Morgunblaðið - 15.10.1933, Side 9

Sunnudaginn 15. október 1933.
9
Bannið í Bandaríkjum.
Útvarpserindi eftir Ragnar E. Kvaran.
Mig langar til að geta þess
þegar, nú við upphaf máls míns
um bannið í Bandaríkjunum, að
enda þótt jeg sje máli þessu
töluvert kunnugur, þá get jeg
þó ekki talað um það nema að
litlu leyti af beinni reynslu. Jeg
hefi aldrei átt heima í því landi,
en jeg hefi ferðast um það frá
Atlantshafi til Kyrrahafs og
víða komið. En hinsvegar hefi
jeg búið í nágrenni við það um
meira en áratugs skeið og það
í umhverfi, sem fyrir sjerstak-
ar ástæður hafði óvenjulega
mikinn áhuga á að fylgjast
sem vandlegast með því, hvern-
ig bann Bandaríkjamanna tæk-
ist. Heimili mitt hefir lengst af
verið í borginni Winnipeg í
Manitoba-fylki í Kanada. Þeg-
ar jeg kom þangað höfðu Mani-
tobamenn farið að dæmi Banda-
ríkjanna, eins og fleiri fylki í
Kanada, og sett á hjá sjer bann
við tilbúningi, innflutningi og
sölu áfengra drykkja. En bann
þetta stóð ekki nema skamma
hríð, og nú hafa öll fyki Kana-
da afnumið það, ekki síst fyrir
þá sök, að bannhugmyndin fekk
á sig óvirðing og varð fyrir ó-
vinsældum sökum þess, hvern-
ig tekist hefir í höfuðbannland-
inu sjálfu — Bandaríkjunum.
Eins og öllum er kunnugt,
komst bannið í Bandaríkjunum
á í umróti því, er fylgdi ófriðn-
um mikla. Á þeim árum mátti
fá flesta hluti samþykta í Con-
gressinum og afla því fylgi þjóð
arinnar, ef unt var að færa
sæmileg rök fyrir því, að verið
væri að styrkja og efla landið
í vopnaviðskiftunum. Menn
fundu, sem satt var, að mikil
hætta getur verið því samfara,
að menn hafi greiðan aðgang að
áfengi, þegar um slíkar æsingar
og ólgu er að ræða, sem jafnan
fylgir ófriði. En hinir áhuga-
sömu bindindismenn ljetu sjer
ekki nægja að hefta áfengis-
verslun eða hafa á henni hemil
meðan þetta ástand gekk yfir,
heldur voru keyrð í gegn alls-
herjarlög um bann og ákvæð-
inu jafnvel stungið inn í sjálfa
stjórnarskrá landsins. Árið 1917
var stjórnarskrárbreytingin sam
þykt í Congressinum og tveimur
árum síðar varð hún að lögum,
er fleiri en þrír fjórðu allra ríkj
anna höfðu samþykt ákvæðið.
Mig langar til þess að leiða
athygli áheyrenda sjerstaklega
að þessu atriði, að bannákvæðið
var sett inn í sjálfa stjórnar-
skrá landsins, með því að ef til
vill sýnir ekkert eitt atriði ljós-
ara, hve viðsjárverð og hættu-
leg sú hugsun er, sem liggur að
baki banninu.
Merkilegt skjal.
Sennilega er ekkert pólitískt
skjal til í heiminum, sem eins
heillandi er að kynna sjer eins
og stjórnarskrá Bandaríkjanna.
Það er til orðið á þeim tíma,
er hugsjónaríkustu menn ver-
aldar voru að losa sig úr hugs-
ana læðingi miðaldanna. — Þeir
menn, sem mestan hlut áttu að
stjórnarskránni, eftir frelsisstríð
ið, er Bandaríkin brutust und-
an Englandi, voru framar öllu
gagnteknir af þeirri hugsun, að
hið mesta pólitíska mein þjóða
væri alræðisvald yfir mönnum.
