Morgunblaðið - 03.11.1937, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Miðvikndagur 3. nóv. 1937.
K M E M T 1 R
B Ó
Það logar yfir
jöklinum.
Leikrit eftir Sigurð Eggerz.
W
Bók um Island
eftir Bjarna M. Gíslason.
Sig. Eggerz: ÞaB logar
yfir jöklinum. Sjónleik-
ur í 4 þáttum. Fjelags-
prentsmiðjan 1937.
að gegnir furðu hve mikið
hefir verið skrifað af leik-
ritum hjer á landi frá því um
miðja síðustu öld og til þessa
tíma, þegar þess er gætt, hve lítið
tækifæri leikritaskáldin hafa til
að sjá verk sín á þeim eina vett-
vangi, sem leikritum er vært — á
leiksviðinu. Leikrit ætti í rauninni
aldrei að prenta, eða a. m. k. ekki
fyr en þau eru þrautleikin; til að
sjá ágæti þeirra eða galla, dugir
aðeins eitt ráð, að sjá þau leikin.
Prentuð leikrit á íslensku skifta
tugum, sem ekki hafa verið leikin
m. a. vegna þess, að menn voru
húnir að fá það inn í höfuðið, að
þau væru eltki sýningarhæf ein-
hverra hlufa vegna. Dæmi mætti
nefna:
Sjónleikurinn um Jón Arason,
eftir Matthías Jochumsson, var
prentaður um aldamót, hefir þó
hvergi verið sýndur enn, þrátt
fyrir þá staðreynd, að leikurinn er
þróttmesti sjónleikur skáldsins og
færi vel á leiksviði, ef duglegur
■og hu gmyndaríkur leikstjóri fengi
xáðrúm til að koma leiknum upp,
án þess að binda sig um of við
hinn prentaða bókstaf. Mikið til
hið sama er að segja um Gissur
Þorvaldsson, eftir Eggert, Ó.
Briem — þar er þó öllu heldur
•efni í góða filmu. Af nýrri leik-
ritum má nefna Hilmar Foss, eftir
Kristján Albertson, í höndum
smekkvíss leikstjóra myndi sá
leikur sóma sjer vel á leiksviði,
og hefir þó hvergi verið sýndur,
að því er jeg best veit.
Og nú kemur enn eitt prentaða
leikritið, Það logar yfir jöklinum,
eftir Sig. Eggerz bæjarfógeta á
Akureyri. Sennilega á sama fyrir
því að liggja og leikritunum, sem
jeg nefndi, það verður ekki sýnt,
eða ekki sýnt fyr en eftir dúk og
<lisk og hefir þá mist gildi sitt
fyrir áhorfendur samtíðarinnar,
En leikrit eru dægursins börn, þau
lifa sínu fegursta lífi á leiksviði
samtíðarinnar. Jafnvel meistara-
verk verða ekki annað en við-
fangsefni grúskara, ef þau geta
•ekki hýíslað orði í eyra þeirra
áhorfenda, sem þau eru sýnd.
Leikrit Sig. Eggerz er bráðlif-
andi, það morar af lífi í samtöl-
unum. A bak við orðin er bæði
liugsun og tilfinning og Ieikritið
«r vankantalítið í byggingu. Hjer
«r því engin fyrirstaða fyrir sýn-
ingu á leiknum. Annað er það, að
hin prentaða útgáfa leiksins skil-
ur eftir hjá manni löngun til að
vita meira um tvær aðalpersónur
leiksins, fá betur útfylta æfiferils-
skýrslu þeirra, ef svo mætti að
orði kveða,. Það sem hinn prent-
aði bókstafur segir er of blá-bein-
ótt, ef til vill íklæddust persónur
holdi og blóði á leiksviði, og er
mjer það þó til efs, nema höfund-
urinn sjálfur geti mætt á 20 til
30 leikæfingum og sjálfur hjálp-
að þeim til að vaxa fram í fót-
ljósin með því að leggja þeim
orð í munn, þar sem æfingarnar
sýndu að þess gerðist þörf. Auð-
rún, söngmærin, stend'ur ekki fyr-
ir hugskotsaugum manns sem
manneskja, heldur sem fagurt
sönglag og jarðfræðingurinn er
aðeins dimmur undirleikur, hvort
tveggja fallega hugsað og tilfinn-
ingaríkt. En leiksviðinu nægir
ekki „lyrik“, það vill „drama“,
og það hjálpar ekki hversu sam-
tölin eru lifandi, ef það eru ekki
lifandi manneskjur, sem tala. En
það bregður nú einmitt fyrir lif-
andi manneskjum í leikriti Sig.
