Morgunblaðið - 14.02.1934, Blaðsíða 4

4
MO RGU N BLAPIÐ
Benjamín Kristjánsson:
Sendibrjef
til sr. Sigurðar Einarssonar
fyrrum presfs í Flatey.
Kæri gamli vinur og fjelagi!
Verandi einn af þeiim óhamingju-
siimu mönnum, sem ekki heyra
dagsdaglega þína blessuðu rödd í
utvarpinu, kemur alloft að mjer
löngun, til að spjalla við þig' ofur-
litla stund í bróðerni eins og forð-
um, þegar við bjuggum saman
uppi á Laugaveginum, ungir og
efnilegir njenn í skóla. Margt hef-
ir drifið á dagana síðan. Þú orð-
inn uppgjafaprestur, uppfræðari
unglinga í Kennaraskólanum, upp-
lesari margvíslegs vísdóms í út-
varpinu, rithöfundur og m. m. —
í einu orði sagt: ein ypparleg
manneskja í höfuð.stað landsins.
•Teg einungis lítilfjörlegur þjónn
í víngarði drottins hjerna norður
við Dumbshafið og þykir þjer og
öðrum kunningjum mínum frá
gamalli tíð það ómerkilegur starfi
nú um stundir og ekki móðins
biígur. Nærri má því ííeta, að
jnjer verði heldur en ekki hverft
við. er þú hellir úr skálum reiði
þinnar yfir mig í 56. tbl. Alþýðu-
T)!aðsins tyrra ár og berð mjer á
brýn margvísJega lesti, svo sem
heimsku, hugJeysi, hræsni, tæpi-
tuBgú við fordóma og slcilnings-
leýsi og loks, að því er mjhr
skilst, bandalag við „kaldrifjuð-
rjstu og ómentuðustu" pólitíska
kJíku á íslandi með meiru, alt
í tilefni af ritdómi mínum um síð-
ustu bók Halldórs Kiljan Laxness,
í Lesbók Morgunblaðsins 3. des.
s.l. Þessi ritdómur á að vera skrif-
aður í háspennu „eitraðrar ill-
girnh‘ í garð þessa mikla manns
■og ókrenkjanlega rithöfundar og
einskonar banatilræði við þetta
Jjós Jiinna fáu, sem unna fögru og
kunna að meta snilli á voru landi.
Mintta má nú gagn gera, heilla-
vinur, óg' færi þetta sjálfsagt að
jullgast syndina inóti heiJögúm
tmdá, ef satt væri.
En hvað er satt í þessu? Þú
færir það eitt til, að mjer þyki
Laxness stundum nokkuð grófur
í munninum, hann líki mönnum
óþarflega oft saman við lrúnda o.
s. frv. Ekki berð þú á móti því,
að þétta komi fyrir í ritverkum
hans, éhda éf það ekki hægt. Að
hann tali ruddalega um presta,
bankastjófa og annað ,,guði þókn-
anlegt fólk“, mintist .jeg ekkert
sjerstaklega á. Jég drap á það, að
hánn taiaði stundum fýrirlitlega
um fólk ýfirleitt, jafnvel um guð
almáttugan og Maríu mey. Þetta
taldi jeg óprýða verk hans, fyrst
óg fremst frá listrænu sjónarmiði,
og' vltti það þéss végna. —
En er það með því að átelja
þetta, sem jeg hefi gerst sekur um
að vilja siökkva ljós, þeirra, er
fögfru unna?
Ekki á það við mig, sem þú
segir, að ráðist sje á Halldór fyrir
þgð eitt, að hann s.j.e ritsnillingur.
Ef þú lest ritdóm minn betur, en
með gleraúgunum einum saman.
þá muntn komast að raun um, að
því fei' fjarri, að jeg áteiji Lax-
ness fyrir það, að liann sje rit-
snillin'gur. Jeg ber á hann mikið
og afdráttarlaust hól fyrir frá-
bæra stílgáfu. Jeg tek það bein-
línis fram, að það sje unun að lesa
hann þess vegna. Þarf því enga
skarpskygni til að sjá, að jeg' tel
mikið í Laxness spunnið sem rit-
liöfund er jeg margsinnis lýsi því
yfir með sterkum og ákveðnum
orðum. Hvar kemur þá í ljós þessi
hræðsla og heigulsháttur sem þú
ert. að þrástagast á í sambandi við
þennan hreinskilna ritdóm, eða
hræsni, sem þú ert að reyna að
núa utan í mig, er þú segir að
jeg sjé að kvitta fyrir syndsam-
lega gleði með því að hneigja mig
framan í „ólæst útgerðarveJsæmi
á íslandi“.
