
ur haft nokkur tök á að fram-
kvæma hana, en jeg er öldung-
is viss um, að hvenær sem það
verður rannsakað, munu koma
í ljós fleiri skuldbindingar í
ísl. krónum til útlendinga, held-
ur en þessi eina, sem jeg hef
nefnt. Jeg vil aðeins leiða get-
ur að þvi, að nokkuð af þeim
svokölluðu bankaskuldabrjef-
um, sem báðir bankarnir hjer
hafa gefið út samkvæmt sjer-
stakri löggjöf, kunni að vera á
útlendra manna höndum. Og
margt fleira getur það verið.
Kotungskrónan.
Þá skal jeg nefna það næst,
sem jeg tel að geri stýfingu
•öldungis óaðgengilega, en það
er, að með henni er lokið þátt-
töku okkar í myntsambandi
Norðurlanda. — Myntsamband
Norðurlanda er samningur, sem
Nor^ðurlandaríkin þrjú, Dan-
mörk, Noregur og Sviþjóð, hafa
sín á milli, og bygður var á því,
að gullmynt landanna væri
sameiginleg eða með sömu gull-
þyngd. Þegar við fengum sjálf-
stæði okkar viðurkent 1918, þá
kom sú spurning upp um þenn-
an samning, eins og svo marga
aðra, hvort ísland ætti að ganga
inn í samninginn sem sjálfstæð-
ur aðili, fjórða ríkið á Norður-
löndum. Þessu var auðvitað
svarað játandi af íslendinga
hálfu, og það var útveguð við-
urkenning frá hinum fyrir þvi,
að þeir tækju okkur inn sem
fjórða aðilann. Þetta var eitt af
þeim táknum fullveldisins, sem
við vildum ekki láta hjá líða
að notfæra okkur, til þess að
sýna út á við, að við værum
orðnir sjálfstætt ríki. Ef við nú
stýfum okkar löglegu mynt, þá
veltum við út úr þessu mynt-
sambandi Norðurlanda. Við get-
um náttúrlega sagt okkur úr
því, rjett eins og piltur segði
sig úr skóla, þar sem hann vissi
að hann mundi sitja eftir. Við
höfum þá stimplað okkur þvi
augljósa merki, sem ekld verð-
ur á vilst, ef við veltum út úr
myntsambandinu, af því að við
viljum ekki leggja á okkur þá
þrekraun, sem hin ríkin þrjú
hafa gert, að koma okkar myiit
aftur i löglegt horf. Og svo eig-
um við, eftir að hafa oltið út
úr þessu fjelagi, að búa við
sjerstaka krónu, minni en hin-
ar þjóðirnar. Okkar króna á að
vera kotungskróna, en króna
hinna landanna halda áfram að
vera fullgild. Þessi kotungskróna
heldur þá áfram að minna á
þann viðburð,'að við byrjuðum
sjálfstæðistilveru okkar með því
að reynast ekki færir um að
standa við hlið hinna Norður-
landaríkjanna í þessum efnum.
Og á þetta verður mint í hvert
skifti, sem viðskifti fara fram
á milli íslendings með íslenska
peninga í höndum og einhvers
aðila frá hinum Norðurlanda-
ríkjunum, því að þá verður að
fara að reikna út, hvað við
eigum að borga miklu fleiri
krónur, vegna þess að við leggj-
um bara kotungskrónuna á
borðið.
Jeg álít, að eins og ríkis-
gjaldþrot er til stórkostlegrar
minkunar, þegar það er gert
að nauðsynjalausu, eins verði
kotungskrónan sjerstaklega til
þess að minna á og halda vak-
andi vitundinni um þennan
blett, sem við með þessu setj-
um á okkar þjóð.
