Morgunblaðið - 22.01.1937, Blaðsíða 5

Föstudagur 22. janúar 1937.
MORGUNBLAÐIÐ
5
Influenzan sfingur við Iijcr á landi fafnaðarlega annað
hverf ár, seglr laudlæknir. — Nú gengur influenza á
meginlandi Evrápu og fi Euglanðl, en er vfðasf væg.
Morgunblaðið heíir heðið próf. Guðmund Hannesson að
skrifa uin influenzuna og kallar hann grein sína:
Síðnstu rann§óknir uiti
[orsakir iufluenzunnar.
Inflúensan er nú á næstu
grösum og mikið um
hana talað. Nú vill það svo
til, að þessi sjúkdómur hef-
ir verið kappsamlega rann-
sakaður undanfarin ár og
þykir mjer því nokkur á-
stæða til þess að segja frá
lielstu niðurstöðum þessara
rannsókna. Þær gefa einnig
nokkra hugmynd um, hve
erfitt það er oftastnær, að
komast fyrir uppruna sjúk-
dóma og finna ráð til að
verjast þeim.
*
Orsök sjúkdómsins þektu
.menn ekki fyr en 1933, og
rríátti þó heita að allir fræg-
ustu læknar og sýklafræðing-
■ar hefðu látlaust leitað að
henni í hverjum einasta far-
aldri um marga áratugi. Árið
1892 helt þýskur læknir
(Pfeiffer), að hann hefði fund-
ið sýkilinn og var hann nefnd-
'ur „inflúensusýkill" (bac. in-
fluensae). Heldu menn lengi
■að svo væri, en smám saman
kom það í ljós, að þetta gat
•ekki borið sig. Ótal annara til-
;gátna fengu sömu útreið.
Þessi þekkingarskortur á or-
sök veikinnar, leiddi til þess,
-að það mátti heita ókleyft að
greina Ijetta inflúensu og þungt
kvef, því • sjúkdómseinkennin
■voru nálega hin sömu. Það var
jafnvel skoðun margra, að kvef
<og inflúensa væri í raun og
veru sami sjúkdómurinn, og in-
:flúensan ekki ennað en illkynj-
að kvef. Það liggur í augum
uppi hve erfitt var að gera
nokkrar skynsamlegar sótt-
varnarráðstafanir meðan þekk-
ing manna náði svo skamt.
*
Nú eru til sóttkveikjur, sem
eru svo smáar, að þær sjást
■akki, jafnvel í bestu smásjám.
Svo er t. d. um mislinga og
lömunarveikissóttkveikjuna. Að
.sjálfsögðu hafði mörgum dott-
ið í hug,að s'vo kynni og að
vera um infúensu, og ýmsar
tilraunir virtust styðja það mál.
Þó voru þær allar með því
marki brendar, að sönnunar-
gildi þeirra var lítið og alt í
óvissu eftir sem áður. Einn af
verstu erfiðleikunum við jn-
flúensurannsóknirnar var sá,
hve erfitt var að smita dýr með
þessari veiki. Tilraunir voru og
gerðar á mönnum en þóttu all-
ar tvíræðar.
*
Nú má spyrja hvernig menn
geti fengið vitneskju um slíka
huliðs- eða dulsýkla, sem
„einskis auga hefir sjeð“. Að
nokkru leyti var þetta auðgert,
því' mönnum hafði tekist að
búa til svo þjettar síur, að jafn-
vel minstu sýnilegir sýklar
smugu þær ekki. Væri nú
vökvi, sem sóttnæmið var vit-
anlega í, t. d. blóð úr mislinga-
sjúklingi, síað gegnum slíka
síu, þá kom það í ljós, að sótt-
næmið var í vökvanum, sem
gekk gegnum síuna. Það reynd-
ist svo lítið, að það smaug
sýklasíuna, þó sýklar sætu eft-
ir og alt, sem stærra var. Við
þetta bættist síðan, að ráð
fundust til þess að mæla stærð
sóttnæmisagnanna. Það voru
efnafræðingarnir, sem fundu
ráðið. Þeim tókst að gera ótrú-
lega og mismunandi þjettar sí-
ur og mæla gatastærð þeirra.