Eggerz, þó ekki sjeu það aðal-
]>ersónurnar. Ráðskonan gamla
lifir á og í hinum fáu setningum,
sem hún segir, og pólitískur hug-
sjónamaður, sem ganar í unggæð-
ingslegri hugsjónavímu inn til
ráðherra, verður okkur alt í einu
kunnugur fyrir þessi orðaskifti:
Hann segir: Ef þjóðin ætti hina
heilögu trú á tilverurjett sinn —
mundi hún færa allar þær fórnir,
er af henni yrðu krafðar, til þess
að auka og vernda sjálfstæði sitt.
Þjóð, sem er reiðubúin til að færa
fórnir fyrir sjálfstæði sitt, vantar
aldrei brauð. Þjóð, sem kaupir
brauðið fyrir hugsjónir sínar, miss
ir hvort tveggja í einu, brauðið og
hugsjónirnar.
Ráðherrann segir: Þjer talið
ekki eins og stjórnmálamaður,
Þjer talið eins og skáld.
Jón Eiríksson (hugsjónamaður-
inn) segir: Skáldið í stjómmála-
manninum má aldrei deyja.
Eftir þessa viðkynningu þykir
okkur vænna bæði um Jón Eiríks-
son og höfundinn.
Jeg hefi áður sagt að samtölin
væru lifandi. Sig. Eggerz fer hjer
sínar eigin götur til þess að ná
þessum áhrifum. Setningarnar eru
stuttar, hraðar — iðulega eins og
símskeyti frá manni til manns.
Þýskir expressionistar, svo sem
Georg Kaiser og þó sjer í lagi
Carl Sternheim, nota þennan stíl
mikið. Ekki hefi jeg sjeð honum
áður beitt á íslensku, nema hvað
honum bregður fyrir hjá Guttormi
J. Guttormssyni leikritaskáldinu
vestur-íslenska.
Sig. Eggerz fer yfirleitt vel með
þennan stíl og leikritið verður fyr-
ir bragðið aðgengilegra og skemti-
legra aflestrar, en ella hefði orðið,
með löngum skýringargreinum á
hverju því, sem skýtur upp í vit-
und persónanna.
Að öllu samanlögðui væri þess
óskandi, að leikritið „Það logar
yfir jöklinum“ kæmist upp á leik-
sviðið. L. S.
Bjarni M. Gíslason.
Síra Halldór Jónsson:
Sálmalög IV.
Söngvar fyrir alþýðu. Sálma-
lög IV. eftir Halldór Jónsson
sóknarprest að Reynivöllum.
Fjelagsprentsmiðjan 1937.
Þessarar merku bókar hefir lít-
ið verið getið. Hún hefir að geyma
41 sálmalag, við sálma eftir mörg
hin yngri skáld og nokkur hin
eldri, og eru þarna margir gull-
fagrir sálmar. Lögin eru öll með
ljettri raddsetningu, þannig að
hver sem nokkuð kann að leika
á hljóðfæri, getur auðveldlega
spilað þau.
Lögin eru öll ylrík og vinhlý,
og sum ljómandi falleg, eins og
t. d. lögin við eftirtalda sálma:
„Þú Kristur bróðir allra“, „Skín
guðdómssól“, „Til þín minn frels-
ari eg flý“ og „Dýrðleg dagssól
hlær“, svo aðeins fáir sjeu nefnd-
ir.
