Morgunblaðið - 10.02.1938, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ
Fimtudagur 10. febr. 1938.
Sigurður Nordal skrifar um
hið nýfa leikrlt Leikf jelagsins:
FYRIRVINNAN
Manneldisfískimjöl Guðmundar
Jónssonar gæti orðið mikil
útflutningsvara

GUÐMUNDUR JÓNSSON verkfræðingnr hefir undan-
farið gert rannsóknir og tilraunir með framleiðslu
á fiskimjöli til manneldis. Var skýrt frá því hjer í blaðinu
fyrir nokkrum dögum, að hann hefði framreitt ýmiskonar
fiskrjetti úr þessu fiskimjöli sínu, er þóttu góðir.
Blaðið hcfir átt tal við Guðmund útaf þessum tilraunum
hans, og skýrði hann m. a. frá á þessa leið:
ÞAÐ sem fyrir mjer vakir er fyrst og fremst að
koma fiskimim okkar til neytenda í fjarlæg-
um löndum í því ásigkomulagi, að hann geti
orðið neytendunum svo ódýr, að okkar fiskur verði jafn-
vel ódýrari þar en fiskur, sem veiddur er í landinu sjálfu.
Hjer er hægt að fá nýjan fisk fyrir 8 aura kg. Ætlast jeg til,
að úti í Englandi verði hægt að selja 1 kg. til neytenda af fiskimjöli
fyrir sein svarar kr. 1.50.
En 1 kg. af mjölinu samsvarar 5 kg. af fiski að fiskefnismagni.
M. ö. o. hin útlenda húsmóðir, sem keypti íslenskt fiskimjöl, til þess
að gera úr því fiskihollur eða aðra fiskrjetti, fengi mjölið fyrir vcrð,
sem svaraði til þess að fiskpundið kostaði 15 aura. En hraðfrysti
fiskurinn og annar fiskur, sem fluttur er út hjeðan, kostar á borði
nevtendanna margfalt meira.
jaldan hefi jeg farið eins á-
nægður heim lir leikhúsinu
hjer í Reykjavík og af frumsýn-
ingu Fyrirvinnunnar á fimtu-
dagskvoldið. Þess vegna langar
mig til að þakka Leikfjelaginu
fyrir skemtunina með fáum orð-
um og taka undir hina góðu
blaðadóma, sem þessi sýning hef-
ir þegar fengið. Hjer er nú úr
mörgu að velja til dægrastytt-
ingar þessar vikurnar og hætt
við, að eitthvað verði út undan.
Fyrir
50 árum
ísafold 18. jan. 1888: — Fyrir-
lestur um ástand íslensks skáld-
skapar nú á tímum hjelt Hannes
Hafstein í Goodtemplarahúsinu
14. þ. m. Hann lýsti fyrst laus-
lega kveðskap hinna helstu
skálda, er nú eru uppi hjer á
landi: Gríms Thomsens, Matth.
Jochumssonar, Steingr. Thorsteins
sonar, Benedikts Gröndals og
Jóns Olafssonar. Gísla Brynjólfs-
son nefndi hann aðeins á nafn,
en mintist ekkert á kveðskap
hans. Pál Olafsson nefndi hann
alls ekki.
— — hann mintist lausiega. á
þá tvo skáldsagnahöfunda ís-
lenska, er nú fengjust við rit-
smíð: Jónas Jónasson og Gest
Pálsson og þótti honum miklu
meira koma til Gests.
Niðurstaðan var sú, að íslensk-
ur skáldskapur væri á afturfara-
slreiði eða nær því í fullkomnu
dái nú sem stendur, og lýsti það
sjer best í því, að þjóðskáld vor
væri nú hjer um bil alveg hætt
að yrkja, annað en erfiljóð, mis-
jafnlega merkileg, eins og oft vill
verða um þann kveðskap. Enda
ætti það vel við, þar sem kveð-
skapur sá, er nú væri að líða
undir lok, hefði hneigst mest að
einstrengingslegum þjóðernis-
átrúnaði, er heimurinn nú, öld
rafmagns og gufuafls, væri löngu
fariiin að sjá, að ekki væri annað
en reykur. Með öðruin orðum:
yrkisefnið væri orðið úrelt; það
fyndu skáldin ósjálfrátt og því
væri þau þögnuð. Þetta mundi
vera aðalorsök hinnar miklu ör-
deyðu í íslensknm skáldskap nú
á tímum; annað, sem altaf stæði
honum fyrir þrifum, væri fátækt
iandsins og einstæðingsskapur og
ekki síst það, hvað skáldskapur
væri hjer í iitlum metum hjá
heldri mönnum einkanlega, í sam
anburði við það, sem annarsstað-
ar gerist.
Endurrei.sn íslensks skáldskap-
ar væri undir því komin, að
skáldin fengju nýjar hugmyndir
til yrkisefnis, í stað hinna úr-
eltu, eða að upp risu ný skáld
með nýjum hugmyndum. Það
vildi hann vona, að það mundi
rætast, ef nægileg áhersla væri
á það lögð, að hver einstakur
maður yrði sem færastur og nýt-
astur borgari í niannlegu fjelagi.
Besti rómur var gerður að fyr-
irlestri þessum.
Tannlæknir Nickolin skemti vel
fyrir og eftir með söng.
En það er víst, að þessa sýningu
iðrast enginn eftir að sækja. Hinu
mundu margir; iðrast eftir síðar,
að hafa farið á mis við áð sjá
þennan leik og sýna Leikfjelag-
inu tómlæti, þegar því hefir tek-
ist jafnvel upp að öllu leyti.