Frá gamalli tíð, hjelt jeg að
þú liefðir kynst mjer fremur að
því, að hafa fulla einurð á að
segja eins og1 í brjósti býr um
hvað eina. Einmitt. þetta liefi jeg
gert í fáum orðum um skáldskap
Laxness um leið og jeg gat um
hina nýju bók lians, og var mjer
það fjarri sltapi, að gera það af
nokkurri illgirni. Jeg gerði það
einungis eins og mjer virtist efni
standa til, af því að mjer virðist,
að ofurlítil gágnrýni, sje þeim
fyrir góðu, sem við bókmentir
vilja fást, nema þeir sjeu slíkir
hrokabelgir eða afglapar að þeir
telji sjer í engú ábótavant og
hverja athugasemd við ritverk sín
móðgun. Þvílíkir rithöfundar ættu
þá, helst að skrifa einungis fyrir
sjálfa sig. svo að þeir geti dáðst
sjúlfir að sjálfum sjer í fávísi
sinni.
Þó að auðvitað bæði mjer og
þjer geti margsinnis skjátlast, þeg
ar við erum að leitast við að
skilja rit annara manna ,því að
hvorugur olíkar megnar að rann-
saka hjörtun og nýrun, og hvor-
ugur okkar getur dæmt nema út,
frá yfirborðsrökum (drottinn er
sá sem dæmir alla menn), þá
tel jeg það eindregið vinsamlega
gert til rithöfunda, að leggja verk
í að hugsa um skáldskap þeirra
og leitast við, að skilja þá, jafn-
vel þó að eitthvað línnni að vera
að þeim fundið, og jafnvel þó að
eittlivað af aðfiniiingunum kynni
að vera á misskilningi bygt. Þrátt
fyrir alt getur rithöf. ávalt mest
Jæi-t af aðfinningunum, ef hartner
sæmiJéga athugull og hefir vit á
að skilja að honum er gi-eiSi með
þeim ger.Hann getur þá fyrir dóm-
stóli sinnar eigin samvisku, ann-
að hvort sýknað sig af þeim, ef
hann er fullviss um að ekkert sje
í þeim hæft, eða lært af þeim. ef
þær líynnu að hafa við eitthvað að
styðjast. Sjálfsagt leitar hver
g'agnrýnandi að veikust.u liliðun-
um á því verki, sem um er að
ræða og þess vegna, er það svo
stórfróðíegt fyrir tithöfundinn, að
fá sem flestar athugasemdir. Það
gerir honum miklu áuðveldara
skynsamJegt mat á sjálfum sjer.
Auðvitað er engu púðrí eyðandi á
þá sem eru svo óvitrir, að fyllast
lieift og 'fáryrðum, ef að þeim er
fundið. Þeir menn hafa ekki einu
sinni numið upphafið að stafrófi
viskunnar.
Svo að við snúum okkur aftur
að þessari „eitruðu illgirni“, sem
þú ásakar ^nig fyrir að hafa beitt
í gagnrýni minni á Laxness, þá
fellur sú ásökun um kolJ af sjálfri
sjer, þegar litið er til þessa grund-
'valJarskilnings, sem jeg hefi 4
gagnrýni yfirleitt. En enda þótt
þjer hefði nú aldrei dottið í hug'
slílct sjónarmið á málinu, þá liefð-
ir þú ])ó eklii þurft að skygnast
djúpt, ofan í þessa ritsmíð, til þess
að sjá, að hún er skrifuð af heil-
um hug og í mjög vinsamlegum
tilgangi. Því að jeg geri ekki að-
eins tilraun til -nð skýra misfell-
urnar á skáldskap Laxness, held-
ur einnig tilraun til að afsaka
þær þar sem það er hægt. Jeg
leita hinna sálrænu orsaka og
bendi á, að þær sjeu sumar
sprottnar af meginkostum, þó að
þær birtist í svo óhrjálegu ljósi,
sökum vöntunar á öðrum sviðum.
Þegar þess er ennfremur gætt, að
jeg ber á hann stórmiltið hól í öll-
iwn aðalatriðum og tel líklegt, að
Jiann muni brátt vaxa upp úr því,
sem miður fer, þá fer mjer að
verða vandsjeð í hverju jeg hefi
syndgað gegn þessum mikla manni
og gegn þinni hársáru pólitísku
siðferðistilfinningu, sem virðist
liafa komist í uppnám við lestur
þessara ofboð meinlausu liugleið-
inga um skáldskap vinar vors,
Laxness.
