Alþýðublaðið - 03.06.1958, Blaðsíða 7

Þriðjudagur 3. iúní 1958
Alþýð’ublaðið
7
HANN FÆDDIST vestur hjá
Isafjarðardjúpi, fluttist
suður í Dali, naut þar
fræðslu Jóhannssar úr Kötium
emungis
staðfestir regluna. in vor vekja tilhlökkun í hjarta '
barn Næstu bók Steins, Lióð, ein- þess, þótt veður séu válynd. I
upp- kennir svipuð lífsskoðun, ef Stundum dreymir það uppreisn
hún hefur þá ekki myrkvazt sína í fjarlægri fnamtíð. Þá
í grennd við Stefán frá Hvíta- enn meir. Grunurinn um til- ^ veitir Mímis vinur því bölva |
dal, lifði fiest, sín þroskaár á ’ ’
mödinni, í KeykjaViík, meðan
kreppan og stríðið stóðu yfir,
kynntist öfgum. atvirmulevsis söknuð og einmanakennd bæt-
ist óvissan um leiðir og mark-
blóði drifin. Steinn harkar af
sér kvöl sína með yfirborðs
kuldaró, eins og hann ávallt
bar sjúkdómsþjáningarnar með
frábærri karlmennsku. En
jafnvel Þormóður Kolbrúnar-
hve lengi og mjög sem á
þess hlut er geri.
Hið sama vakir fvrir ,,skáld-
inu að sunnan", þegar það hyll-
ir Bólu-Hiálmar Á rústum beit
skáld fölnaði við að fá ör í arhúsanna frá Víðimýri: tign-
hj.artað á banadægri. Hvernig Un konungdóms snilldarinnar,
má þá vænta þess, að skáld, : þó að í tötrum og örbirgð búi.
gangslevsi lífsins og þjáningar- bætur eins og Agli forðum, þó
inna” hefur st^n’kzt, svo að að í annarri myr.d sé:
1 stappar nærri vissu. Oían á

og óhófs að sjón, en reyndi sára
fátækt og ýmis vonbrigði.
Eflaus't hefur allt þetta ork-
aö á líf og list Steins. En sjálf-
ur sagði hann, að Jóhann Sig-
urjónsson hefði haft manna
mest áhrif á skáldskap sinn. Þó
ætla ég að meðfæddar hneigðir.
hafi mtestu ráðið um örlög
Steins. Á uppruna hans veit ég
engin deili, en kunnugir telja,
að rekja megi ættirnar til
Breiðafjarðar og Norðurlands,
allt austur í Þingeyjarsýslu, að
svo miklu leyti sem þær áttu
sér fastar rætur.
’Skáldeðlið var svo ríkt í sál
Steins, að mótlæti og óánægja
með umhverfið þurftu naumast
til að valda þeirri ólgu, sem
virtist vera uppsprettulind
ljóða hans. Brunnur sá náði svo
djúpt. Þó að hvorki misskipt-
ingu auðs, kreppu né heims-
styrjöld hefði verið til að dreifa
mundu önnur tilefni hafa vakið , sannfæringu þess efnis,
Eitt sinn upp skal rísa
mín öfugt kveðna vísa
og fólksins leiðir lýsa
lengra en augun sjá.
sem ber ævilöng sár í sál, sýni
engin mörk þjáningar? Sá, sem
lætur það ógert með öllu, er
ekki skáldeðli gæddur.
Síðasta eiginleg Ijóðabók
Steins, Ferðin án fyrirheits
Listin ein e- þess megnug aö
lyfta. manninum upp fyrir dýr
merkurinnar.
í Ferð án fyrirheits átti
skáldið að vísu enga samleio
meo hamingjunni. af því að
kcm ut 1942. Höfðu þá ekki 1 þau skildu aldrei hvort annai-.
liðið nema. 8 ár frá útkomu
Endra nær lætur skáldið sig
engu skipta orðróminn og
frægðina. og hugurinn reikar á striðsins
æskustöðvarnar:
Sama er mér, hvað sagt er
hér á Suðurnesjum.
Svört þótt gleymskan söng
minn hirði,
senn er vor í Breiðafirði.
Bendir þessi vísa og fleiri á
helgilund þar í sveit. En þegar
á reynir og vestur kemur, er
allt sem_ nokkurs var um vert,
glatað: Á fornum slóðum:
Þar var það allt, sem ég unni,
ást mín og von og trú.
