Morgunblaðið - 21.09.1930, Blaðsíða 9

fiildi islenskra iornmenta
fytir skilumg á forsðgsi fiermana.
Eftir próf. dr. G. Neckel, Berlín.
(Pyrsta ritgerð í Festschrift ztun
tansendjahrigen Bestehen des is-
liináischen Staates, I.—II., Breslau
1.930).
Bkki leiðist Þjöðverjum gott að
gera í garð vor Islendinga. Bin-
liver veglegasta gjöfin í tilefni af
þúsund ára afmæli Alþingis barst
frá þeim, stórt rit í 2 bindum (I.
Kultur, IL Natur).. Háfa .24 þýsk-
ir fræðimenn og vísinda- tekið sam
an höndum um rit þetta, en Sles-
vík-holsteinska háskólafjelagið hef
ir kostað útgáfu þess undir forustu
hins góðkunna norrænukennara
próf. dr. W. H. Vogt í Kiel og
náttúrufræðingsms dr. Hans Speth
manns, prívatdocents í Koln.
Hjer mun ekki getið mema fyrstu
ritgerðarinnai', sem öndvegishöldur
germanskra fræða í Berlín, próf.
Neckel hefir ritað, og er hin fremsta
í safni þessu. Ættu þó ýmsar hinna
sannarlega skilið, að Islendingar
kyntust þeim. En próf. Neckel er
nú gestur vor og mun bráðlega
fara að flytja fyrirlestra hjer við
háskólann, og því mun marga fýsa
að vita, hvað hann hefir um oss
ritað. Hjer er þó aðeins tekið und-
an og ofan af og mörgu merkilegu
slept, aðeins reynt að sýna anda
og stefnu greinarinnar.
Próf. Neckel vill halda því fram,
að málið í hinum elstu rúnarist-
um sje, frumgermanskt. Þó segir
hann (á bls. 8) : Prumgermönsk
tunga er hvergi til og sem algerð
og fullkomin eining hefir hún aldrei
verið til; en smáleifar hafa varð-
veist ,ekki einungis í latneskum og
finskum dularklæðum, heldur og
í elstu rúnaristum. Síðan hafa tung
urnar greinst í norðurgermönsku
(norrænu) og suðurgermönsku
(þýsku, hollensku og ensku) og
aðrar þær tungur, er síðar hafa
myndast. En í bókmentalegu tilliti
eru fornmentir íslendinga viti sá,
er lýst hefir yfir gervalla Ger-
maníu.
Jakob Grimm sagði endur fyrir
lörígu, að Island væri hin heilaga
jörð (klassischer Boden) allra Ger
manista, en þar átti hann einmitt
við fornmentir íslendinga, er varp-
að hafa ljósi yfir forsögu allra ger
manskra þjóða. Hið sama rómaði
Saxo hinn danski, er hann sagði
um íslendinga, að þeir þektu sögu
allra þjóða og hefðu lagt hana á
jninnið. Bn er hin sögulega gagn-
rýni jókst á 19. öldinni, beið trúin
á áreiðanleik íslenskra fortíðar-
sagna mikinn hnekki, og í lok
þeirrar aldar má segja, að hún
haf verið því nær aldauða. En
menn eins og W. P. Ker og A.
Heusler reistu hana aftur úr rot-
inu og nú má segja, að hún standi
all-föstum fótum miðja vegu milli
oftrúar og vantrúar.
En nú er nýtt í efni, sem auk
áreiðanleika íslendingasagna eyk-
ur gildi þeirra að miklum mun.
Þær eru ekki einungis kyndlar
sinna tíma, heldur Ijósvarpar, sem
varpa ljósi sínu langt aftur í aldir,
og stafar það af því, að hin ger-
manska. menning sem rikt.i á dög-
um Arminiusar og Attila hefir hald
ist fram á söguöld á íslandi, svo
að þjóðfjelagsástand það, sem þar
er lýst, með höfðingjum, bændum
og búaliði, varpar ljósi yfir menn-
ingarástand löngu liðinna tíða. í
Mið- og Suður-Evrópu, svo að nota
má lýsingar úr íslendingasögum
sem dæmi upp á,þjóðskipulag, lifn-
aðarháttu og hugarfar allra Porn-
germana. Heusler mun hafa orðið
fyrstur til að orða þetta í inngang-
inum að þýðingu sinni á Hænsa-
Þóris sögu (árið 1900), en nú hefir
eftirmaður hans, Neckel, tekið til-
gátu þessa upp á arma sjer og ver
hana í líf og blóð með gögnum
þeim og gæðum, sem hann hefir á
takteinum.