Ekki hjelt jeg að þú værir einn
af þeim, sem telja að rithöfunum
sje það hollast, að þeim sje sungið
eilíft lof og dýrð fyrir utan enda.
Sannast að seg'ja kenni jeg í
brjósti um þá, sem verða að rog-
ast með eintóma sauðfróma og
gagnrýnislausa aðdáun. Og mjer
finst sjerstaklega um rithöfunda,
sem eru sí-kítandi í aðra, eins og
t. d. Laxness í prestana og mál-
efni þeirra, að þeir ættu þá að
þola kai'lmannlega smáglettur í
staðinn. Og ef honum, eða ykkur
vinum hans, finst það sanngjarnt,
að hann fái að gartga á okkur með
hnútasvipum, meðan við lilöðum
lionum skilyrðislausan lofköst í
staðinn, þá er hann annað hvort
ekki eins gáfaður eins og þið
viljið vera láta, eða ennþá upp-
blásnari af rembingi heldur en
mjer hefir nokkru sinni dottið í
Jiug' að hnnn væri.
Að sbrifa um hann með samúð
og fullum vilja á að unna honum
sanhmælis um marga góða hæfi-
letka, tel jeg alls ekki ódrengtlfega
til hans gert, enda þótt ekki sje
fatldst skilyrðislanst á lifsskoðanir
hans, eða honum hælt í belg og
biðn í öihim gréinum. Hann getur
þá fengið nppbót, á þessu, sem á
vantar, bjá þjer eða öðrum, sem
jafnvel dást að ruddaskapnum og
g'era hann að ljósi á arni sínrtm.
Áðuí- ert jeg skilst álvég við
grein þína, vil jeg einnig1, þó ekki
skifti miklu máli, leiðrjetta enn
einn misskilning, sem kemur fram
í henni viðvíbjandi þeirri stað-
reynd, að ritdómur minn birtist, í
Lesbók Morgunblaðsins. — Þetta
skilst mjer að eigi að vera ein af
þeim sökum, sem þú vilt koma á
hendur mjer. Sannast að segja
virðist mjer það nú minna máli
skifta í hvaða blaði einliver grein
er prentuð, heldur en hitt hvað í
greininni stendur. En Sjálfsagt,
stendur þétta öðruvísi í þínu
strangpólitíska höfði. Og úr því að
þú sjerð eldglæringar í þessu
sambandi, þá er ekki nema rjett
að fræða þig á því, að jeg hafði
ekkert um þetta mál að segja.
Jeg skrifaði ritdóminn íyrir for-
legg'jarann og hann rjeð algerlega
hvar hann birti hann. En að hann
kom lionum í eitt hið útbreidd-
asta blað Jandsins, virðist m. k.
ekki benda á að hann hafi litið á
ritdóminn sem illgjarna árás, held
ur liið gagnstæða. Sjálfsagt er að
taka það fram, að jeg liefi per-
sónulega ekkert að athuga við að
slírifa í Lesbókina.Mjer skilst að
liún sje aðallega helguð skemtandi
efni, bókmentum og fróðleik og
sjeu þess vegha mörg hræin í höf-
uðstaðnum bíldóttarí í pólitískum
efnum en hún. Sje jeg því ekki,
að það geti á neinn hátt verið
mótsnúið hinum „einfalda boð-
skap Jesú“ , að birta greinar í
því blaði, og hygg jeg, að .jeg
mundi ekki af neinum rannsókn
ardómara öðrum á himni eða
jörðu verða krafinn reiknings-
skapar fyrir það, þótt þessi rit-
smíð væri þar prentuð. Sýnist
mjer koma fram í þessari kynd-
ugu ákæru meiri pólitísk ergi, en
ætlanda væri af svo gáfuðum
manni, sem þú ert. —
LoIís langar mig tiJ að skýra ör-
lítið betur fyrir þjer sjónarmið
mitt á Laxness. fyrst þú sýnist
hafa lesið hina fyrri grein mína
svo óvandlega og berð mjer þrá-
sinnis á brýn yfirdrepsskap í rit-
g'erð minni um harin. Okkur kem-
ur báðnm saman um, að hann sje
maður ritsíyrigrir með afbrlgðum.
