Morgunblaðið - 23.02.1929, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ
7
hendi geta til þess að borga
hærra kaup heldur en áður, en
að nokkru leyti af óskum Al-
þýðuflokksins um breytingar á
íþjóðskipulaginu.
3. Verðfesting
pappírspeninganna.
•Teg má ekki eyða miklum
Jnna að hækkuninni nii, og skal
tá víkja að þriðju leiðinni, sem
jeg kalla verðfestingu pappírs-
Sjaldeyrisins. Og jeg bið hátt-
virtá fundarmenn að athuga
tað, að það sem jeg segi um
þá leið, ber ekki að skoða sem
hllögur, sem jeg sje að flytja
þjer í kvöld. Það kynnu ein-
Tiverjir að skilja fundarboðið
bannig, sem aðrir orðuðu en
Íeg» að jeg myndi flytja ein-
hverjar nýjar tillögur um úr-
iausn gengismálsins. En jeg
’^tla aðeins að lýsa þessari leið,
vegna þess, að jeg tel, að þeir
'Sem vilja komast hjá hækkun-
lnni og þeirri verðlagsbreytingu,
5em talið er að sje atvinnulíf-
inu svo erfið, þeir hafi í þess-
ari þriðju leið mögúleika til
bess að sneiða framhjá að
^insta kosti sumum af þeirn
sta?rstu hneykslum, sem eru
stýfing sjálfrar myntarinnar
Sanifara. Og þó að jeg sje ann-
arar skoðunar en þeir í málinu,
bá álít jeg rjett að vekja um-
ra>ður um sjerhverja þá úr-
ansn málsins, sem orðið gæti
ujóðinni minkunarlítil.

Jeg held jeg hafi getið um
áðan, að það verði náttúr-
Je§a að viðurkennast sem sann-
'eikur
iið
Jr. að því lengri tími sem
Ur þannig, að pappírsgjald-
eyrir er í föstu gildi, því óvið-
Unnanlegra og óaðgengilegra
Verður það fyrir menn að þurfa
fara að taka upp gengis-
reytingar á honum að nýju.
11 hefur gengið verið fast í
1Ueira en þrjú ár, og má búast
’ð, að það haldi áfram að vera
r að minsta kosti nokkurn
ennþá, meðal annars af
Pvi j- ,
, ’ aö nuverandi stjórn mun
^ i vilja annað en að gengið
va,di áfram að vera fast. Það
erður þess vegna að ]íta á það,
5 þessi verðfesting, sem nú
efnr staðið síðan 1925, mun
aennilega standa fimm til Sex
ar eða fleiri, þangað til hægt
^erður að taka málið til end-
'egrar úrlausnar á öðrum
jnndvelli heldur en þeim, sem
^nverandi stjórn vill fallast á.
þ^ð ^ 61 að ,lfa a Þa®’ ^vor*
er nokkur möguleiki til
á^ h ^ raða máiinu til lykta
Pa '^^nnar á gengi eða gildi
PPh speninga, og án þess að
hJoðin setji á sig blett.
in 6SS* ^ri®Ja ieih er í því fólg-
^ Það yr<5i ákveðið með
’ a<5 þeir pappirspening-
ar,
1 nmferð eru, þ. e. ís-
anjeS. ailhaseðlar og óinnleys-
Jrnn^U ri,<issjóðsseðlar, skuli
Sem Ve^ls hnlda því gullgildi,
hver ni'1 er’ 82 gullaurar fyrir
ö{,Un,a ,<r<)nu. Jafnframt yrði
rjett s^uidunautum þá gefinn
Um fii bess a® greiða í þess-
ingarSjaldeyTÍ ailar skuldbind-
a§ást’ GrU yngri en frá 7-
sig **’ ef menn vilja binda
IfiU,,* Þann dag, þegar inn-
Canrskylda .var niðnr fe,d’
erU jJ*. sJírildir og kröfur, sem
»ð » en Þetta, og hafa stað-
an> án þess að vera
greiddar, skuli ljúkast í gull-
krónum, þegar þessu millibils-
ástandi er lokið.
Jafnframt þessari ákvörðun
byrjaði svo seðlabankinn, sem
nú er orðinn Landsbankinn, að
gefa út hinn forna, gullgilda
gjaldeyri, annaðhvort með þvi,
að láta úti gullpeninga eða þá
með því að láta úti nýja teg-
und af seðlum, sem væru inn-
leysanlegir með gulli og látnir
halda fullu ákvæðisverði.