Við mintumst fullveldisins,
nokkrir borgarar hjer í bæn-
úm, með samsæti á Hótel ís-
land, að tilhlutun Stúdentafje-
lagsins á tíu ára afmæli þess 1.
des. síðastliðinn. Það gerðist
náttúrlega, sem vænta mátti,
ekkert mikið nje merkilegt í því
samsæti, en þó gerðist þar eitt,
sem mjer þá i svipinn þótti
sjerlega vænt um. Forsætisráð-
herrann var í þessu samsæti,
og að gefnu tilefni út af heilla-
óskum, sem hingað höfðu bor-
ist, Ijet hann orð falla um það,
að hann teldi rjett yfir höfuð
að ísland í samfjelagi þjóð-
anna sem sjálfstætt ríki tæki
sjer stöðu við hlið hinna Norð-
urlandaríkjanna. Þetta gladdi
mig þá, og jeg hafði orð á því
þar, því að þetta er einnig mín
skoðun. Það er nú svo um okk-
ur smælingjana hjer, að þó jið
við sjeum smáir, þá er tekið
fult tillit til okkar innan Norð-
urlanda. En þegar kemur þar
út fyrir, erum við sannast að
segja svo smáir, að við vitum
aldrei, hvenær nokkurt tillit er
tekið til okkar. Með því að
skipa okkur við hlið Norður-
landaríkjanna, sem fjórða ríkið
— eða fimta, meðan Finnar
vilja telja sig til þeirra, sem
óvíst er að verði lengi — þá
getum við verið vissir um að
njóta þeirrar sömu virðingar út
á við sem þessi Norðurlanda-
ríki yfirleitt njóta. Jeg verð að
segja, að það er meiri raun,
heldur en rjett er að leggja á
sig að nauðsynjalausu, ef við
aðeins örfáum mánuðum eftir
þessi rjettmætu ummæli for-
sætisráðherra eigum nú að
ganga á bak þessari stefnu,
með því að slita okkur út úr
því sambandi við Norðurlönd í
peningamálum, sem við hingað
til höfum verið í.
Vantraust í peningamálum.
Þá kem jeg að þriðja höfuð-
astriðinu, sem veit meira að
fjármálalífi þjóðarinnar innan-
lands, en gerir það afskaplega
hættulegt að grípa til þess að
nauðsynjalausu að stýfa mynt-
ina. Byrjunin til þessa ástands,
sem við nú búum við, er eins
og jeg mintist á, sú, að af ut-
anað komandi ástæðum þorði
löggjöfin ekki annað en gefa
eftir um stundarsakir innlausn-
arskyldu seðlabankans. En þeir,
sem hafa kynt sjer nokkuð
peningamál þjóðanna vita, að
þetta hlýtur að koma fyrir okk-
ur nokkuð oft. Til þess þarf
ekki aðra eins viðburði og
heimsstyrjöld, að löggjafarvald-
ið sjái sig tilneytt að gefa
seðlabankanum undanþágu frá
innlausnarskyldu. Ef þetta
tímabil, sem byrjaði með slíkri
undanþágu 1914, endar nú með
því, að þeir, sem í góðri trú
höfðu lagt innstæður á banka
og sparisjóði fyrir 1914, og
hafa Játið þær óhreyfðar síðan,
fá þær aldrei að fullu greiddar
aftur, hvað haldið þið að lands-
menn hugsi næst, þegar við
teljum okkur tilneydda að
grípa til þess sama ráðs, að
losa bankann við innlausnar-
skyldu um stundar sakir? Mjer
finst ekki annað líklegra en að
menn óttist það, að þá endi á
sama hátt og í fyrra skiftið,
nefnilega að löggjöfin færi inn-
stæðurnar niður. En slikur ótti
i mönnum um það, að inn-
stæðufje sje yfirleitt ekki trygt
í peningastofnunum landsins,
af því að ríkið sjálft vanti mátt
og vilja til þess að halda pen-
ingalögum landsins óbreyttum,
mun óefað koma mörgum til
að bíða ekki eftir, að innlausn-
arskyldan verði upp hafin, held-
ur gæta þess í tíma að vera
búnir að koma fje sínu burt iir
landinu til ávöxtunar, hjá ein-
hverri þeirri þjóð til dæmis,
sem hefur staðist þá raun, sem
við nú erum i. Það er með öðr-
um orðum, að ef stýfing verð-
ur gerð Ijettúðarfult að nauð-
synjalitlu eða nauðsynjalausu,
eins og nú er farið fram á, þá
er kipt burt grundvellinum fyr-
ir því trausti, sem landsmenn
þurfa og eiga að hafa á pen-
ingastofnunum landsins, til þess
að hjer geti verið í framtíðinni
nægilegt afl til þeirra hluta,
sem gera skal. En það er fyrst
og fremst innlent fjármagn.