Það mátti þá sía smitandi
vökva gegnum þjettari og
þjettari síur, og finna hve þjett
sían þurfti að vera til þess að
sóttnæmið gengi ekki gegnum
hana. Stærð huliðssýklanna
(vírus) var ótrúlega lítil,
stundum fáeinir miljónustu
partar úr millimetra, en mis-
munandi eftir því hvert sótt-
næmið var. Það er lítt skiljan-
legt hvernig svo litlar agnir
geta verði lifandi og aukið kyn
sitt, en nú er svo komið, að
menn geta lítt greint milli lif-
andi vera og dauðra efna.
*
vo jeg víki aftur að inflú-
ensunni, þá var það 1933,
sem ensku læknarnir Sm.ith,
að ensku læknarnir Smith
Andrewes og Laidlaw skýrðu
frá því, að þeir hefðu fundið
dýr, sem væri næmt fyrir in-
flúensu. Það voru hreysikettir
(lítið rándýr). Ef vökva með
inflúensasóttnæmi var dreypt
jnn í nasir þeirra sýktust þeir
af einskonar inflúensu, og
smituðu hvor annan, ef sýktir
og ósýktir gengu saman. Þess
voru og dæmi, að maður smit-
aðist af köttunum, að því sem
sjeð varð af reglulegri inflú-
ensu. Það breytti engu, þó vök-
vinn væri síaður gegnum sýkla-
síur. Sóttnæmið smaug þær.
Þegar dýrin náðu sjer eftir
veikina 'voru þau algerlega
ónæm, fyrir henni og voru þá
sjerstök varnarefni komin í
blóð þeirra. Eftir 3 mánuði fór
ónæmið smáþverrandi, og eft-
ir lengri eða skemri tíma var
dýrið orðið næmt á ný og gat
tekið veikina.
Vökva með inflúensusótt-
næmi fengu menn með því, að
skola nef og kok inflúensu-
sjúklinga með saltvatni og sía
skolvatnið gegnum sýklasíu.
*
Næsta árið (1934) tókst
sömu mönnum að sýkja mýs af
hreysiköttum og gátu bæði þeir
og tnýsnar fengið lungnabólgu
upp úr veikinni. Annars var
helsta viðbótin við þekkinguna
sú, að inflúensusóttnæmi úr
ýmsum löndum (Bandaríkjum,
Puerto Rico, Ástralíu o. v.)
reyndist samskonar og í Eng-
landi. Allsstaðar var um sömu
veiki að ræða. — Nokkru síðar
er sagt, að enskum lækni
(Burnet) hafi tekist að rækta
sóttnæmið í hænueggjum og
sjerstökum næringarvökva,
hvort sem það reynist rjett
eða ekki.
Þessi þekking, þó ófullkom-
in sje, nægir til þess að fara
nærri um hvort inflúensu varn-
arefni eru í blóði manna og
hve mikil þau sjeu, með öðrum
orðum hve næmir menn eru fyr
ir þessari veiki. Það hefir þá
komið í Ijós, að meiri eða minni
varnarefni eru í blóði flestra
manna, en í Lundúnum sýnast
þau hafa farið þverrandi síð-
ustu árin og þótti það vita á
að faraldur væri í aðsigi. Nú
er hann kominn. :
*
Að sjálfsögðu hefir verið
íreyínt að finna bólusetningu
gegn veikinni, sem gæti gert
menn ónæma fyrir henni og
blóðvatnslækningu við henni,
en þetta hefir að minstu tek-
ist, enn sem komið er. Sje lif-
andi sóttnæmi dælt inn í hold
eða æðar dýranna sýkjast þau
lítt eða ekki, en þó aukast varn
arefnin í blóðinu lítið eitt, og
sje þetta margsinnis endurtek-
ið, til muna. Eigi að síður er
þetta ekki fullkomin vörn gegn
nefsmitun. Að dreypa dauðu
eða veikluðu sóttnæmi inn í nas
irnar eða andfærin, hefir held-
ur ekki komið að gagni. Reynt
hefir og verið að búa til blóð-
vatn (úr hestum) til lækninga.