Hann dregur fyrst. dæmi af brennu
Blund-Ketils (í Hænsa-Þórissögu,
10—12), sem alls ekki þarf að vera
nje heldur er sannsöguleg, en
bregður skíru ljósi yfir aldaranda,
siðafar og hugsunarhátt þeirra
manna, er settu heiður og hefnd í
öndvegi, en notuðu ástir og mægð-
ir og alt annað sem meðöl til þess
að koma hefndum fram. Sá tíða-
spegill sýnir frekar atgervi og
manndóm, en mærðarfulla ástleitni.
Þótt íslendingasögur sjeu því ekki
í nærri öllum atriðum sannsöguleg-
ai, hafa þær mikið menningar-
sögulegt gildi, verða að einskonar
konungsskuggsjá tíðarandans bæði
fyr og síðar.
Þá dregur höf. dæmi af trúnni,
en kemst þar brátt út í ritdeilu,
sem varðar hann sjálfan mest, og
segir þó í niðurlagi þess kafla (bls.
33), að „greinilega og lifandimynd
hins germanska heiðindóms hafi
íslendingar einir gefið“. En þenna
átrúnað hafi þeir flutt með sjer frá
meginlandinu og því varpi hann
aftur ljósi yfir þann átrvmað, sem
þar liafi ríkt, enda sje bæði sannað
og sannanlegt, að hann hafi verið
sameiginleg eign allra Germana.
Þá er skáldskapurinn og eink-
um hetjukvæðin, sem eru veiga-
inestur þáttur hans. Það er sýni-
lcgt á Eddukvæðunum, að þau
hafa ekki verið samfeld sagnljóð
(epos), lieldur sjerstakar kviður,
eins og Hamdismál hin fornu og
Völsungakviðurnar. En einnig þær,
eins og sjálf Völsungasaga, varpa
skæru ljósi yfir t. d. Nibelungen-
lied. Það er t .d. sýnilegt, að Signý
leitar á skóginn til bróður síns,
Sigmundar, til þess að geta sjer af-
kværni, er hafi hug til hefnda. Og
svona mætti nefna mörg dæmi önn
ur, þar sem íslensku heimildirnar
gefa rjettari og betri skilning og
sýna hinn,samgermanska anda úr
heiðnum sið.
Þá varpa sögurnar ekki síður
skíru ljósi yfir stjórnskipulag, lög-
gjöf, rjettarfar og siði þeirra
þjóða, sem þær skýra frá. Ilvað má
t. d. ekki læra af Heimskringlu um
stjórnarfarið}. um leiðangra og
hernaði í löndum þeim, sem hún
ræðir um? Og hvað má ekki læra
af íslendingasögum og Grágás um
rjettarfarið og siðferðishugsjónir
manna? En að þar eimi eftir af
forngermönskum anda í hefndum
öllum og vígaferlum, í sáttagerð-
um og sekturn, getur engum dulist.
Iívað er það, að verða „sekur skóg
armaður“ eða „vargr í vjeum“,
eða „úlfr und asklimom“ (sbr.
angelsax: wulf on wealde) annað
en leifar frá forngermönskum tím-
um? Og eins er með siðafarið.
Bæmdin er fyrir öllu, og upp af
hcnni spretta dygðirnar: lireysti,
trygð og drengskapur. Um þetta
bera sögurnar jafnt sem Niflunga-
ljóðin þýsku ótvíræðan vott.
Enn eru sögurnar og þó einkum
Heimskringla hreinustu sannleiks-
ritni um baráttuna milli heiðni og
kristni og það, hveruig kristnin
komst á víðast hvar. Oss er svo
gjarnt á að gleyma þessu og segja,
að þar hafi ljósið unnið sigur á
myrkrunum, að vjer tökum jafn-
vel svæ.snustu erindreka kristn-
innar í heilagra manna tölu.