Það stendur dálítið sjerstak-
lega á hjer um peningamálin að
því leyti, að við erum að skifta
um seðlabanka. Og einmitt
þetta ástand gerir það nokkru
aðgengilegra hjá okkur heldur
en það annars alment er, að
taka upp um dálítinn tíma
tvennskonar gjaldmiðil. Leyfis-
timi íslandsbanka rennur út 31.
desember 1933, og þann dag
eiga þeir síðustu af hans seðl-
um að hverfa vir umferð. Lengd
þess tímabils, sem tvenns kon-
ar gjaldeyrir væri í umferð
manna á milli, er þess vegna
hjer á eðlilegan hátt takmörk-
uð af þessu leyti. Þeir seðlar,
sem nii eru verðfestir, eiga þá
hvort sem er að vera horfnir.
Fyrir atvinnuvegi landsins hef-
ur þessi aðferð öll þau sömu
þægindi eins og stýfing, þ. e. a.
s. það verður engin verðlags-
hreyting.
Svo að við tökum nokkur
dæmi, þá má nefna það, að all-
ar verslunarskuldir eru nú
yngri en frá 1914, meðal ann-
ars vegna þess, að fyrningar-
tími þeirra er ekki nemá fjögur
ár, þá falla þær ógildar. En
síðan 1914 eru liðin 15 ár eða
nál. 4-faldur fyrningartimi Með
þessu móti fengju allir þeir,
sem hafa verslunarskuldir, rjett
til þess að greiða þær I þeim
pappírsgjaldeyri, sem nú er. Og
ef svo ber undir, að þeir hafa
gull eða gullgilda seðla undir
höndum, þá verður skylt að
taka þá upp í slíkar greiðslur
með þeim mun hærra ákvæð-
isverði, sem gullkrónan er hærri
en pappirskrónan. Það má líta
svo á, sem allar ákvarðanir um
húsaleigu og aðra slíka leigu,
laun og verkakaup, sjeu yngri
en frá 1914 og sjeu nú miðað-
ar við greiðslu i pappírskrón-
um eins og stendur. Þessi að-
ferð mundi gcfn öllum leigjend-
um og kaupgreiðendum rjett til
að greiða núverandi leigu, kaup
o. s. frv. í pappírskrónum, eða
i þeim mun færri gullkrónum
sem gengismun nemur. Kaup-
menn yrðu, til þess að byrja
með, að verðleggja vörur sin-
ar í pappirskrónum. En á til-
teknum áramótum yrði álcveð-
ið, að þar eftir skuli verð-
leggja í gullkrónum. Og bæði
fyrir og eftir fengju menn rjett
til þess að borga í hvorum
gjaldeyrinum, sem þeir hefðu
milli handa, en þannig að fult
tillit væri tekið til verðmunar
peninganna. Þannig mætti
halda áfram að telja. Og þeg-
ar pappirsgjaldeyririnn hyrfi
úr sögunni, þá myndu af þess-
um ástæðum þær upphæðir,
sem menn þar eftir gréiða i
gullkrónum, lækka að krónu-
tali í rjettu hlutfalli við gengið,
þannig að raunverulegt verð
hlutanna breyttist ekki.
Með sllkri ákvörðun væri
unt að standa i fullum skilum
með þær innstæður, sem væru
óhreyfðar í bönkum og opinber-
um sjóðum, þar á meðal spari-
sjóðum, frá því 1914. Það hef-
ur raunar ekki farið fram nein
rannsókn á þvi, fremur en
öðru, hvað er mikið eftir nú
af slíkum innstæðum, en það
er auðvitað talsvert atriði í mál-
inu. En jeg hygg, að sparisjóðs-
innstæður í landinu hafi ekki
verið yfir 7 miljónir króna
1914, og enginn vafi er á þvi,
að mikið af því fje hefur verið
hreyft síðan. Þannig má gera
ráð fyrir, að það sje í raun og
veru ekki mikil upphæð af nú-
verandi innstæðufje, sem bank-
ar og sparisjóðir yrðu að svara
út í gullgildum gjaldeyri. En
hvort sem það er mikið eða lít-
ið fje, þá hefur slik ráðstöfun,
að viðurkenna þær innstæður
fullgildar, sem staðið hafa síð-
an 1914, þau áhrif í framtíð-
inni, að menn þurfa ekki vegna
þess, sem nú gerðist, að verða
hræddir næst, þegar seðlar
verða gerðir óinnleysanlegir,
svo að þeir hlaupi þá til og taki
út innstæður sinar og bjargi
ir heimsstyrjöldina, að þeir,
þeim til annara landa, þar sem
ekki er stýfingarhætta. Þá verð-
ur hægt að vísa í það, að við
gengum þannig frá málinu eft-
sem hjeldu innstæðum sínum
gegn um það þrautatímabil,
þeir fengu fje sitt að lokum
með fullu gildi. Verði hægt að
segja þetta í framítðinni, þá
er þó hægt að bera nokkurt
traust til peningastofnana
landsins, sem jeg er hræddur
um að fari alveg forgörðum, ef
myntin verður nú stýfð að
nauðsynjalausu í besta árferði.
