Morgunblaðið - 17.10.1934, Blaðsíða 4

4
M (> R n H N B T, A Ð I Ð
Uppreisnin á Spáni.
Stjórnarliðar taka ráðhús í spanskri borg og draga niður rauða fánann, sem uppreisnarmenn höfðu
dregið þar á stöng.
Engum getur dulist að Spán-
ver.jar standa nú á alvarlegum
tímamótum. — Allsherjarverkfall
stendur yfir og blóðugir bardag-
ar eru háðir víðsvegar í landinu
þegar þetta er ritað. Bylting'a-
stefna verkamanna stofnar hinni
borgaralegu þjóðfjelagsskipun á
Spáni í mesta voða. Þingræðinu
þar í Jandi er alvarleg liætta bú-
in. —
Eins og kunnugt er, er spánska
lýðveldið ekki nema 3*4 árs gam-
alt. Eftir sigur lýðveldismanna við
bæjarstjórnarkosningarnar í ap-
ríl 1931 fiýði Aifons konungur
úr landi, og iýðveldi var sett á
stofn. Við fyrstu þingkosningarn-
ar eftir byltinguna fengu frjáls-
lyndir og jafnaðarmenn mikinn
meiri hluta þingsæta. Þeir stjórn-
uðu svo landinn í sameiningu um
tveggja ára bil- Á þessum stutta
tíma urðu stórfeldar breytingar
á stjórnarháttum Spánverja. Lýð-
veldi tók við af konungdæminu.
\Tíðtækar ráðstafanir voru gerð-
ar til þess að hnekkja valdi ka-
þólsku kirkjunnar. Ákvæði voru
sett um skilnað ríkis og kirkju,
prestunum var bannað að kenna,
Jesúítaf jeiögin voru bönnuð og
eignir þeirra gerðar upptækar.1
En allar þessar mörgu og stór-
feldu breytingar á örstuttum
tíma voru jafnaðarmönnum ekki
nóg. Þeir urðn stöðugt kröfu-
harðari. í fyrra sumar heimtaði
Cabarello foringi jafnaðarmanna
þjóðnýtingu iðnaðarfyrirtækja. —
Hann sagði þá m. a.: ..Við viljum
framkvæma þjóðnýtinguna á lög-
logan liátt, ef það er mögulegt, en
annars hikum við ekki við að
grípa til annara en löglegra úr-
ræða. til þess að fá völdin í okk- 1
ar liendur". Eftir þetta sleit
„radikali" flokkurinn samvinnu
við jafnaðarmenn, sem nú urðu að
fara úr stjórninni. Skömmu seinna
var þingið rofið.
Hinar mörgu og róttæku breyt-
ingar, ásamt þjóðnýtingarkröfum
og einræðisliótunum jafnaðar-
manna ollu sem vænta mátti aft-
urkipp meðal þjóðarinnar. Við
þingkosningarnar í nóv. og des. í
fyrra unnu hægrimenn mikið á,
en þingsætatala jafnaðarmanna
minkaði ,um helming. Hægriflokk-
arnir fengu til samans 207 af 473
þingsætum, miðflokkarnir rúm-
lega 150 og vinstri flokkarnir h.
u. b. 100. Hægri flokkarnir eru
þannig fjölmennastir, en hafa þó
j ekki meiri hluta. Aðalmenn liægri-
jmanna eru þeir Gil Robles foringi
j kaþólska flokksins og Martinez de
Velasco foringi stórbændanna.
Eftir kosningarnar í fyrra
myndaði Lerroux, foringi radi-
kala flokksins, stjórn. • Radikali
flokkurinn er stærsti miðflokkur-
inn í spanska þinginu. Við kosn-
ingarnar í fyrra fekk bann 104
þingsæti. Nokkrir af þingmönn-
um flokksins hafa seinna gengið
í lið með vinstri mönnum á móti
Lerroux. En radikali flokkurinn
og hægrimenn hafa þó til samans
álitlegan meirihluta í þinginu.
í aprílmánuði fell stjórn Lerr-
oux- Flokksbróðir hans, Rieardo
Samper myndaði þá stjórn. Báð-
ar þessar stjórnir voru minni-
hlutastjórnir. Þær gátu ekki bú-
ist við hjálp af hálfu jafnaðar-
manna og urðu því að tryggja
sjer stuðning hægrimanna- Lerr-
oux og Samper urðu því að taka
tillit til vilja hægrimanna, á ýms-
um sviðum. T. d. hafa margir
hægrimenn, sem sátu í fang’elsi,
verið látnir lausir. Og vald ka-
þólsku kirkjunnar hefir smátt og
smátt aukist að nýju.
En mörgum hægrimönnum hef-
ir vafalaust þótt afturkippurinn
vera of hægfara. Við þetta bætt-
ist óttinn við byltingaáform jafn-
aðarmanna. Hvað eftir annað
hafa þeir stofnað til alvarlegra
óeirða og’ verkfalla- í lok sept.
komst stjórnin að því, að social-
istar og kommúnistar höfðu afl-
að sjer mikilla vopnabirgða í
þeim tilgangi að gera byltingu.
Þetta hefir gefið kröfum hægri-
manna um sterka stjórn byr í
seglin. Og loks voru hægrimenn
óánægðir með eftirlátsemi spönsku
stjórnarinnar gagnvart vaxandi
sjálfstjórnarkröfum í Kataloníu
og Baskahjeruðunum.
A,r þessum ástæðum lýsti Gi'.
Robles fyrir skömmu yfir í
spanska þinginu, að flokkur hans
gæti ekki lengur stutt stjórn
Sampers. Samper beiddist því
lausnar og Lerroux myndaði
stjórn, sem er skipuð bæði mönn-
um iir radikala flókknum og
hægrimönnum, þ. á m. 3 úr flokki
Gil Robles.