— En hvað segir til dæmis
leimskringla um aðfarir Olafs
Tryggvasonar gegn heiðnum mönn
um, að hann ljeti „drepa þá ok
kvelja“, er ekki vildu taka skírn.
Og livernig lýsir hún atferli Olafs
Ilaraldssonar? — „Hann rann-
sakaði að um kristnihald manna;
ok þar er lionum þótti ábótavant,
kendi hann þeim rjetta siðu ok
'vði svá mikið við, ef nokkurir
væri þeir. er eigi vildi af láta
heiðninni, at suma rak hann brott
ór landi, suma ljet hann hamla at
höndum eða fótum eða stinga augu
út, suma ljet hann hengja ok
höggva, en engi ljet hann óhegnd-
an, þann er eigi vildi guði þjóna“
(bls. 50). Og svo minnast menn ó-
sjálfrátt meðferðar hans á hinum
5 Upplendingakonungum, eink-
um þóm á Hræreki, er hann ljet
blinda og senda út til íslands. En
hversu fjarri liggur þetta ekki
Fjallræðunni og hennar boðorðum!
í niðurlagi ritgerðar sinnar lýsir
höf. listagildi, siðferðilegu gildi og
vísindagildi fornmenta vorra.
Besta sönnunin fyrir listagildi
fornmentanna eru áhrif þau, sem
þær hafa haft á þýska listamenn
og skáld, alla leið frá Klopstock til
Wagners. En þó eru áhrifin nú
enn augljósari, t. d. í ljóðþýðingu
Felix Genzmers á Eddu og skáld-
kvæðunum og í skáldskap Hans
Yoss, sem virðist 'vera að innleiða
nýjan og þó hreingermanskan stíl
í þýskar bókmentir. Á svipaðan
hátt líkir Hans Grimn eftir sögu-
stílnum í „Olewagen Saga“ og
hinni miklu skáldsögu sinni „Volk
ohne Raum“.
En sögustíllinn er aðdáanlegur,
ekki einungis fyrir hið ,tárhreina‘,
fágaða mál, heldur miklu fremur
fyrir meðferðina á efninu. Höf.
sjálfur hverfur sem hlutlaus áhorf-
andi, deilir skini og skugga rjett-
látlega, lýsir því ytra með litum
og líkjum, en er fámáll um hið
innra, og þó skín mannþekkingin
alstaðar í gegn. Páorð, gagnorð lýs
ing; engin prjedikun, engin mærð.
Og þó hefir þessi efnismeðferð
siðferðileg áhrif. Mannlýsingarnar
(verða manni ógleymanlegar,
brenna sig inn í mann. Enginn
gleymir Sigurði, er hann reið vaf-
urlogann fyrir vin sinn, sýndi hon-
um óbrigðula trygð og dró sjálfan
sig í lilje. Enginn gleymir Auði,
sem aldrei bregst manni sínum, út-
laganum, og enginn gleymir Njáli
,og Bergþóru, er þau gengu til
ihvíldar hið Iiinsta sinn. Og svo
mætt.i fleira telja.
Svo eru sögurnar þrungnar af
mannþekkingu og ættvísi, að erfða
vísindi og mannræktar-stefna vorra
tíma gætu fundið þar mikið efni og
all-áreiðanlegt til þess að byggja
á ættgengis-rannsóknir sínar. Að
þessu leyti gætu liöf. íslendinga-
sagna orðið lærifeður nútíðar-
rnanna í líffræði og mannfræði.