Þetta verk síra Ilalldórs er
merkilegt og sýnir ást hans og
dýrkun á hljómlist, sem veitir
honum svo mikla gleði, og sem
hann vill að aðrir gætu fundið í
hans látlausu tónsmíðnm.
Tslensk tónskáld hafa ekki sam-
ið mörg sálmalög, og mun þetta
stærsta safn þeirrar tegundar tón-
verka, er eitt tónskáld sendir frá
s.jer. Ættu þeir, sem sjá um val
á lögum í næstu Kirkjusöngsbók,
ekki að gleyma þessu söngva-
safni síra Halldórs, því áreiðan-
lega eru þar lög, sem vel mundu
eiga þar heima, samin við sálma,
sem sungnir eru undir gömlum
lögum, og aðra, sem ekki eru til
nein lög við, en mundu vel hljóma
þar, til dýrðar drotni, undir lög-
um síra Halldórs.
Öll bera lögin vitni um góðan
og göfugan mann, þau eru sprott-
in af innri þrá, frá hljómgrunni
listelskrar sálar, andi þeirra er
hlýr og mildur, og fellur oft vel
við ljóðið, sem þau eru samin við.
Þau eru höfundarins dýrustu og
helgustu hugsanir, settar í tóna
á hljóðum og friðsælum hvíldar-
stundum. Og þau eiga skilið að
þeim sje vel tekið af söngelsfcu
fólki, bæði vegna laganna sjálfra
og hins merka höfundar þeirra.
K. Ó.
Reykjavík 1786—1936 heitir bók
eftir dr. Jón Helgason biskup, sem
kom í bókaverslanir í gær. Bók
þessi ep sjerstaklega falleg, og
mun margan fýsa að eignast hana.
Bjarni M. Gíslason:
Glimt||fra Nord.
Fyrir fjórum árum kom hjer út
Ijððabók eftir ungan og óment-
aðan sjómann, Bjarna M. Gísla-
son frá Látrum. Hún heitir „Jeg
ýti úr vör“. Yakti hún' þegar at-
hygli, því að menn fundu, að
þessi frumsmíð var af náttúrleg-
um hagleik ger og að höf. hafði
svo heilbrigðar lífsskoðanir, að af
honum mátti margs góðs vænta.
Og hann var bæði hagorður og
orðhagur, og hafði líka tilþrif,
Skömmu eftir að bókin kom út
sigldi Bjarni til Danmerkur til
þess að leita sjer þeirrar mentun-
ar, sem hann hafði farið á mis
við hjer. Hann hafði dregið sam-
an kaup sitt á sjónum frá ári til
árs í þessu skyni.
Fyrsta kynningin við Dani
varð honum sár vonbrigði. Hon-
um blöskraði hvað þeir voru fá-
fróðir um Island og íslendinga
og höfðu ramrangar hugmyndir
um þá, ef þeir höfðu þá haft
nokkrar spurnir af oss. Bjarni
ásetti sjer þegar að vinna alt sem
hann gæfi að því að útbreiða
sanna þekkingu á íslandi og ís-
lendingum. • Og ekki leið á löngu
þangað til hann tók að halda fyr-
irlestra um íslensk mál. Má þó
nærri geta að þetta hefir honum
veist erfitt fyrst í stað, því að
hann kom svo að segja mállaus
til Danmerkur. En góður vilji er
sigursæll. Fyrirlestrum Bjarna
var vel tekið og var hann nú
beðinn að ferðast um landið og
halda fyrirlestra um ísland.
Tókst hann það á hendur og hef-
ir nú um þrjú ár ferðast fram
og aftur og haldið fyrirlestra í
lýðháskóíum og miklu víðar.
Einnig brá hann sjer til Svíþjóð-
ar og flutti þar nokkra fyrir-
lestra, sem helstu blöðin birtu
langar greinar um og hrósuðu.