Hann byggir oft sögur sínar prýði
lega í aðaldráttnnum. Þetta kem-
ur okkur báðum saman uitt, þeg-
ar jeg undanskil sriiámisfellur. En
er þetta nóg. til að gera ágætt
skáldrit? Hljóta ekki éinnig inn-
viðirnir, sjálf lífsskoðunin í öllu
þessu freyðandi orðaflóði að koma
til greina, þegar skáldrit hans eru
gagrirýnd? A skáldskapurinn að
vera aðeins hvellandi bjalla, sem
engu skiftir um hvort lieldur verð-
ur líkaböng örvænishyggju og sið-
legrar hnignuriar, eða sigurraust
bjartsýnnar trúar og vaxandi
ménriingar. Bða á hann að vera
máttarorð spárttannlégra drauma
og óumræðilégrar fégurðar, sem
smám saman orkar á hugina og
lyftir þeim, siðmarinar þá og gerir
þá stælta og djárfa í baráttn
menningarinnar ?
NiðurJ.
------» ♦ ♦------
f ofveðrinu, sem geisaði í Dan-
mörku fyrit helgina, strönduðu
átta skip. og tveimur þeirra hefir
nú Verið bjargað. (FÚ.).
Merkileg uppgötvun
til að halda matvönim
óskemdum.
6 mánaða gamall fiskur alveg
eíns og nýr.
I Þýskalandi liafa menn fundið
upp nýja aðferðAýl þess að halda
matvörum óskemdum langa lengi.
Uppgötvunin er fólgin í því, að úr
suðrænni plöntu er búinn til þunn-
ur völcvi, sem nefnist „Skinoplian".
Ofan í þenna vökva er svo dýft
þeim vörum, sem á að varðveita
frá skemdum. Storknar vökvinn
utan á þeim og myndar þunna
gagnsæa liúð. sem er aiveg loft-
held.
Norskt firma, A.s. Norske Pat-
enter í Ósló, hefir 1-ceypt einka-
rjettinn á þessari uppgötvun fyr-
ir Norðurlönd og hafa Norðmenn
gert ýmsar tilraunir með hana,
bæði með varðveislu jarðargróða
og dýraafurða. Hafa þær tilraunir
tekist ágætlega. í aprílmánuði var
t. d. sendur slatti af saltfiski til
Montevideo og hafði fiskinum áð-
ur verið difið niður í þennan lög.
Hann var látinn í einfalda trje-
kassa (eltki í pjáturkassa) og
ekkert farið vandlega með hann á
leiðinni. Nokkuð af fiskinum var
reynt þar syðra, en nokkuð var
seht hfeim aftur og kom til Noregs
í september. Yar fiskurinn þá öld-
ungis eins og þegar hann var
sendur á stað fyrst.
Nú eru Norðmenn að gera til-
raunir um það hvort það muni
borga sig að varðvéita allan sínm
útflutningsfisk á þennan hátt. Bú-
a.st þéir við því að með þessu móti
sje hægt að koma í veg fvrir að
maur (skemdargerlar) komist í
fiskinn og hann skemmist af hita,
eða langri geýmslu.
Samkepni Japana
á heimsmarkaðnum.
Um alián héim hafa Japanar
tekið upp harða samkepni í versl-
un við Noi'ðurlandaþjóðirnar. Þeir
framleiða yfirleitt góðar vörur og-
sel.ja þær svo ódýrt, að engin
vei'ltsmiðja í Norðurálfn getnr-
ltept við þá. Þétta stafar af því,
hvað vinnulauri eru lág í Japan
og vinnutími langur.
1 breska blaðinu „Daily Ex-
press“ er nýlega sagt frá því að
Japaliar selji nú bíla til Suðui--
Afríku fyrir 60 sterlingspund
hvern, hiflijól af nýjustu gerð fyr
iv 15 sterlingspuhd ög venjuleg
reiðhjól mjög vönduð fyrir 35
sliillings.
Yerksmið.jueigendur í Suður-
Afríktt og kaupmenn, sem flytja
inn tireskar og amerískar vörur,
liafa kært til stjórnariimar, og
sí'ííja þar að þeir neyðist. til þess
að loka, ef framvegis vevði leyfð-
iii* innflntningur á japönskum
vörum.
Lindbergh ofursti hefir sent,
líoosevelt, Ha.ndaríkjaforseta mjög
eindregin mótmæli gegn þeirri
íáðstöfun hans, að segja upp
samningunum við einka flugfje-
Jögin. Hann telur, að þessi ráð-
stiifun muni verða öllum loftsam-
göngum Bándaríkjanna til mikils
óJiagræðis og skaða. (FÚ.).