Morgunblaðið - 28.12.1937, Blaðsíða 5

I*riðjudagur 28. des. 1937,
MORGUNBLAÐIÐ
- — JíltotgmtblaSið —■—
Útg'ef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar: J6n Kjartansson og Valtýr Stefánsson (ábyrgCarmaBur).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjðrn, auglýsingar og afgreitJsla: Austurstræti 8. — Slml 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutii.
t lausasölu: 15 aura eintakltS — 25 aura metS Lesbök.
ÁKVÖRÐUN SÍLDARVERÐSINS
Asíðasta þingi kom ekki
til harðari átaka um neitt
mál, en yfirstjórnina yfir Síld-
arverksmiðjum ríkisins. Annars
vegar stóðu sósíalistar og kom-
múnistar með Finn Jónsson í
fararbroddi, hinsvegar Sjálf-
stæðis-, Bændaflokks- og Fram-
ÆÓknarmenn. Baráttan var um
það, hvort Finnur Jónsson ætti
framvegis að fara með stjórn
verksmiðjanna að eigin geð-
þótta, eða hvort þeim skyldi
skipuð stjórn, valin með hlut-
fallskosningu á Alþingi af
þrem stærstu flokkunum. Bar-
áttan endaði með algerum ó-
sigri Finns iJónssonar og sósíal-
ista.
Eins og að líkum lætur, eiga
þeir Finnur og fjelagar hans af-
Æ,r erfitt með að sætta sig við
þessi úrslit. Hafa þeir því
rreynt að þyrla upp um málið
hverskonar firrum, í varnar-
skyni fyrir Finn og árásarskyni
-á þá, sem töldu nauðsynlegt að
Josna við einræði Finn-',
Þessir menn bera það sjer-
istaklega fram, að breyting sú,
;sem orðin er á stjörn ríkisverk-
ismiðjanna, sje til þess gerð, að
lækka verðið á síldinni og
:skaða þannig sjómennina. Eins
og allir vita, sem nokkuð hafa
kynt sjer þessi mál, er þetta
hrein fjarstæða og hefir ekki
við nokkurn skapaðan hlut að
istyðjast.
Mönnum er enn í fersku
aninni deila sú, sem stóð um á-
Ikvörðun síldarverðsins vorið
1936. Þá var verðlag á síldar-
-afurðum slíkt, að lýsi var selt
á £ 17.10.0, en síldarmjöl á
S, 8.10.0 Um útgerðarkostnaðinn
má geta þess, að kolaverðið var
um 40 krónur smálestin.
Deilan stóð milli Sjálfstæð-
ismanna annarsvegar og Finns
Jönssonar hinsvegar. Hún var
ekki um það, að Finnur vildi
Akveða hærra rð en Sjálfstæð
ismenn. Hún var um það, að
Sjálfstæðismenn vildu ákveða
hærra verð en Finnur. Sjálf-
stæðismenn sýndu fram á það,
með óhrekjanlegum rökum, að
eins og markaði væri þá hátt-
að, gæti bræðsusíldarverðið
yerið 6 krónur málið, og ætti
að særa það. Finnur barði hins-
vegar hpfðinu við steininn og
var ófáanlegur til að viður-
kenna, þrátt fyrir óhrekjanleg
rök Sjálfstæðismanna, að verð-
ið mætti vera meira en 4—5
krónur málið. Endirinn varð
sá, að síldarverðið fjekst loks
hækkað frá því sein Finnur
vildi, upp í 5.30 á málið. Sjó-
menn vita það ofurvel, að þær
hundruðir þúsunda króna, sem
runnu í þeirra vasa við þá
verðhækkun, eiga þeir því að
þakka, að Sjálfstæðismenn tóku
upp ótrauða baráttu við Finn
Jónsson. Það er þessvegna
meira en venjule.., óskamm-
feilni, þegar þessi maður er að
reyna að telja sjómönnum trú
um, að Sjálfstæðismenn vilji
níðast á þeim í verðlagi, með
því að losa þá við einræði Finns.