Og flest er það löngu farið
Rauða logans, fyrstu bókar
hans. Flest kvæði skáldsins,
sem birzt hafa, eru því ort á
krepputímanum og í fyrri hluta
Bera
píjirra U':æ, a£
Það vex í minni vitund
dimmur gróður,
ég veit mér 3r ei sjálfrátt,
hvað ég geri.
m.iog mörg
’þvi. L-fkt og segir skáldið í Gömlum skifta-
Rauður loginn er að miklu , málum. Og það gerir iðrun, uí:
leyti helgaður þeim, sem báru | t>ví að það brást skyldum sír-
bröngan skó vegna atvinnu- | ™, samkvæmt eigin játningu,
leysis og fátæktar, svo íjalla og villtist á sinni fyrirheits:-
og mjög mörg kvæðin í Ferð j lausu ferð ,,um hrjóstur naktra
mið sem breytist í fullkomna til fjandans _ og hana
nu!
ljóð hans eðia knúið þau fram.
Þetta er ýmist nefnt hefndar-
gjöf, náðargjöf eða köllun, allt
efíir því hvaða augum er litið á
spámannsandann.
En Stsinn var eigi aðeins
kallaður ti), þessa hlutskiptis
heldur og útvalinn flestum
fremur. í eirðarvana rótleysi
á möl, sem er allt of fátæk af
frjómold, tókst honum að rækta
sinn reit svo vel, að betur hafa
fáir gert í bragar túni. Þessi
reitur er að vísu ekki ýkja stór,
fen þangað hafa þegar margir
leitað fanga. Áhrif Steins eru
þegar orðin mikil á íslenzka
Ijóðagerð, þó að engum hafi
enn tekizt að feta í. fótspor
hans. Svo torfær var leiðin og
vandrötuð, sem hann valdi sér.
Nýstárleiki Steins birtist
þegar í fyrstu bók hans, Rauð-
ur loginn brann. Þó að hann
taki þar einkanlega málstað
verkalýðsins og skáldið sé í
byltingarhug, þá er kveikurinn
víðast heimspekilegur lífstregi
þess. Undir er sár og heit
kvika, áleitinn grunur um til-
gangsleysi alls. Það er sá rauði
eldur, sem logar í einmana sál
skáldsins:
Og enginn bjargar og
enginn veit,
og enginn maður er harmi
sleginn,
þó brenni eldur með ógn
og kvöl
í einu hjarta við Lauga-
veginn.
Þó a3 Rauður loginn brann
hafi að geyma fegurð ástar og
yndis, eins og kvæðín I vor,
Minning og Elín Helena sýna
bezt, þá efast skáldið í lok vor-
kvæðisins um raunveruleik
ævintýrsins, sem sagt er frá,
og Minningin endar á sársauka
fullri spurn. Elín Helena ein
er gagntekin fölskvalausum
fögnuði:
Elín Helena, Elín Helena!
Það er dýrðlegt að lifa í dag,
Elín Helena!
Og þú brosir og roðnar,
ef Runki í Vörinni
horfir í augu þín,
Elín Helena!
hvorugt sé til:
ÞaS var auðn og myrkur
á allar hliðar
og enginn vegur,
En lífið á sér fleiri vé. Yfir
einu þeirra ræður gleymskan.
Skáldið á til að gera skemmti-
legt gys að vonbrigðum sjálfs
segir í Kvæðinu um veginn. Og sín: Vísur að vestan, og and-
bókin endar á þessari vísu:
Eg er maðurinn,
hinn eilífi maður
án takmarks og tilgangs.
Spor í
Steins og
sandi, þriðja bók
sú, sem fjölþættust
er til þess tíma, sýnir þróun
heimspeki hans. Stundum sér
þó skáldið til sólar í þessari
eyðimerkurför, líkt og rofi í
mökkvann. Minningar um lið-
láti átrúnaðargoðs, sem einu
sinni var: Kommúnistaflokkur
Islands, in memoriam. Gaman
samt og bráðfyndið er Brúð’-
kaupskvæðið’. Ósjaldan minnir
Steinn á Heine. Stundum svip-
ar honum til Eliots. En oftast
nær er hann Aðalsteinn Krist-
mundsson og engum líkur
ntema sjálfum sér. Hafi Rauður
loginn og Ljóð sýnt inn í brenn
andi und, eru Spor í sandi
án fvrirheits um atburði í stríð
inu síðara. S'vo mjög orkuðu
þsi- á Stein. Kúgun og hryðju-
verk gengu honum til hjarta.