Þeir böfðu ekki einungis kynst
því af reynslu, heldur og íhug-
að, rætt og ritað um heimspeki
stjórnmálanna og þektu vand-
lega hvern þann höfund, er eitt-
hvað verulegt hafði hjer lagt
fram af mörkum. En nú skyldu
menn ætla, að þjóð, sem nýlega
hafði brotist undan ofríki kon-
ungs og höfðingjastjórnar
mundi í ríkisskipun sinni tafar-
laust hafa snúið við blaðinu og
sett alveldi lýðræðisins í stað
hins, er brotist var undan. En
svo var ekki. Og* fyrir þær sak-
ir er stjórnarskráin einkum
furðulegt og eftirtektarvert
skjal. — Ótrúin á alræðisvald
meirihlutans er engu minni held
ur en ótrúin á hið forna ein-
veldi. Og fyrir því verður stjórn-
arskráin fyrst og fremst vam-
argarður gegn því, að meirihlut-
inn í Iandinu geti kúgað minni-
hlutann. Hvert ríki innan Banda
ríkjanna verður sjálfstæð heild,
sem verndar með afbrýði rjett-
inn til þess að ráða sínum eigin
högum. Vandlega er gengið frá
takmörkunum ríkisvaldsins. —
Stjórnarskráin ákveður valdsvið
stjómanna, bæði Sambands-
stjómarinnar og hinna einstöku
ríkja, en framar öllu verndar
hún rjett einstaklinga til frels-
is og eigna.
Þegar bannlagaákvæðið var
nú sett inn í stjómarskrána, þá
var með því gengið inn á braut
sem í eðli sínu var alveg þver-
öfug við alt eðli stjómarskrár-
innar. Því að hverjar skoðanir,
sem menn annars hafa á bann-
inu, þá hljóta allir að verða um
það sammála, að það sje skerð-
ing á frelsi einstaklinganna. Sú
skerðing kann að vera til heilla
eða óheilla, en skerðing er það.
En öll önnur ákvæði stjórnar-
skrárinnar miða að því að
vemda en ekki skerða frelsi
manna. Stjórnarskráin er fyrst
og fremst rituð til þess að sjá
um, að hvorki þing eða stjórnir,
meirihluti eða minnihluti geti
gengið á rjett manna til þess
að lifa lífinu, eins og þeim sjálf
um líst og e"kki er með öllu ó-
samrímanlegt mannlegu fjelags-
lífi. Bannákvæðið eitt fer aðrar
leiðir.
Fyrir 1919 var ekki einungis
ekkert ákvæði um bann gegn
s j erstökum drykk j arföngum þar,
heldur alls ekkert bann til gegn
neinum persónulegum athöfn-
um, hve glæpsamlegar sem þær
kynnu að vera. Glæpir eru eftir-
skildir hinu almenna löggjafar-
valdi til meðferðar. Það voru
þar mörg bannákvæði, en boð-
orðið „Þú skalt ekki“ var sí-
feldlega stílað gegn stjómun-
um, aldrei gegn einstaklingum.
Stöðugt eru augun höfð á því,
að takmarka stjórnarvaldið, en
aldrei að hefta athafnir einstakl
inganna. Þar var ekkert bann
við morðum, skjalafölsun, mein-
særi eða ránum. Eina persónu-
lega athöfnin, sem stjórnarskrá
Bandaríkjanna sjálf telur glæp,
er tilbúningur, sala eða flutn-
ingur áfengra drykkja.
Á einn glæp er að vísu minst
í stjórnarskránni — landráð. En
meðferð stjórnarskrárinnar á
þeim glæp sýnir ef til vill bet-
ur en nokkuð annað anda henn-
ar og eðli. Landráð eru að því
leyti einstæð meðal glæpa, að
þau stefna áhrifum sínum beint
að sjálfri tilveru þjóðfjelags-
skipunarinnar. Fyrir þær sakir
mætti ætla, að stjómarskráin
færi í þessu efni í aðra átt en
með afskiftum sínum eða af-
skiftaleysi af öðrum glæpum,
og mælti fyrir um sérstök á-
kvæði um meðferð landráða-
manna. En stjórnarskráin ger’>
ekkert því líkt. Þvert á móti snú
ast ákvæði hennar um landráð
eingöngu að því að hefta vöid
stjórnarinnar. Þar er enn hinn
sami andi — jafnvel menn, sem
grunaðir eru um eða staðnir eru
að sviksemi við landið sjálft,
verndar stjórnarskráin gegn
tilhneigingu valdnafanna að
neyta aflsmunar. Skjalið alt er
varnargarður gegn af!i valdhaf-
anna eða ofstæki lýðsins.
Mistök.
Þegar þess er nú gætt, sem
jeg hefi leitast við að skýra
frá um eðli og einkenni þess-
ara grundvallarlaga Bandaríkj-
anna, þá mætti það vekja furðu
manna, að takast skyldi að
koma þarna inn ákvæðum, sem
svona eru gjörandstæð öllum
öðrum ákvæðum þeirra. Og er
þÁ við fyrstu sýn augljóst, að
þetta muni ékki hafa verið
gjört með sjerstaklega vand-
lega yfirveguðu ráði og eftir
miklar yfirlegur viturra manna.