En hvað er það þá, sem Bjarni
hefir sagt um ísland? Þessi bók,
„Glimt fra Nord“, sýnir það, því
að hún er útdráttur úr fyrirlestr-
unum. Frá upphafi til enda er
hún þrungin af ættjarðarást og
löngun til að fræða menn um ís-
land. Bókin er stutt yfirlit yfir
sögu lands og þjóðar og þær
framfarir, sem hjer hafa orðið
síðan vjer losnuðum undan Dön-
um. Lýsir höf. því þó svo hóg-
værlega, að ekki getur það sært
neinn, aðeins aukið skilning
manna. Og það er þakkarvert,
þegar einhver tekur sjer það fyr-
ir hendur, að fræða aðra um ís-
land og leiðrjetta rangar hug-
myndir um það.
Síðari hluti bókarinnar fjallar
um íslenskan skáldskap, og er þar
getið allra helstu skálda og rit-
höfunda, en sjerstakir kaflar eru
um stórskáldin þrjú, Matthías
Jochumsson, Stephan G. Stephans-
son og Einar Benediktsson.
Bók þessi hefir fengið góða
dóma í dönskum blöðum. T. d.
ritar cand. mag. S. Haugstrup
Jensen, kennari við lýðháskólann
í Ry, mjög lofsamlega um bók-
ina. Og allir sem minnast á hana
tala vmi það, hvað Bjarni riti
gott mál. Hann hefir þó ekki ver-
ið nema þrjú ár í Danmörku. En
þetta er eflaust rjett, og má sjá
það á því, hvernig hann þýðir
nokkur erindi eftir Stephan G.,
að danskan er orðin honum töm,
og mun þó ekki leikur að þýða
St. G. á þá tungu. „Fjarst í ei-
lífðar útsæ“ þýðir Bjarni svo:
Fjernt í evigheds havet
vaager öen, dig kær:
Vaarens natlyse verden
i et forklaret skær.
Og vísuna „Löngum var jeg
læknir minn“ þýðir hann:
Ofte var jeg egen præst,
jurist, læreherre,
eller læge, plov og hest,
konge, smed og kærre.
„Glimt fra Nord“ er gefið út
af Skyttes Bog- og Runstforlag i
Ry. Innan skams kemur út önnur
bók eftir Bjarna hjá Gyldendal.
Heitir hún „Hedens Ansigt“.
Á.
Ný barnabóK.
Carrol: Lísa í Undralandi.
Barnabók með myndum.
Bókaútgáfan Esja. Rv.
1937.
Þessi heimsfræga barnabók, sem
á ensku heitir „Alice in Wonder-
la,nd“, er nú komin út í íslenskri
Þýðingu. Það er mikill vandi að
þýða barnabækur svo að vel sje,
en þó hygg jeg að þessi bók hafi
reynst óvenjulega erfið viðureign-
ar. Því meiri ánægja er að sjá,
hversu vel þýðingin er af hendi
leyst.
Það er alment viðurkent, að
forðast beri að tala tæpitungu eða
ambögulegt mál við börnin.
Barnabækur eiga helst ekki að
vera á hreinu „barnamáli“, þær
eiga að stefna hærra. Góðar
barnabækur þroska smekk barns-
ins fyrir fögru máli, bæta málfar
þess, auka þeim orðaforða, opna
hinn fjölskrúðuga heim íslensk-
unnar.
Lísa í Undralandi er skemtileg
bók og það er ekki vafi á að hún
verður vinsæl meðal íslenskra
barna. — Lísa sofnar í kjöltu eyst-
ur sinnar úti í guðsgrænni nátt-
úrunni, sólbjartan sumardag.
Hana fer að dreyma. Hvít kan-
ína skýst framhjá og Lísa sprett-
ur á fætur og eltir hana inn í
Undralandið. Og þar ratar hún í
ótal æfintýri hvert öðru furðu-
legra.
Lísa í Undralandi er tæplega
fyrir smábörn. En börn á aldrin-
um 7—13 ára fá vart skemtilegri
bók í hendur. Kennari.
Á sextugsafmæli próf. Matthías-
ar Þórðarsonar voru honum færð
að gjöf Rit Jónasar Hallgrímsson-
ar í vönduðu bandi.