Það eru yfirhöfuð þeir kostir
við þessa aðferð, framyfir
myritstýfingu, að það er mögu-
legt eftir henni að gera greina-
mun á skuldum og inneignum
eftir því, hvað mönnum þykir
sanngjarnara og hentugra upp
á framtiðina. Það er t. d. mögu-
legt eftir þessari aðferð og
sjálfsagt fyrir ríkið sjálft, að
segja: Frá þeim tíma, sem
gullgildur gjaldeyrir er alment
tekinn upp i viðskiftum og
verðlagi í Iandinu, greiði jeg
allar mínar skuldbindingar í
gullgildum krónum. Það er ekki
nema mjög smávægileg upphæð,
sem það kostar ríkið að standa
þannig að fullu við allar skuld-
hindingai-. En munurinn er sá,
að það, að standa ekki við þær,
er gjaldþrot, en að greiða þær
í fullum gjaldeyri, þegar sá tími
er kominn, það er skilamenska,
þó seint sje.
Það eru til nægileg fordæmi
fyrir því annarsstaðar frá, að
þetta ástand, sem jeg hefi reynt
að lýsa í fáum orðum, það hef-
ur verið og ekki valdið neinum
örðugleikum í framkvæmdinni.
Það var búið að vera svo í mörg
ár fyrir heimsstyrjöldina í ýms-
um af ríkjum Suður-Ameríku,
og þar á meðal stærstu rikjun-
um, að jeg held, Brasiliu og
Argentinu. Þar var tvenns kon-
ar gjaldeyrir, sem gekk jöfnum
höndum i viðskiftum. Þau
höfðu gullmynt, sem var hin
löglegu mynt, og leyfðu annars
vegar verðfallna pappírspen-
inga, sem einhverjir bankar
höfðu gefið út. Fólkið vandist
við þetta, að fá annað verð fyr-
ir gull heldur en pappirspen-
inga. Og Islendingar eru ekki
mun treggáfaðri heldur en Suð-
ur-Ameríkumenn, það þori jeg
að staðhæfa, að þar sem þessi
tilhögun hefur ekki valdið
vandræðum þar, þá mundi það
trauðlega verða heldur hjer.
Það er vitanlegt, að þessi að-
ferð er ekki eins einföld í fram-
kvæmd og stýfingin er. Jeg tók
það fram í byrjun i ræðu minn-
ar, að stýfingin hefði einn kost,
og hann er sá, að hún er ein-
föld í framkvæmd. En jeg verð
að segja, að frá sjónarmiði
þeirra manna, sem gera svo
mikið úr þeim erfiðleikum fyr-
ir atvinnuvegina, sem hækkun
pappírsgaldeyrisins hefur í för
með sjer, að þeir þykjast þess
vegna ekki geta farið hækkun-
arleiðina, eins og allar ná-
grannaþjóðirnar hafa gert, —
frá þeirra sjónarmiði á það að
vera vorkunarlaust, að taka á
sig ofurlitla reikningslega erf-
iðleika í örfá ár, til þess að
komast hjá annari eins hneisu
eins og ríkisgjaldþroti og kot-
ungskrónu, sem stýfingin leið-
ir yfir landið. Jeg held nú, að
erfiðleikarnir verði ekki í fram-
kvæmdinni neitt verulegir. Það
er að vísu svo, að til að byrja
með verða sjálfsagt einhverjir,
sem vilja hafa í bankanum tvo
reikninga eða tvær sparisjóðs-
bækur, aðra fyrir pappirskrón-
ur og hina fyrir guullkrónur.
Og það má þess vegna segja, að
þessi fjölgun viðskiftareikninga
muni útheimta nokkurn aukinn
starfskraft í bönkunum. Jeg get
ímyndað mjer, að Landsbank-
inn þurfi í tvö til þrjú ár að
bæta við sig tveimur mönnum,
og íslandsbanld einum manni,
vegna þess að afgreiðslustörfin
aukast. En þá, sem kynnu að
vera hræddir við þetta vegna
sinna eigin viðskifta við kaup-
menn, vil jeg biðja að athuga
það, hvort þeir hjeldu, að þeir
mundu verða í fjarska miklum
vandræðum, þótt þeir ættu nú
á morgun að fá dálítið af
dönskum seðlum í hendur og
versla með þá hjá þeim kaup-
mönnum, sem þeir skifta við.
Jeg veit, að enginn hjer inni er
í nokkrum vafa um það, að
danski tíu krónu seðillinn er
meira virði nú sem stendur
heldur en sá íslenski, og að
kaupandi eigi því að fá meira
til baka við smákaup sín, ef
hann borgar með honum, held-
ur en þeim islenska. En annar
og meiri vandi verður það ekki,
sem á menn verður lagður í
daglegum viðskiftum með þeirri
tilhögun, sem jeg hef nefnt,
heldur en sá, ef menn hafa sína
ögnina af hvoru, islenskum og
dönskum peningum, til þess að
kaupa fyrir.
Ályktarorð.
Hver, sem úrlausn málsins
verður, þá geta ekki liðið nema
fá ár þangað til endirinn er
kominn. Og þau líða fljótt og
munu sýnast stutt, þegar þau
eru liðin, eins og vant er að
vera um liðnu árin. En jeg vil
biðja háttvirta fundarmenn að
athuga það mjög gaumgæfilega
með sjálfum sjer, hvort þeir
vilja heldur, að sú langa fram-
tíð, sem við eigum framundan,
hún beri þess menjar, að við
höfum stýft okkar gjaldeyri og
oltið út úr peningasambandi
við nágrannaþjóðirnar, eða
hvort þeir vilja nú þegar á
næstunni, hvenær sem málinu
verður ráðið til lykta, að pen-
ingar okkar verði jafngildir öll-
um þeim peningum, sem ganga
hvar sem er í Norðurlandaríkj-
unum.
Jeg er í engum vafa um það,
að þegar þau óþægindi, sem
breytingunni verða samfara —
á hvern hátt sem hún verður —
eru gengin um garð, þá verða
menn ánægðir, þolanlega á-
nægðir að minsta kosti og
kannske vel ánægðir, ef við
stöndum í sömu sporum með
okkar mynt eins og við stóðum
1914, og fullkomlega jafnfætis
hinum Norðurlandarikjunum.
Það getur vel verið, að ef við
þykjumst ekki menn til að
hækka pappírskrónuna, en tök-
um þessa þriðju leið, verðfest-
inguna, þá sitjum við eftir
með eitthvað það, sem Iíkja
má við ör á mannslíkama inn-
an klæða. En ef við aftur á
móti stýfum myntina, þá göng-
um við á eftir fram fyrir al-
heim eins og örkumlaður mað-
ur, sem hefir mist hluta af ein-
um útlima sinna. Stúfurinn
minnir altaf á áfallið sem hann
var ekki maður til að verjast
eða afstýra.
Jeg fyrir mitt leyti var máske
einn þeirar manna, sem var
heldur varfærinn í sjálfstæðis-
kröfunum, á meðan þau mál
stóðu yfir. Jeg veit það með
sjálfum mjer, að varfærni mín
þá stafaði einungis af ótta við
það, að við yrðum máske ekki
menn til að uppfylla allar þær
kröfur, sem rjett og sanngjarnt
er að gera til sjálfstæðs ríkis.
En hitt verð jeg að segja, að
þegar við nú erum búnir að fá
sjálfstæðisviðurkenninguna, þá
finst mjer jeg þola það ver eir
margir aðrir — eða eins illa og
hver annar — að við gerum
nokkuð það, sem gefur ná-
grönnunum eða heiminum til-
efni til þess að segja um okkur:
Þeir voru of litlir, greyin, þeir
voru ekki færir um að taka við
sjálfstæðinu.
Jeg legg þess vegna hina rík-
ustu áherslu á það, að úrlausn
gengismálsins verði aldrei á
þann veg, að nokkur maður
geti með sanni sagt, að við höf-
um ekki sýnt okkur fyllilega
sjálfstæðinu vaxna.
Yiðauki.
Erindi þetta er hjer birt ná-
lega alveg orðrjett eins og jeg
flutti það og hraðritað var eftir
mjer á fundinum. Við yfirlest-
ur eftir á, finn jeg að þörf
hefði verið að taka ýmislegt
fleira fram til skýringar, en jeg
læt að þessu sinni nægja að
bæta hjer við nokkrum orðum,
sem jeg tók fram í umræðun-
um á eftir að gefnu tilefni.
Einn fundarmaður (Eyjólfur
Jóhannsson framkvæmdarstj.)
tók það fram, að hann væri
andvígur hækkun krónunnar,
en þakklátur frummælanda fyr-
ir að hafa bent á leið, sem
sneiddi fram hjá helstu ókost-
um myntstýfingarinnar. Ann-
ars hefði sjer skilist að Itölum,