Álit útlendinga.
Jeg má ekki tímans vegna
eyða fleiri orðum að þessu. En
jeg ætla þá aðeins að minna á
þau álit sjerfræðinga, sem Ás-
geir Ásgeirsson hefur útvegað.
Og jeg ætla þá fyrst að minna
á álitið frá hinum sænska pró-
fessor Cassel. Það er maður,
sem öðrum fyr vegna sjerþekk-
ingar sinnar á þessum málum
skildi, hvað var á ferðum, þeg-
ar pappírspeningar ríkjanna í
Norðurálfunni byrjuðu að falla,
sumir í striðinu en sumir rjett
á eftir. En hann hefur sínar
sjerkreddur um það, hvernig
ætti að ráða fram úr málinu
endanlega. Hann vildi láta sína
þjóð, Svía, stýfa sinn gjaldeyri.
Hann fjekk ekki áheyrn. Svíar
urðu fyrstir Norðurlgndaþjóða
til að koma sínum gjaldeyri
upp í gullverð, og er enginn
vafi, að þeir nutu þar að tölu-
vert miklu lejdi þeirrar fræðslu
um orsakir og eðli málsins, sem
þeir höfðu fengið hjá þessum
manni. Þá voru Danir og Norð-
menn eftir. Og hann hjelt þá
sjerstaklega að Dönum að stýfa.
Hann gerði sjer ferðir til Kaup-
mannahafnar til þess að brýna
þetta fyrir þeim í fyrirlestrum.
En Danir vildu ekki á hann
hlusta. Þeir vildu ekki stýfa.
Þeir eru líka búnir að koma
peningunum í gullgildi. Þá voru
Norðmenn eftir. Próf. Cassel
hjelt að þeim sömu kenning-
unum, en fjekk ekki áheyrn.
Þeir komu sínum peningum í
guílgildi. Nú erum við þá ein-
ir eftir af Norðurlandarikjun-
um. Og mjer þykir það eltki
undarlegt, þótt þessi maður,
sem hefur beðið skipbrot í
þremur löndum að því er snert-
ir þessa hlið starfsemi hans,
telji það nokkra sárabót fyrir
sig, gæti hann fengið þvi á-
orkað, að fjórða Norðurlanda-
ríkið færi að hans kenningum
og ráðum.
En um bankastjóra sænsku
og norsku bankanna skal jeg að-
eins bæta því við það, sem jeg
áður sagði, að sjerstaklega
norski bankastjórinn byggir
sína umsögn — sein annars er
mjög gætileg og alls ekki á-
kveðin — um það, að hann vilji
ráða til að stýfa, á röngum upp-
lýsingum, sem hann hefur eftir
viðtali blaðs í Kaupmannahöfn
við núverandi forsætisráðherra,
nefnilega, að það sje þeyar af-
ráðið að stýfa myntina, vegna
þess að stýfingarmenn hafi
sigrað við síðustu kosningar.
Nú vita allir, að svo var ekki.
Við síðustu kosningar buðu sig
allir fhaldsþingmenn — að ein-
um undanteknum — og allir
jafnaðarmenn fram, sem hækk-
unarmenn, og þetta er meirihluti
þingsins. En að öðru leyti hef-,
ur bankastjórinn ekki verið
spurður um það, hvort hann
vildi ráða okkur til þess að stýfa
inyntina, heldur spurður um,
hvort hann vildi ráða okkur til
að „verðfesta“ okkar gjaldeyri.