En hann dáðist að afrekum,
sem unnin voru í Noregi og víð
ar: Trúmsnnskan er þrátt fyrir
allt enn í gildi, og hún ein
gerir lífið þess vert, að því sé
lifað:
Hin týnda speki var heimin-
um sýnd og sögð:
Sjá, það er eitt sem gildir •—
að vera maður.
Svipuð hugsun er í kvæðinu
Ný aðför að Snorra Sturlusyni.
Ég man ekki lengur tilefni þess
kvæðis, gæti hafa verið stvrj-
aldaratburður, svikráð valdhafa
samtímans við spámenn og
frelsishstjur:
Og þó. Sú böðulshönd. sem
höggið greiðir,
hún hæfi- aldrei það, sem
mest er vert,
því hvert eitt skáld til sig-
urs líf sitt leiðir.
kletta og auðnir sands.“ Sjá
Afturhvarf, þar sem skáldið
lýsir fögnuði sínum við að
finna á ný hina grænu jörð og
mjúku mold. Til sátta dregur
iíka milli þess og heimsins, er
verið höfðu andstæðingar:
Nú ölum við ei lengur
beiskju í barmi
né byrgjum kala neinn í
hjörtum inni,
því ólán mitt er brot af
heimsins harnrj,
og heimsins ólán býr í
þjáning minni.
Af þessu öllu: iðrun, játn-
ingu og sættum er skáldina
léttir, þó að eigi sé nema um
stund, og auðveldar því flugiS.
í Ferð án fyrirheits kemst
S'teinn hæst. Það er eins og
honum vaxi ásmegin og sjálfs-
traust í þessari ferð. Óbeint
kemur þetta fram í kvæðunum
um Snorra Sturluson, en beir?.-
línis sem yfirlýsing í persónu-
iegri ljóðum: A8 fcngnuirc
skáldalaunum og Undirskrift:
Vinarkveðia frð VSV
MEÐ þessum fáu orðum vil1 almenningur. Hins vegar ge.rð-
ég kveðja vin minn, Stein Stein j ist hann mikill efasemdamað-
arr skáld. — Hann kom aðvíf- ur. Hann kom til borgarmnar á
andi til borgarinnar fyrir
þremur áratugum og gerðist
næstum daglegur gestur í rit-
stjórnarskrifstofum Alþýðu-
blaðsins. Upp frá því vorum við
kreppuárum þegar verkalýður-
inn svalt og barðist umkomu-
laus fyrir brýnustu lífsþörfum
sínum. Þá átti Steinn heita og
sterka trú og orti mikið. Hann
náhir vinir og áttum fjölmarg- , birti ljóð sín í Alþýðublaðinu,
ar stundir saman á blaðinu, í
kaiífihúsum, á götunum og í
grasi auðra bletta í bænum. —
Eina ljóðabók sína pefndi hann
Ferð án fyrirheits. Það: var eiris
og hann væri alltaf að veita því
fyr;r sér til hvers hann væri
henti þeim á borðið hjá mér
kæruleysislegur á svipinn, en
þó eins og herkjur færu um var
irnar. Síðar fjarlægðist hann
blaðið, fékk nýja tr-ú og treysti
öðrum, en missti þá trú alger-
lega og varð það honum mikil
kominn til þessarar borgar, jafn : þjáning. Þá hætti hann að
vel ti'l þessa Hfs. Og ég efast
um að hann hafi komizt að nið-
urstöðu, sem hann hafi getað
sætt sig við, enda sagði hann í I
viðtali við blaðamann í fyrra,
að sér fyndist eins og hann
hefði verið sendur í kaupstað
og ekki komið' sér að því enn
að fara aftur heim. Þessi til-
finning var mjög rík með hon-
um.
Steinn Steinarr var einn sér_
stæðasti persónuleiki, sem ég
hef kynnzt. Hann var einfarj í
allri mergðinni. Hann var hrein
skilinn, opinskár og ljúfuy þeg-
ar hann var einn með vini sín-
um, en fáir gerðust eins harðir
vlðkomu og hann í deilum, og
hann beit stundum svo hastar-
lega frá sér, að það gleymdist
ekki. Hann, átti heitt og stórt
hjarta, hann sá lengra en fólk
En það er undantekning, sem' Aest, hann átti fránari sjón en
yrkja um langt skeið, en tók
svo aftur til og gerðist inn-
hverfur, talaði mál, sem alþýða
átti erfi-tt með að átta sig á.