Enda erþað mála sannast, aðalt,
sem viðkemur bannmáli Banda-
ríkjanna, og raunar víðasthvar
annarstaðar, ber með sjer tölu-
vert ákveðin fingraför ofstækis-
ins. Þetta er í sjálfu sjer mjög
skiljanlegt og skýranlegt. Á-
fengi er svo afdráttarlaust við-
sjárvert efni, og það hefir skil-
ið eftir svo mörg opin sár í lífi
manna og heimila, að það er
ekkert furðuefni, þótt hugir
manna komist í nokkurn æsing
er um það er barist, hvernig
með þetta efni eigi að fara.
Löggjöf þjóðanna hefir fjallað
um þetta frá því að fyrst fara
sagnir af. Það er sagt að á-
fengislöggjöf sé meðal annars
í fyrirmælum Hammurabis,
meira en tvö þúsund árum fyr-
ir Kristsburð. Og sannarlega
má segja, að gátan hafi ekki
verið leyst enn. En bannmenn
Bandaríkjanna voru svo sann-
færðir um, að bannið væri lausn
in, sem sígild væri, að þeir
neyttu allra bragða til þess að
keyra þetta inn í stjórnarskrána
sem óvenjulegum örðugleikum
er bundið að fá breytt. Nú er
það að ganga upp fyrir mönn-
um, að áfengislöggjöf eigi að
vera sem allra hjólliðugust, því
að með margvíslegum tilraun-
um einum og reynslu af margs-
konar aðferðum er unt að kom-
ast að raun um, hvernig hent-
ast sje að fara með þetta efni
sem að vísu er hættulegt en
menn þó ekki vilja sleppa.
Vonbrigði.
En er eg nú kem að því að
skýra frá, hvemig þessi sjer-
staka tilraun með áfengismeð-
ferð, bannið, hafi reynst í þessi
víðlenda og volduga ríki, þá er
óhjákvæmilegt við það að kann-
ast, að naumast mun til vera
maður, sem hefir búist við því,
1917, að svo illa mundi takast,
sem raun ber vitni. Yfirleitt
áttu menn von á því, bæði með-
haldsmenn bannsins og mót-
mælenaur, að hvort sem mönn-
um þætti betur eða miður, þá
mundi þó ríkisvald Bandaríkj-
anna reynast nægílega öfiugt til
þess að framfylgja vilja lög-
gjafarvaldsins. En fjærri hefir
farið að svo hafi reynst. Mönn-
um telst svo til, að í New York-
borg einni séu 30.000 knæpur,
sem versla með áfengi. 30.000
knæpur, sem lögreglan veit um.
í Bandaríkjunum eru til menn,
sem hafa óhagganlegan átrún-
að á harðar refsingar við yfir-
sjónum, eins og svo víða annars-
staðar. Farið hefir verið að ráð
um þessara manna, hvað bann-
afbrotin áhrærir, því að refsing-
ar við þeim eru orðnar svo villi-
mannlegar, að lengra verður
naumast komist. Síðasta viðbót-
in við refsiákvæðin er kend vio
Senator Wesley Jones og lög-
in nefnd „The Jones Act“. Sam-
kvæmt lögum þe*ssum eru á-
fengisgrot talin í stórglæpatölu
og má dæma menn í fimm ára
fangelsi fyrir þau. Brjóti mað-
ur fjórum sinnum, missir hann
ekki eingöngu öll borgaraleg
rjettindi, heldur skal hann
dæmdur til æfilangrár fangels-
isvistar. Ennfremur er bætt í
lögin þeim nýungum, að hver
sem ekki segir til um brot á lög-
unum, er hann hefir komist að,
skal sekur vera. Fyrir því er
sem stendur sennilega engin
fullorðinn maður eða kona til í
Bandaríkjunum, þeirra sem
lausir ganga og fulla rænu hafa
sem ekki sjeu lögbrjótar, því
að vitanlega er öllum kunnugt
um einhvern mann, sem brotið
hefir bannlögin.
Gæsla laganna.
Þegar menn minnast þess, að
unt hefir verið að fá samþykt
önnur eins ákvæði og þessi, þá
má geta nærri, að sömu öflin,
sem hafa þrýst þessu inn í'lög-
gjöfina, muni líka hafa lag á
því að sjá um að gæsla laganna
sje á köflum rekin með nokk-
uni kappi. Eitt vikublað Banda-
ríkjanna birti eitt sinn frá-
sögn um frjettirnar, sem birt-
ust um þetta efni á einni viku.