Um síldarverðið er það ann-
rs að segja, að um það þarf ekki
að vera neitt handahóf, hvorki
Finns Jónssonar nje annara.
Hrásíldarverðið ákvarðast fyrst
og fremst af markaðsverði
hinna unnu afurða, síldar-
mjöls og lýsis. Reynslan hefir
skorið úr um það, að að ó-
breyttum tilkostnaði, hækkar
eða lækkar hrásíldarverðið um
40—45 aura á mál, fyrir hvert
sterlingspund, sem hinar unnu
afurðir, mjöl og olía, hækka
eða lækka í verði. Hjer er fund-
inn rjettlátur grundvöllur und-
ir ákvörðun verðsins. Á þeim
grundvelli ætla Sjálfstæðis-
menn sjer að standa.
Síðan baráttan um síldar-
verðið stóð, vorið 1936, hafa
tvö einkafyrirtæki komið sjer
upp verksmiðjum. Sósíalistar
hafa sýnt, að þeir láta afstöðu
sína til þessara einkafyrirtækja
hafa áhrif á ákvarðanir sínar
um verðlagið. Sjálfstæðismenn
munu aftur á móti ekkert tillit
taka til þessa. Þeir munu um
ákvörðun síldarverðsins byggja
á heilbrigðum grundvelli, þeim
grundvelli, sem tryggir í senn
sjómönnum og verksmiðjum
rjettlátt verðlag.
Stefano Islandi oq
Haraldi Sigurðssyni
hrósað
Tveir íslenskir listamenn,
Þeir Stefano Islandi og
Haraldur Sigurðsson heldu ný-
lega konsert sem gestir hjá
Aarhus Musik forening.
Morgunblaðinu hafa borist
nokkrir blaðadómar um þenna
konsert og bera þeir allir mik-
ið lof á listamennina.
Stefano Islandi söng íslensk
lög og óperuaríur. Sjerstaklega
róma blöðin meðferð hans á
„Kirkjuhvoll" eftir Árna Thor-
steinsson og Donna, vorrei moir
eftir Tosti.
Haraldur Sigurðsson ljek m.
a. „Prelude, choral fugue“
eftir Cesar Franck og „Cha-
conne“ eftir Carl Nielsen.
Slíkir listamenn eins og
Stefano Islandi og Haraldur
Sigurðsson eru landi sínu til
sóma, hvar sem þeir koma
fram.
U. M. F. Velvakandi heldur
jólaskemtun sína í kvöld og hefst
hún kl. 8Vá e. h. Skemtiskráin or
fjölbreytt og mega fjelagar taka
með sjer gesti.
5
Þarfasti bjónninn:
Hvernig meö hann
er farið
Sá smánarblettur situr enn á ís-
lensku þjóðinni, að oft er
hjer á landi farið ver með dýrin,
en ástæða er til og afsakanlegt
getur kallast.
Kemur þetta meðal annars fram
í meðferðinni á útflutningshross-
um, en skeytingarleysið um allan
aðbúnað þeirra frá því þau eru
tekin úr heimahögum og þangað
til þau lenda á erlenda markaðin-
um, getur með engu móti talist
samboðið siðaðri þjóð. Hið lög-
boðna eftirlit, sem að vísui aðal-
lega veit að hrossunum sem mark-
aðsvöru, hefir verið frámunalega
ljelegt og algerlega óþolandi frá
mannúðarsjónarmiði.
I júníblaði Dýraverndarans 1936
bendir frú Ingunn Pálsdóttir frá
Akri á tvö atriði í sambandi við
útflutning hrossa í mjög athyglis-
verðri grein er hún nefnir: „Fá-
einar bendingar um bætta með-
ferð dýranna".
Annað er það, að útflutnings-
hrossin eru oft óbandvön, en þar
af leiðir aftur að óhjákvæmilegt
er að beita þau allskonar fanta-
tökum til að koma þeim um borð
í skipið, sem á að flytja þau burt
af landi. í lögum þeim, sem gilda
um útflutning hrossa, er í stórum
dráttum settar reglur um meðferð
hrossanna og aðbúnað, og er þar
meðal annars ákveðið að útflutn-
ingshross skuli vera tamin eða að
minsta kosti bandvön; hjer er því
um skýlaust lagabrot að ræða.