Socialistar og kommúnistar
svöruðu strax>með allsherjarverk-
falli og uppreisn gegn nýju
stjórninni. Gil Robles er svar-
inn fjandmaður Marxista, Nýja
stjórnin er því í augum þeirra
facistastjórn.
Því skal ekki neitað, að mörg-
um finst stefna Gil Robles hafa
keim af faseisma. Eþ ness ber að
gæta, að meira en helmingur ráð-
herranna í spönsku stjórninni eru
menn úr ,,radikala‘‘ flokknum, en
hann er þjóðræðisflokkur. 1 öðru
lag'i er nýja stjórnin þingræðis-
„Viljum ekki stríð“.
f fyrra ljet stjórnin í Kataloníu
setja flugvjelarlíkan á hús nokk-
urt í Barcelona og stendur letrað
á það: „No volem guerra“
„Við viljum ekki stríð“.
stjórn, Hún hefir meiri hluta
þingsins að baki sjer. Þessi stjórn-
armyndun er því í fullu samræmi
við vilja kjósendanna, eins og
hann kom í ljós við síðustu kosn-
ingar. Og loks er þess síst að
vænta, að spánskir jafnaðarmenn
verndi þjóðræðið, ef þeir kæm-
ust til valda. Markmið þeirra er
„einræði öreiganna“. Jafnvel blöð,
sem annars eru hlynt jafnaðar-
mönnum (t. d. danska blaðið
„Politiken") viðurkenna að svo
sje.
Uppreisn jafnaðarmanna leiddi
til blóðugra bardaga víða á Spáni.
í sumum borgum virtust upp-
reisnarmenn hafa yfirtökin um
eitt skeið.
Jafnhliða jafnaðarmannaupp-
reisninni gerðu sjálfstæðismenn í
Kataloníu uppreisn og lýstu því
yfir, að Katalonía sje sjálfstætt
spánskt sambandsríki. Þetta var
að kvöldi h. 6- þ. m. Herlið Lerr-
ouxstjórnarinnar hóf nú skothríð
á stjórnarbygginguna í Barce-
lona, og' að morgni h. 7. gafst
katalónska stjórnin upp.
Það lítur út fyrir, að LerroUx
stjórninni hafi tekist að bæla
bæði katalónsku uppreisnina og
verkamannauppreisnina annars
staðar á Spáni niður. En hvað
Lifur og hförtu|
altaf nýtt.
Klein.
Baldursgötu 14. Sími 3073.
Veggjalús upp (svelt
um 1880.
Gömul heiðurskona, sem las
grein mína um veggjalús, skrifar
mjer, að veggjalús hafi flutst á
heimili hennar, langt uppi í sveit
á Norðurlandi fyrir eitthvað 50
árum. Sú saga var í fáum orðum
þannig:
Þau hjónin þurftu að fá sjer
góðan legubékk, sem nota mætti í
viðlög'um til þess að láta gesti
sofa í. Þau fengu hann frá Kaup-
mannahöfn. Hann sýndist að öllu
hinn vandaðasti, en var þó ekki
nýr. Hafði verið keyptur á upp-
boði. Skömmu eftir að legubekkur-
inn kom, bar góðan gest að garði:
móður búsbóndans, og var hún
látin sofa í legubekknum. Þetta
fór þannig, að „um miðja nótt
kemur hún á nærfötunum inn í
svefnherbergi hjónanna og segir
með töluverðum gusti, að hún
„hafi alt í einu vaknað við óþolandi
kláða og sje rúmið fult af ein-
hverjum kvikindum, sem líklega
sjeu flær“. Húsmóðirinni fell
allur ketill í eld, því hún var
þrifin mjög og hin mesta myndar-
kona- Var nú farið að rannsaka
málið, og kom þá í ljós að kvik-
indi þessi voru veggjalús. Hafðr
gesturinn handsamað nokkrar og
sett þær í vatnsskál, sem var á
borðinu hjá legubekknum. „Það
gladdi mig mest að þessi ófagnað-
ur var þó af dönskum ættum!“
segir í brjefinu, „og ekki að kenna
vanhirðu frá minni hálfu“.
Veggjalýsnar höfðu þá lifað
góðu lífi í legubekknum, sennilega
í fleiri mánuði, þolað sult og kulda
á sjó og landi.
Hjónin tóku það ráð, að setja
legubekkinn í tómt herbergi og
var þar sett ílát undir hann með
brennisteini. Var svo kveikt í
brennisteininum og lagði brenni-
steinssvæluna bæði undir legubekk
inn og rím hann allan. Við og við
var brennisteini bætt við í skálina
og kveikt í honum. Var legubekk-
urinn svældur þannig í 2—3 vikur.
iSíðan varð aldrei vart við þessi
kvikindi.
Það er gamalt ráð að drepa
veggjalús o. fl- kvikindi með
brennisteinssvælu, en ekki er það
eins örugt og blásýra. í þetta sinn
var svælt svo óvenjulega lengi, að
það var ekki furða þó veggjalúsin
þyldi ekki mátið.
Þetta er ágætt dæmi þess hversu
veggjalýs flytjast allajafnan úr
einu húsi í annað, með gömlum
húsmunum og' öðrum farangri.
G. H.
hafa uppreisnarmenn svo haft
upp úr þessu ? Katalóníumenn eiga
á hættu að sjálfstjórn Kataloníu
verði afnumin, eða að minsta kosti
takmörkuð. Og ekki er ólíklegt
að jafnaðarmannauppreisnin gefi
einræðishreyfingunni meðal hægri
manna byr í seglin.
K.höfn í okt. 1934.
P.
Herlið í Madrid sent gegn upphlaupsmönnum.