Hjer er ofurlítið sýnishorn úr
skýrslunni:
„í Illinois er kona skotin til
bana, maður hennar laminn þar
til hann var meðvitundarlaus
og tólf ára sonur tekinn og
stungið í steininn er bannlög-
gæslumenn gerðu leit í húsum
þeirra. I South Carolina er tólf
ára svertingjastúlka, er ekki
gat greitt sekt, sett í þrjátíu
daga fangelsi fyrir að bera
whiskyflösku þvert yfir götu. í
Michigan er kona dæmd í æfi-
langt fangelsi er hálfflaska af
gin finst í fórum hennar. í
Minnesota er veikur maður tek-
inn upp úr rúmi sínu og honum
ekið 130 mílur í bíl til St. Paul,
en þar lést hann úr lungnabólgu
er hann hafði fengið af ferða-
laginu. Breska gufuskipinu I’m
Alone er sökt á opnu hafi af
varðskipum, sumir skipverjar
drepnir og skipstjóri hafður í
járnum til lands“. Þannig má
lengi áfram halda, en þess skal
að lokum eins getið, að snemma
á árinu 1929 voru skýrslur um
135 menn, er bannlöggæslu-
menn Sambandsstjórnarinnar
höfðu drepið, og 55 löggæslu-
menn höfðu látið lífið fyrir at-
beina þeirra, er átt var í höggi
við.
Þessi fágæta harðneskja í lög
gæslunni stafar fyrst og fremst
af því, að þeir menn, sem ann-
ast láta sér um bannið, og þá
fyrst og fremst hið fræga bann-
mannafjelag The Anti Saloon
League, þrýstir á með fádæma
afli cg hefir hleypt þessum ofsa
í málið. Lögreglumenn vita, að
ef þeir sækja ekki með kappi
á Jögbrjótana í þeim borgum og
á þeim stöðum, sem bannmenn
' fara með völdin, þá er þeim
jvægðarlaust kastað á dyr. Hins-
j vegar er feiknafje komið í hina
ólöglegu vínsölu og smyglarar
og bruggarar bera látlaust fje
á lögregluna og beinlínis kaupa
sjer vernd hennar þar, sem því
verður við komið. Afleiðingin
verður því sú, að alt logar í
hræsni og menn svamla í mút-
um, voldugir lögbrjótar eru látn
ir í friði og í fullkomnu öryggi,
en ómannúðlegri harðneskju
beitt við hina, sem ekki eiga
þess kost að vernda sig með fje
gjöfum.
Þess er ekki kostur að gefa í
útvarpsræðu neina heildarmynd
af áhrifum og einkennum banns
ins í Bandaríkjunum svo, að
menn sjeu verulega að bættari.
Málið er svo margþætt og flók-
ið. En með örfáum orðum lang-
ar mig til þess að gjöra grein
fyrir þeim vonbrigðum, sem al-
me'nnust 'munu vera í sam-
bandi við þessa tilraun til þess
að leysa þetta vandamál.
Áfengi og glæpir.
Þess skal þá fyrst getið, að
menn gerðu sér fyrrum ákveðn-
ar vonir um, að bannið mundi
að mestu leyti losa þjóðfélagið
við glæpalif. Því var alment
trúað, a$ glæpir stæðu í mjög
nánu sambandi við áfengis-
nautn og að bajnnið mundi út-
rýma hvorttveggju. Nú má vel
vera, að náið samband sje á
milli glæpa og áfengis, en sje
það staðreynd, þá haggar það
ekkert þeim sannleika, að bann-
ið hefir orðið upphaf þeirra
óaldar og taumleysi glæpa í
landinu, að síðari aldir muni
naumast geta greint frá neinu,
er við það jafnist. Sumir hafa
reynt að skýra þetta fyrir-
brigði á þann hátt, að glæpaöld-
in sje afleiðing og eftirköst ó-
friðarins mikla. En sú skýring
nær skamt, því að ef svo væri,
þá hefði þessa sama átt að
verða vart í löndum eins og
Englandi, Frakklandi og Þýska-
landi, þar sem þær þjóðir byggja
er skyldastar eru Bandaríkjum
að kyni og menningu. Enda fer
svo fyrir flestum rannsóknar-
mönnum í fjelagslegum efnum,