Hitt atrðið er það, að mjólk-
andi hryssur, sem folaldið er ný-
tekið frá, hafa verið seldar til út-
flutnings. Þetta er að vísu ekki
beinlínis bannað í lögum, en er á
hinn bóginn svo ógeðslega ómann-
úðlegt, að lagabann við slíku at-
hæfi hlýtur að álítast algjörlega
ofaukið. Það má fara nærri um
líðanina hjá hryssu með mjólk í
júgri á 5 til 6 daga ferðalagi niðri
í skipslest innan um á annað
hundrað hrossa, þar sem vitanlega
er ómögulegt að koma því við að
mjólka hana eins oft og með þarf,
eða veita henni aðra nauðsynlega
hjúkrun, svo ekki sje minst á
söltnuðinn yfir folaldsmissinum,
enda mun það víst álítast hje-
góminn bláber.
Mjer skilst, að hinn lögskipaði
eftirlitsmaður telji sjer ekki fært,
vegna seljendanna í sveitum lands
ins, að framfylgja settum reglum
og sjálfsögðum um þessi atriði.
Það er ilt til þess að vita, ef
bændur telja þessa meðferð sam-
boðna „þarfasta þjóninum" sín-
um, eins og hesturinn með rjettu
hefir verið nefndur.
Svo ómannúðleg sem liún er á
marga lund meðferðin á útflutn-
íngshrossunum niður að skipshlið,
þá tekur oft og tíðum ekki betra
við, þegar sjóferðin byrjar. Fóðr-
ið handa hrossunum, sem koma af
grænni jörðinni, er venjulega af
lakasta tagi, illa þurr hrakningur
eða ársgamlar fyrningar, því alt
virðist talið nægilega gott handa
„útflutningstruntunum". Þessu
góðgæti er svo fleygt á lestargólf-
ið og treðst þar saman við hrossa-
skítinn, því engar eru jöturnar að
gefa í Af skiljanlegum ástæðum
gengur oft erfiðlega að brynna
öllum hópnum í þrengslunum í
lestinni, svo að enginn verði út-
undan, og allir fái nægju sína.
— Það er því ekld að furða þó
að margir sjeu svangir og þyrstir
um það að komið er á ákvörðun-
arstaðinn, og má þó alt heita bæri-
legt, ef hepnin er með og veður
.sæmilegt alla leiðina.
Hörmungarnar byrja fyrst fyrir
alvöru, þegar vont veður gerir
með sjógangi. Þá reynir á það,
hvort hæfilega mörg hross hafa
verið sett í hverja Stíu, hvort stí-
urnar eru nægilega traustar og
rjett gerðar, livort stráð hefir ver-
ið á lestargólfið til að gera það
stamt o. m. fl. Einmitt með tilliti
til vondu veðranna er það skylda
hins lögskipaða eftírlitsmanns og
skipaútgerðarfjelaganna, að hafa
vakandi auga með því, að alt sem
lítur að öryggi hrossanna um borð
og sómasamlegri líðan þeirra, sje
í fullkomnu lagi. Að út af þessu
getur brugðið og afleiðingarnar
orðið hryllilegar, kom berlega í
ljós í sumar, og skal hjer skýrt
frá því atviki.
Hinn 6. ágúst síðastliðinn lagði
e.s. Dettifoss lir höfn, áleiðis til
Hull, og liafði meðal annars 170
hross meðferðis; sjálfsagt hafa
margar mjólkandi hryssur og
mörg óbandvön hross verið í þess-
am hópi. Þegar komið var suður
fyrir landið gerði slæmt veður og
úfinn sjó, rjett eins og altaf get-
ur skeð seinni part sumars. Tók
mi heldur að kárna gamanið fyrir
„þarfasta þjóninum" í lestinni, og
gefur skýrsla 1. stýrimanns á
„Dettifossi“, sem birt er hjer á
eftir, átakanlega lýsingu á ástand-
inu þar.