Próf. Neckel lýkur ritgerð sinni
á þessa leið: „Germanía er stór,
einkum í áttina frá suðri til norð-
urs, þar sem hún nær frá tempr-
aða beltinu norður undir heims-
slíautsbaug. Er þar mikill munur á
jarðvegi og veðurfari og hlýtur
það að hafa nokkur áhrif bæði á
lundarfar, lifnaðarháttu og and-
legan gróður þjóða þeirra, er þar
búa. Þar sem nú í því, sem á und-
an er farið, hefir verið lögð á-
hersla á hið paradigmatiska, á hið
heilbrigða fordæmi íslenskra forn-
menta, þá var það ekki til þess
gert að breiða yfir mismuninn nje
lieldur til þess að neita eðá bera á
rnóti þjóðlegum sjerkennum innan
Germaníu. Frelsi og umburðar-
lyndi er það, sem ætti að vera eða
er oss öllum jafn eiginlegt. Alt
annað, sem tengir os^ sýnir blæ-
brigði og breytileik frá suðri til
norðurs, frá vestrr til austurs. Þeg-
ar Benedikt Gröndal fyllist heim-
þrá á Eínarferð sinni og minnist,
þrátt fyrir fegurð vínhjallanna og
hinn yljandi hyr vínsins, hins fjar-
læga Heklu-lands, skilur hvér Þjóð
verji það og geldur með samúð já-
kvæði sitt við því. Á hinn bóginn
munu íslendingar skilja það og
fagna því, er oss Þjóðverja langar
á Þingvöll og hjörtu vor opnast
fýrir hinum fornhelgu stöðvum
sögulandsins, og það því heldur,
sem þeir vita, að vjer með þessu
— leitum sterklega straumi móti
frá menningu, sem aðallega hneig-
ist suður á bóginn“.
Hjer er aðeins fátt eitt rakið úr
Jiinni merku ritgerð próf. Neckels
um gildi ísl. fornmenta1! Eti a f þfí?
sem þegar er til tínt, mega menn
sjá, af hve hlýju þeli og næmum
skilningi hún er spunnin og er
sannarlega mikið í það varið að
heyra slík ummæli úr öndvegi ger-
manskra fræða á Þýskalandi. —
Megum vjer ísléndingar
kunna próf. Neckel og hinum
öðrum vísindamönnum Þjóðverja,
er unnið hafa að þessu mikla og
fagra verki, alúðarþakkir fyrir þá
sæmd og þann vinarhug, er þeir
hafa sýnt ðss og landi voru á þús-
urid ára afmæli Alþingis.
Á. H. B.
Frá Aknreyrs.
Akurej'ri, FB 20. sept.
Onnur útborgun síldareinkasöl-
unnar fer fram á mánudag. — Út-
borgaðar verða 3 kr. á tunnu fyr-
ir saltsíld og kr. 3.50 fyrir krydd-
síld, og sjerstaklega verkaða. —
Höfðu menn búist við 5 kr. útborg-
un á tunnu.
Dágóðir þurkdagar að undan-
tornu. Hafa bændur hirt hey sín
að mestu og mikið náðst inn af
fiski.
1 gær brá þó aftur til votviðris.
Skólanefnd mælir einróma með
Snorra Sigfússyni frá Flateyri,
sem skólastjóra. barnaskólans. —
Auk hans sóttu Jónas á Norðfirði
og Jón Sigurðsson kennari hjer.
Ingimar Eydal, settur skólastjóri,
hætti við að sækja.
Harlmannaföt
oa
Frakkar.
Mikið úrval.
Gott snið.
Smekklegt efni.
Lágt verð.
VOruhúsíð.
Reckitts
Þvottablámi
C j ör i r* I i n i ö
f ann hvítt
Besta verðið.
Kaffistell, 12 manna frá .. 21.00
do. 6 manna frá .......... 12.50
Yask'astell, 5 hlutir frá .... 10.50
Matarstell (6 manna, stein-
tau frá .................. 16.00
do. 6 manna danskt postulín 17.50
Borðhnífar, ryðfríir frá .... 0.85
Skeiðar og gafílar alp. frá.. 0.75
do. og gafflar alm. .... 0.25
do. gafflar 2 turna ....... 1.50
Teskeiðar, 2 turna ........... 0.45
Skurðarhnífar ................ 0.50
Yatnsglös .................... 0.30
Avaxtastell (gler) margar
gerðir, nýkomin
1C rakvjelarblöð ............. 1.00
Valet rakvjelar með slípól, 4.00
og fleira óvenju ódýrt í
Verslun
Jóns B. Helgasonar.
Hýft! Hýtt!
Niðursuðudósir með smeltu
loki,"íást í verslun Guðjóns
Jónssonar, Hverfisgötu 50,
og Blikksmiðju Guðmundar
J. Breiðfjörð, Laufásvegi 4,
sími 492.
D. K. W. „Luxux“ 300, £
hkr. ónotað, selst með mikl-
um afslætti.
Talið við
BEN. ELFAR.
' Laugaveg 19.