Það er vitanlega að verðfesta
pappírspeningana, og jeg kem
að því seinna.
Lágmarkskröf ur.
Jeg ætla þá að lokum að
segja það út af þessu stýfing-
arfrumvarpi, að hvernig sem
úrlausn málsins annars verður,
þá eru til lágmarkskröfur, sem
vegna sóma þjóðarinnar og
vegna trausts hennar á peninga-
stofnunum sínum i framtiðinni
alls ekki má hvika frá. Og þess-
ar minstu kröfur eru þær, að
rikið sjátft standi fyllilega við
allar sinar skutdbindingar, og
að við höldum okkar gömlu
mgnteiningu, þannig að við
getum haldið áfram að véra f
myntsambandi Norðurlanda. Ef
við hvikum frá þessu, þá setj-
um við á okkur þann blett,
sem ekki verður af okkur
þveginn næstu mannsaldtana.
2. Hækkun
pappírspeninganna.
Þá vil jeg minnast ofurlítið á
hækkunina. Uin hana þarf ekki
mikið að segja, því að mönnum
er kunnast af reynslunni, hvað
hún felur í sjer.
Því er haldið mjög á lofti, að
sjerhver hækkun pappírsgjald-
eyrisins valdi erfiðleikum fyrir
atvinnulífið. Jeg vil alls ekki
neita, að svo kunni að vera. En
hins vegar staðhæfi jeg, að í
umræðum manna hefur verið
gert alt of mikið úr þvi. Hvort
hækkun veldur verulegum erf-
iðleikum, fer mest eftir því,
hvernig á stendur þegar hækk-
unin er framkvæmd. Ef vörur
landsins eru fallandi, þá er
hæljkunin náttúrlega mjög erf-
ið, en sjeu þær hækkandi, get-
ur krónuhækkunin komið svo
að segja án þess að menn viti
af henni, að minsta kosti í bili.
Það fór svo fyrir ölluin
nágrannaþjóðunum þremur og
Stóra-Bretlandi, að gjaldeyrir
þeirra fjell ýmist í stríðinu eða
eftir stríðið, og hafði hj á þeim
öllum fallið lengra niður en
þar, sem okkar gjaldeyrir
stendur nú. Og allar hafa þær
int það af hendi, að koma hon-
um aftur í gullgildi. Jeg er ekki
í vafa um það, að við erum
færir um að gera þetta líka. Við
erum búnir að gera mildð átak
í þvi efni, þar sem við hækk-
uðum okkar krónu 1925 úr
kringum 60 gullaurum, sem
hún oftast hefur verið í á tima-
bilinu frá 1921 til 1924, og upp
í h. u. b. 82 aura. Það er til-
tölulega aðeins minnihluti
hækkunarinnar, sem nú er
eftir.
Jeg gæti vel bent á, að það
hefur ekki við mikil rök að
styðjast, þegar stýfingarmenn
hafa haklið fram, að kaupdeil-
ur og vinnustöðvanir stafi sjer-
staklega af hækkun pappírs-
gjaldeyrisins. Kaupdeilur og
slíkt kemur fyrir einnig á öðr-
um timum, eins og við sjáum
best nú, þegar við stöndum í
einhverri þeirri mestu kaup-
deilu og vinnustöðvun, sem hjer
hefur að borið, og það eftir að
pappírsgjaldeyrir landsins hef-
ur verið verðfastur i meira en
þrjú ár. Það er vitanlegt, að
þær hækkuðu kaupkröfur nu
stafa ekki af gengisbreytingunn
heldur alt öðrum ástæðum. AS
einhverju leyti af því, að af"
urðir landsins hækkuðu síðast-
liðið ár, þannig að sumir vildu
líta svo á, sem nú væri fynr