.Þó talsvert hafi verið í því af
varnarefnum, hefir það lítt
komið að tilætluðum notum.
Það leiðir af því, sem hjer
er sagt, að enn standa menn
varnarlitlir gegn inflúensu og
kunna engin einhlýt ráð til þess
að lækna sjúkdóminn. Eina ein-
hlýta vörnin er algert sam-
göngubann eins og reynt var
hjer á landi 1918 í Spánar-
veikinni. Það var þá víðsvegar
gripið til þessa ráðs, og hvergi
fluttist veikin með dauðum
munum, pósti, vörum o. þvil.
Þannig varðist Caledonia neilt
ár og Ástralía fleiri mánuði.
Þá var og fjöldi sjúkrahúsa,
barnahæla og annara stofnana
sem tókst að beita svo ströng-
um vörnum, að þau sluppu
lengi við veikina, og fór þá
víðast svo, að þegar hún kom
reyndist miklu vægari.
Það var eins og drægi
úr veikinni, þegar lengra leið
frá aðalöldunni. En allsstaðar
kom veikin fyr eða síðar, enda
engin furða, því hún gengur
ætíð í öldum í nokkur ár. Slík-
ar varnir sem þessar geta ver-
ið rjettmætar um tíma, ef
veikin er afarþung, en ókleyft
að halda þeim uppi til lang-
frama.
*
rið 1920 voru sóttvarnir
teknar upp gegn inflúesnu
eftir skipun Alþingis. Það þótti
ekki fært að stöðva alla mann-
flutninga til landsins, en skip
voru skoðuð og þeim haldið
hæfilegan tíma í sóttkví eða
sjúklingarnir einangraðir í
landi.Varnir þessar voru vand-
lega undirbúnar og ekkert til
þeirra sparað, en komu þó að
engu haldi öðru en því, að þær
færðu fullar sönnur á það, að
slíkar varnir geta ekki komið
að haldi nema vjer sjeum marg
falt betur undir þær búnir en
vjer erum nú.
Svo má heita að allir fræði-
menn sjeu nú sammála um það,
að eina framkvæmanlega vörn-
in gegn inflúensu væri bólu-
setning, sem gerði menn ó-
næma. Ekki er það vonlaust,
að fundin verði slík bólusetn-
ing, og meiri horfur á því nú
en nokkru sinni fyr, en alt er
þetta þó í óvissu, enn sem kom-
ið er.
Hvað lækningu sjúkra snert-
ir, þá bendir margt til þess,
að reynandi væri, að nota blóð-
vatn úr sjúklingum í afturbata
eða þeim, sem hafa nýlega haft
infl., til þess að draga úr
veikinni eða verja veila fyrir
henni, líkt og gert er við misl-
inga. Þó er þetta lítt reynt að
svo stöddu.
*
Það er ekki laust við, að
sumir haldi að það sje auð-
veldara að finna orsakir sjúk-
dóma og ráð við þeim, en það
oftast er.Jafnv. á vorum dögum
getur þetta tekið áratugi og ó-
teljandi tilraunir fróðustu
manna, sem ráða yfir þeim
bestu tækjum sem til eru. Þetta
mættu þeir t. d. athuga, sem
halda að hlaupið sje að því að
verjast inflúensu, eða Deildar-
tunguveikinni í kindunum. —
Svo erfitt er þetta, að sá mað-
ur fengi vafalaust heimsfrægð
og Nobelsverðlaun, sem fyndi
ráð við inflúensu, og vel getur
það verið að Deildartunguveik-
in sje ekki öllu betri viðfangs.
Næturlæknir er í nótt Katrín
Thoroddsen, Eiríksgötu 12. Sími
4561.