Við ræddum oft um vonbrigði
hans — og hann sagði það sjálf-
ur, að sá, sem enga trú ætti og
engu gæti treyst, sem háleití
væri talið og hafið yfir gráan
hversdagsleikann, hann gæt;
ekki ort. Fyrir r.úmu ári virtist
teldi allt tilgangslaust, enda
kemur hann hvað eftir aunað
að því í ljóðum sínum.
Þú veizt ei neitt, hvað verður
eða fer,
þín vitund hnípir blind á opnu
sviði.
Þú sást það eitt, að sólin. reis og
■ hneig,
en samt stóð tíminn kyrr, þótt
dagur liði.
Á þessum táma hneykslaði
Steinn Steinarr marga, en list
hans var svo rík og fögur, gáf-
ur hans svo leiftrandi, að hann
sigrað’i, vann að lokum fuilnað-
arsigur. I síðasta sinn, sem við
ræddum saman, sagði ég það.
Hann, leit í gaupnir só: og svar-
að.: „Maður hefur aldrei sigr-
að. Ljóð mín eru ekki nógu-góð.
Ég týndi tíma . . .“ Ég vissi
hvað hann átti við.
Reykjavík missir svip við
brottför þessa mikla skálds,
Sjá, hér er ég sjálfur, og þetta
er allur minn auður,
hið eina, sem ég hef að bjó&a
lifandi og dauður.
Efti - útkomu Ferðar án fyrir
heits hljóðnaði söngfuglinn frá
ísafjarðardjúpi a’3 miklu leyti.
Tólf árum síðar gaf hann að
vísu út eina bók, Tírnann og
vatnið, ssm er aðeins eilt
Ikvæði í 21 kafla ofið ú,- mynd-
rænu líkingagliti í aðra rönd,
en dulræns eðlis í hina. Og er
ekki ávallt. gott a3 festa henci-
ur á þsim vsfnaði. Loks kom
endurp.”entun þsssara fimm
bóka út í heildarsafni 1956, og
fvlgdu því ýmis kvæði.
Um listrænt gildi beztu
kvæða Steins verða ekki skipt-
ar skoðanir. H.itt gæti heldur
o”kað tvímæls, hve heilsusan'i-
leg bölsýni hans kann að vera.
Því hefur verið haldið fram,
a3 fagnaðarboðskapur iífsgleö-
innar setti meiri rétt á sér en
beimspeki tilgangslevsisins.
Hví þá það? Eru ekki þjáning
og efi mannleg líkt og sæla
eða trú? Hvaðan koma tærustu
svalalindir? Úr djúpum jarðar
barns AusturStrætis, sem var
hann aftur hafa fengið fótfestu, eiginlega alltaf á leiðinni heim
þessa sérstæða manns, þessa | Á svipaðan. há'tt seiði- treginn
enda var ljóðagerð hans að
brevtast er hann tók hann sjúk
leika, sem leiddi hann til bana.
Steinn Steinarr gekk sínar
eigin götur lágvaxinn með vis-
inn handlegg. en fáir vissu um
það, — og hnarreistur, enda var
hann hugrakkur og gat staðið
einn. Eftir að hann missti lífs-
skoðun sína virtist mér grípa
hann ein'hvers konar sjálfseyð.
ingarhvöt. Það var eins og hann
til sín.
Ég vil þakka honum langa
vináttu, trúnað hans og ein-
lægni við mig. Ég kvaddi hann
í gær'í Fossvogi, og þó mun ég
aldrej kveðja hann til fuils, því
að rnenn eins og Steinn Stein-
oft fram fegurstu söngva.
Spurt hefur verið um orsak-
irna- að bölsýni Steins og sú
skýring gefin, a3 fátækt og um
komuleysi í æsku og á þroska-
árum hafi valdið. Ekki þarf
svo að vera. Jóhann Sigurjóns-
son va- alinn upp í allsnægt-
um og kostaður til náms a£
arr halda áfram að lifa með efnuðum föður. Hann var ekki
manni. . . . Ég held áfram að . síður þunglyndur en Steinn,
hitta hann í Austurstræti þó að
ég sé þar einn á ferð. ...
YSY.
eins og kvæði hans, Bikarinn,
sýnir bezt.
Framhald á 11. síða. ,