Meðal farþega á „Dettifossi"
þessa ferð voru nokkrir Englend-
ingar; blöskraði þeim svo líðan
hrossanna um borð og ásigkomu-
lag þeirra, er þeir komu til Hull,
að þeir sendu enska dýravernd-
unarfjelaginu „Royal Society for
the Prevention af Cruelty to Ani-
mals“ kæru og sendi enska dýra-
verndunarfjelagið hana áfram til
Dýraverndunarfjel. íslands. Sam-
kvæmt beiðni Dýraverndunarfjel.
Islands ljet nú lögreglustjórinn í
Reykjavík rjettarrannsókn fram
fara í málinu og var skýrsla tekin
af 1. og 3. stýrimanni og báts-
manni á Dettifossi. Gáfu þeir allir
samhljóða skýrslu fyrir rjettinum
og birtist hjer á eftir það úr
framburði 1. stýrimanns, sem máli
skiftir um líðan lirossanna:
„Þann 6. ágúst í sumar lagði
skipið af stað frá Reykjavík ÍH
útlanda með um 170 hesta innan-
borðs. Voru flestir þeirra hafðir
í stíum í nefndri lest og tók hver
stía 10—17 hesta, er voru hafðir
lausir þar inni. Var þeim gefið ú
gólfin. Var ekkert sett undir þá,
en gólfið er úr sljettu járni. Síí-
urnar voru úr þykkum borðum og
plönkum og voru negldar saman
en ekki skrúfaðar. Telur yfir-
heyrður að um 10 stíur hafi verið
í lestinni, því hestar, sem kom-
ust ekki í lestina voru hafðir á
dekki í stíum svipuðum og í lest-
inni, en þar stóðu þeir á trj'e-
gólfi og var á þeim gott loft bg
gekk vel með þá hesta alla leið. ..
í hafi fekk skipið slæman sjó,
án þess þó að hvassviðri væri
mjög mikið og tók þá brátt að
bera á því, að hestarnir í lestiniii
dyttu og rynnu til í stíunum.
Duttu þeir oft út í stíuhliðarnar
og til baka, þegar skipið rjettí
við. í veltingi þessum brotnuðu 4
stíurnar og runnu hestarnir út úr
þeim fram og aftur um lestina
eftir því sem skipið tók dýfur.
Þessi veltingur var í ca, sólar-
hring og voru stöðugt að minsta
kosti 5—6 menn í lestinni við að
reisa hestana og hjálpa eftir
getu......
Við uppskipun á hestunum kom
í ljós, að einn þeirra liafði fengið
skurð á kviðinn aftan til við
bringuna og hafði rifið sig á
nagla, sem losnað hafði úr stíu.
Tveir liestar voru með bólginn
annan framfót, en einn hesturinn
var lioraður og illa til reika, en
ekki meiddur að sjá. Voru þessir
hestar af viðtakendum teknir frá
og farið með þá sjerstaklega til
læknisskoðunar.......
Telur yfir heyrður að slæmt sje
að flytja hesta í negldum stíum,
eins og notaðar voru í þetta skifti
og að ofmargir liestar hafi veríð
í sumum stíunum og hafi þess
vegna farið þannig með liestana,
eins og áður er frá skýrt, þegar
sjógangur varð mikilT'.
Skýrsla stýrimanns er svo
greinileg og blátt áfram, að betur
verður eigi lýst hinu, hörmulega
ástandi í lestinni og þjáningum
vesalings hrossanna. En auk þess
sýnir hún greinilega hverju var
ábótavant um borð og hvað þarf
að forðast, þegar svo mörgum
hrossum er komið fyrir í lest skips
ins í einu.
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.
IIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIIHIIIIIIIIIIIIIlllllllllllllillllllllllllllllll
Eftir Þórarinn Kristjánsson
iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiin