Morgunblaðið - 24.03.1932, Blaðsíða 5

Fimtudaginn 24. mars 1932.
——Eaa——ms. iMiimni—rn' ■■ « ■"
6
Sporin hræða.
Hvers vegna ekki mátti skipa
nefnd í sameinuðu þingi til
þess að rannsaka og gera
tillögur um niðurfærslu á út-
gjöldum ríkisins.
stjórnarskárgjafa, er setti slíkt
bann inn í stjórnarskrána, ef skýr-
ing stjórnarinnar væri rjett. Al-
menningur hlýtur að spyrja: —
Hvað?. heilbrigð skynsemi getur
legið á bak við slíkt bann?
Um þetta va.r stjórnin spurð.
Hún svaraði engu, en vísaði til
forseta. Hann var einnig spurður.
Svar lians var: Umræðum er lokið!
Forseti vitnar í „iirskurði“ sín-
um í 35. grein stjórnarskrárinnar,
sem er svo hljóðandi:
Hiðurjöfnun útsuara
eftir efnum og dstceðum.
Stefna Sig. Jónassonar og Tryggva Þór-
hallssonar.
Þegar menn bíða tjón af því að eiga fje
á vöxtu.
| liverjar upplýsingar, er varða embætti
það spurð - þeirra eða stofnun þá, er þeir vinna
krefðist af!'
I.
Ef þjóðin væri um
hvers hún sjerstaklega
Alþingi því er nú situr, myndi!
svar hennar aðallega verða fólgið |
í þessu þrennu:
1. Að koma á rjettlátri kosn-
ingatilhögun, sem tryggir öllum
kjósendum jafnan kosningarrjett.
2. Að lækka stórlega útgjöld i
ríkissjóðs og skapa á þann liátt
grundvöllinn undir niðurfærslu á
sköttum.
3. Að finna ráð til þess að draga
úr áhrifum hinnar þungbæru
kreppu, sem er að sliga atvinnu-
vegina.
Ekkert af þessum málurn hefir
stjórnin tekið á sína arma. Allir
vita hvernig Afturhaldið snýst í
rjettlætismálunuim. Þar ber mest
á fögrum loforðum, efndir verða
engar.
Tillagan kom fyrst til umræðu
sameinuðu Alþingi 16. þ. m. —
Heyrðust þá þegar raddir um það,
að stjórnin ætlaði að fá forseta
(Einar Árnason) til þess að vísa
tillögunni frá, með þeirri rök-
semd, að hún bryti í bág við 35.
grein stjórnarskrárinnar. Enginn
trúði því, að nokkur alvara fylgdi
þessum leik. Þegar búið var að
ræða tillöguna nokkuð, sleit for-
seti fundi fyrirvaralaust og frest-
aði umræðnm.
Tillagan var aftur tekin á dag-
skrá á mánudagskvöld, 21. þ. m.
Er umræður stóðu sem hæst, reis
forseti (E. Árnason) upp úr sæti
sínu og ;las upp svohljóðandi „vir-
skurð“ :
Sjálfstæðismenn hafa flutt nokk-
ur sparnaðarfrumvörp inn í þing-
ið. Hafa mál þessi fengið daufar
undirtektir hjá stjórninni og henn-
ar flokki. Ekkert sparnaðarmál
kemur frá stjórninni sjálfri; en
flokksmenn hennar flytja hvert
skattafrumvarpið af öðru.
Þessar nýju álögur, er nema
miljónuni króna, eru þær einu
„kreppuráðstaf anir‘ ‘, sem frá
stjói’narliðinu koma. Fjármálaráð-
herrann hefir sagt það skýrt og
afdráttarlaust, að hann muni segja
af sjer, ef ekki fáist framlengdir
al!lir þeir skattar, sem nú eru, og
að auki bætt við nýjum sköttum,
sem nema a. m. k. yfir miljón
króna. Þessa skoðun hefir ráðherr-
ann látið í Ijós opinberlega á
þingi. Má af þessu nokkuð ráða,
hvernig stjórnin muni lialda á
þessum málum í hóp síns flokks,
enda hafa þar „verkin talað“ í
mvnd fjölda, skattafrumvarpa.
)
II.
„Samkvæmt efni og orðalagi þess-
arar tillögu, verður að líta svo á, að
hjer sje um að ræða skipun rann-
sóknarnefndar, um mál er almenning
varðar, og með síðustu málsgrein til-
lögunnar, er nefndinni fengið ó-
skorað vald til að krefja embættis-
menn og starfsmenn ríkisins, um all-
ar upplýsingar er varða embætti
þeirra, eða stofnun þá er þeir vinna
við. Rannsóknarnefnd með slíku
valdi getur ekki orðið skipuð öðru-
vísi en samkvæmt 35. gr. stjórnar-
sk.árinnar, og er henni að nokkru
leyti öðruvísi háttað en venjulegri
þingnefnd. Yenjulegar þingnefndir
skipar ýmist sameinað þing eða þing-
deild, en nefnd samkvæmt 35. gr.
stjórnarskr. er deildunum einurn ætl-
að að skipa, en ekki sameinuðu þingi.
Að vísu er ekki í tillögunni sjálfri
vísað til fyrnefndrar stjómarskrár
greinar en það skiftir ekki máli, þar
sein efni tillögunnar gerir beinlínis
ráð fvrir því að framkvænul hennar
sje bygð á valdi því sem felst í 35.
gr. Það verður því að líta svo á, að
það brjóti í bág við ákvæði stjórnar-
skrárinnar að gera ályktun um þessa
tillögu í sameinuðu þingi, og úr-
skurðast því að tillagan á þskj. 91
kemur ekki undir atkvæði“.
Eins og fyr hefir verið skýrt frá,
fluttu Sjálfstæðismenn snemma á
þinginu þingsályktunartillögu í
sameinuðu þingi, ttm skipun nefnd-
ar til að gera tillögur um niður-
færslu á útgjöldum ríkisins. Þótt
tillagan hafi áður verið birt lijer
í blaðinu, þykir rjett að hún komi
enn fyrir almennings sjónir, sakir
þeirrar eindæma afgreiðslu er hún
hlaut hjá, stjórnarliðinu á Alþingi.
Tillagan var á þessa leið:
„Alþingi 'álvktai' að skipa fimm
mannn nefnd til þess:
1. Að rannsaka möguleika á og
gera tillögur um lækkun á útgjöldum
ríkissjóðs, t. d. með fækkun opin-
berra starfsmanna, afnámi ónauðsyn-
legra styrkveitinga og sparnaði í
þjóðarbúskapnum yfirleitt.
2. Að rannsaka rekstur hinna ýmsu
stofnana og fjvirtækja ríkisins og
gera tillögur um niðurfærslu tilkostn-
aðar við þær.
Embættismönnum og starfsmönnum
ríkisins eða ríkisstofnasa skal skylt
»ð láta nefndinni í heild eða hverjum
einstökum nefudarmanna í tje sjer-
Ýmsir þingmenn ltröfðust þess,
að fá að ræða þenna „úrskurð“
fforseta og þingsköp þau, er hann
beitti. En forseti sagði: „Umræð-
um er lokið. Úrskurðurinn verður
ekki ræddur og ekki heldur þing-
sköp“. „Hreint gerræði; engin
þingsköp“, var hrópað af þing-
nannabekkjum. Forseti lúpaðist
niður úr forsetastóli, en ráðherr-
arnir flýðu út, úr þingsalnum. —
Þar með þóttist stjórnin og henn-
ai flokkur hafa gert hreint fyrir
sínum dyrum í því mált, er mestu
varðar alþjóð í vandræðum þeim,
sem nú steðja. að.
III.
Stjórnin og hennar lið segir, að
stjórnarskrá landsins heimili ekki
að skipuð sje nefnd í sameinuðu
þingi til að rannsaka útgjöld rík-
isins og gera tillögur um sparn-
að. Það má hafa verið einkennrleg
hugsun, sem vakað hefir fyrir þeim
„Hvor þingdeild getur skipað nefnd-
ir innandeildarþingmönnum, til að
rannsaka mikilvæg mál, er almenning
varða. Þingdeildin getur veitt nef'nd-
um þessum rjett til að heimta skýrsl-
ur, munnlegar og brjeflegar, bæði af
embættismönnum og einstökum mönn-
um‘ ‘.
Samkvæmt þessu ákvæði heim-
ilar stjórnarskráin hvorri þing-
deild (út af fyrir sig) að skipa
nefndir til að rannsaka mál, er
almenning varða. Deildin getur
veitt þessum nefndum rjett til að
heimta skýrslur, munnlegar og
brjeflegar, bæði af embættismönn-
um og einstökum mönnum. Nefnd-
inni má, m. ö. o. veita eins konar
rannsóknarvald.
Látum það gott heita, að nefnd
sú, sem Sjálfstæðismenn vildu fá
skipaða, ætti að fá slíkt vald, sem
35. gr. stjórnarskrárinnar ráðger
ir. Er þá nokkur heilbrigð hugs-
un í því, að sameinað Alþingi, þar
sem báðar þingdeildir koma sam
an, geti ekki skipað slíka nefnd
sem hvor deildin má skipa? Að
álykta slíkt. sýnist. koma í bág
við heilbrigða skynsemi.
En svo er annað, sem hjer kem-
ur einnig til greina. Nefnd sú, sem
Sjálfstæðismenn vildu að skipuð
yrði, fór alls ekki fram á slíkt
vald, sem 35. grein stj.skrár. ráð-
gerir. Stjórnarskrárnefndin fær
vald til þess að heimta skýrslur
munnlegar og skriflegar, ekki að
eins af embættismönnum ríkisins,
heldur og einstökum mönnum. —
Þetta skapar stjórnarskrárnefnd-
inni sjerstöðu. Nefnd sú, sem hjer
átti að skipa, skyldi að eins fá vald
til þess að heimta upplýsingar hjá
embættismönnum og starfsmönn-
um ríkisins. Þetta vildi stjórnin
ekki leyfa. Þess vegna fekk hún
.forseta til þess að beita gjörræði,
sem mun vera einsdæmi í þing-
sögunni.
IV.
Yafalaust er öllum ljóst, hvað
liggur bak við gjörræðið, sem Aft-
urhaldið beitti við afgreiðslu
parnaðartill. Sjálfstæðismanna. —
Bak við gjörræðið liggur ótti og
sektarmeðvitund stjórnarinnar
sjálfrar.
Þjóðin veit, að tugum miljóna
króna hefir verið sóað af almanna-
fje, án heimildar frá Alþingi. En
hún veit minst um það, hvernig
þessu fje hefir verið varið. Þetta
veit stjórnin ein. Hún veit einnig,
að ef opnuð yrðu tjöldin og þjóð-
inni sýnt hvað inni fyrir býr, þá
mundi ókleift að hylja lengur spiil-
inguna.
Þess vegna heldur leikurinn á-
fram — fyrir lokuðum tjöldum.
Reglur niðurjöfnunarnefndar þarf að birta.
Reykjavíkurbær heimtar úf, einkasöluforstjóra, Sigurð Jónás-
borgurum sínum yfir 2 miljónir son og Ingimar Jónsson skólastj.
króna í útsvör á ári. Útsvörum Þessir eru meirihluta nefndar-
er lögum samkvæmt, jafnað niður menn.
eftir „efnum og ástæðum“, þ. e.
a. s. eftir því, hvernig nefndar-
í minni hluta niðurjöfnunar-
nefndar er Sigurbjörn Þorkelsson
menn niðurjöfnunarnefndar líta á og Einar Arnórsson. En varamað-
gjaldgetu manna. j nr Einars er Gunnar Viðar, og
Niðurjöfnunarnefndin hefir að jhefir hann verið í nefndinni, það
vísu skattaframtölin til liliðsjónar sem af er yfirstandandi starfstíma-
við niðurjöfnunina. En nefndin bili.
þarf ekki að fara eftir framtölun-
um, frekar en henni sýnist. Út-
svörin eru lögð á menn, eftir því
hvernig meiri hluti nefndarinnar
lítur á það mál.
Tvær miljónirnar.
Þegar bæjarstjórn afgreiddi fjár
hagsáætlun sína fyrir þetta ár,
heyrðust raddir um það, að erfið-
leikar kynnu að reynast á því,
á þessu ári, að leggja tvær miljónir
Frá litlium sveitarfjelögum, þar og ve] það á bæjarbúa.
En Sigurður Jónasson forstjóri
Verk niðurjöfnunarnefndar.
Prá litlium sveitarfjelögum,
sem allir þekkja allra hag og
ástæður, er niðurjöfnunarreglan tók það fram j bæjarstjórninni* að
runnin „eftir efnum og ástæðum , menn þyrftu engu að kvíða í því
þ. e. að áliti, og samkv. bestu sam- efn]
visku niðurjöfnunarnefndarmanna. Hann tók það að vísu fram, að
En þar sem skattborgarar skifta ntgerðjn myndi lítál útsvör geta
þúsundum eins og hjer í Reykjavík, borið á þessu ári. En hann, sem
og útsvarsuppliæðin miljónum, þar njðnrjöfnunarnefndarmaður kynni
er nokkuð öðru máli að gegn. — áð vig því ag fylla það skarð'
Hjer getur persónulegur kunnleild Sv0 var að skilia á Signrðþ að
niðurjöfnunarnefndar á efnahag ntgerðin hefði undanfarin ár borið
manna ekki verið einhlýtur. Fimm um 600 þns. kr. af útsvörum bæj-
menn geta ekki haft svo víðtæka
þekkingu á einkaliag bæjarbúa.
Því er stuðst við skattaframtölin
Nú hafa Sjálfstæðismenn borið
samhljóða tillögu fram í báðum
deildum. Afturhaldið verður því
að brugga ný vjelráð til þess að
koma málinn fyrir kattarnef.
— a. m. k., þar ,sem niðurjöfnunar-
nefnd ekki veit betur — eða þyk-
ist vita betur.
En eigi má gleyma því, að nið-
urjöfunarnefnd þarf ekki frekar
en henni sýnist, að leggja útsvör
á menn, eftir skattaframta'li.
Meiri hluta valdið.
Áður en andi eignaránsmanna
og kommúnisma hafði náð meiri
hluta valdi í niðurjöfnunarnefnd,
ljetu bæjarmenn sjer það líka, að
nefndin ynni störf sín án þess
almenningur fengi nokkra vitn-
eskju um þær reglur, sem nefndar-
menn settu sjer. Menn gengu vit-
anlega ekki að því gruflandi, að
nefndinni gat skjátlast í starfinu,
í niðurjöfnun einstakra útsvara.
En alment var litið svo á, sem
í nefndinni rjeði umhyggja fyrir
fjárhag almennings og bæjarfje-
lags, og starf nefndarinnar atjórn-
aðist fyrst og fremst af þeim
hvötum, að verða bæjarfjelaginu
að gagni.
Að hve miklu leyti breyting hef-
ii’ orðið á þessu hin síðari ár, skal
blaðið láta ósagt. En álit margra
bæjarmanna á heildarstarfi nefnd-
arinnar mótast af áliti þeirra á
mönnum þeim, sem meiri hluta
skipa í nefndinni, og framkomu
þeirra gagnvart Reykvíkingum, á
sviði stjórnmála og fjármála.
Skattstjórinn, Eysteinn Jónsson
Tímaklíkumaður, hefir við hlið sjer
fyrverandi forstjóra Tóbaksversl-
unar íslands h.f. og núverandi
arms.
En þessar 600 þús. kr. sagði
Sigurður, að hægt væri nú að
leggja á eignir manna hjer í bæn-
nm, til viðbótar við það, sem lagt
hefði verið á eignirnar undanfarin
ár. —
Mun láta nærri, að um 500
þús. kr. hafi í fyrra verið lagðar
sem útsvör á eignir manna hjer
í bænum.
Þessa upphæð hygst Sigurður
að fá meira en tvöfaldaða, eft-
ir því sem hann t.alaði á bæjar-
stjómarfundinum. Hann vill því í
ár taka kr. 1.100.000 í útsvör af
eignum Reykvíkinga.
Stefna Tryggva Þórhallssonar.
Þessar upplýsingar, sem hrökl-
uðust út úr Sigurði Jónassyni gefa
bæjarbúum nokkurt umhugsunar-
efni, nú, er niðurjöfnunamefnd
er við starf sitt.
í hinni víðkunnu bók, sem Tr.
Þórhallsson gaf út um kosning-
arnar í sumar, og nefnd er „Verk-
in tala“, er á Tímavísu gerð grein
fyrir starfi Tímaklíkumanna í nið-
urjöfnunarnefnd Reykjavíkur.
Þar er og skýrt frá því, hvern-
ig útgefandinn lítur á útsvars-
lögin.
Á bls. 136 er komist svo að
orði:
„Þar sem útsvarslögin segja, að
jafna eigi niður eftir efnum og
ástæðum og skilgreina þetta svo,
að taka eigi tillit til eigna og
annara ástæðna, virðist svo, að
leggja eigi fyrrt og fremst á eignir
(Leturbr. hjer). Lögin nefna það