Leikrit Somerset Maughams
er, eins og vænta mátti af lionum,
ágætlega samið. Það er svo leik-
andi fyndið og gamansamt, að
hægt er að sjá það og heyra í því
einu skyiii að fá sjer hressandi
hlátur. En undir gamninu býr
mikil alvara, svo að nóg er um
að hngsa eftir á. Það verður eng-
in tóma-tilfinning hjá áliorfand-
anum, þegar hann fer heim, eins
og eftir suma gamanleiki. Þó að
margsinnis hafi verið skrifað um
svipað efni, manninn, sem alt í
einu vaknar til meðvitundar um,
að hann er að bíða tjón á sálu
sinni í hinu borgaralega venju-
lífi, — þá er umgerðin nýstár-
leg og tæknin að sumu leyti ó-
venjuleg. Og leikendurnir voru
hlutverkum sínum alveg vaxnir.
Þeir gerðu allir skyldu sína og
flestir meira. Samleikurinn var
öruggur og notalegur veruleika-
blær á allri sýningunni. Það er
sjerstök ástæða til þess að geta
Ragnars Kvarans, sem hefir þýtt
leikritið, stjórnað sýningunni og
leikur aðalpersónuna. Jeg hefi
aldrei sjeð honum takast jafnvel
upp á leiksviði, og mörgum mun
verða leikur hans minnisstæður.
Mjer dettur ekki í hug að gera
lítið úr gamánleikum eins og
Þorláki þreyíta, sem varð svo
mikið eftirlæti áheyrenda hjer í
haust. Það er sannarlega ekki of
mikið til af skemtilegri vitleysu.
En hennar vegna mega menn ekki
vanrækja skemtilegt vit, þá sjald-
an það býðst, einkum þegar það
er alveg jafnhlægilegt og vitleys-
an. Þó að leikendur vorir vinni
við erfið kjör og af fölskvalaus-
um áhuga á listinni, er engip
ástæða til þess að sýna þeim
neina vægð nje miskunn. Leik-
list vor kemst aldrei langt áleið-
is fyrir góðmensku áheyrenda.
Liljur vallarins var leikrit, sem
var illa valið til sýningar hjer.
Það fjell í gegn og átti það skil-
ið. En hitt má ekki koma fyrir,
að almenningur greini ekki á
milli góðs og ills og viðurkenni
ekki það, sem sjerstaklega vel
er gert. Ef leikrit eins og Fyrir-
vinnan verður ekki a. m. k. jafn-
vel sótt og Þorlákur þreytti, er
það alt of greinileg bending til
Leikfjelagsins, að höfuðstaðurinn
vilji að öllu öðru jöfnu heldur
ljelega list en góða, að leikhúsið
hjer í Reykjavík eigi að vera á
borð við úthverfaleikhús stór-
bæjanna, / en ekki sannarlegt
þjóðleikhús. En fyrir slíka leik-
starfsemi væri sú mikla bygging
alt of vegleg umgerð. En jeg
treysti leikhúsgestum til þess að
eiga sinn þátt í að hvetja Leik-
fjelagið heldur til þess að sækja
á brekkuna, heldur en hina hægu
leið, sem hallar undan fæti.
S N.
| Þegar holienska |
| prinsessan fæddist |
Þetía er mynd af vöggu hinnar
nýfæddu prinsessu. Myndina tók
Bernhard prins, sjálfur, í barna-
herberginu í Soestdjik-höllinni.
Tvö hollensk börn í Baarn veifa
fánum til þess að votta gleði sína
jrfir fæðingu prinsessu Vilhelmínn.
Skíðanámskeið I, R,
FIMTÁN manns eru þessa viku
á skíðanámskeiði í. R. á
Kolviðarhóli. Tryggvi Þorsteins-
son skíðakennari frá Isafirði
kennir. Skíðafæri var svo gott
hjá Kolviðarhóli í gær, að
Tryggvi segist sjaldan eða aldrei
hafa vitað það betra.
Skíðanemendur æfa sig úti á
daginn, en á kvöldin eru sýndir
kaflar úr skíðakvikmynd í. R. og
eru á hverju kvöldi teknir fyrir
þeir lcaflar, sem eiga við það sem
oft hefir verið þann daginn.
Nýtt náinskeið byr.jar um næstu
helgi og er alt upptekið á því
námskeiði eða alls 20 manns.
íþróttafjelag Reykjavíkur mun
hakla þessum vikunámskeiðum
áfram eins lengi og Tryggvi Þor-
steinsson getur verið hjer syðra.
Mikil eftirspurn er að plássi á
skíðanámskeiðum I. R. og komast
færi að en vilja.
B.v. Ólafur kom frá Englandi í
fyrrakvöld.
Norðmenn og Ameríkumenn
hafa reynt að framleiða fiskimjöl
til manneldis, og fá fólk til að
kaupa það. En þeim hefir ekki
tekist að vinna markað fyrir þessa
vöru, líklega vegna þess, að fólki
fellur ekki í geð að nota mjölið
á þann hátt sem það hefir verið
framleitt og framborið.
En jeg fæ ekki betur sjeð, en
þeir fiskrjettir, sem gerðir eru úr
mínu mjöli; sjeu fyllilega jafn-
góðir og samskonar rjettir úr
nýjum fiski. Hjer sje því fundin
leið til þess að fá mun betra verð
en fengist hefir fyrir okkar ágæta
vertíðarþorsk.
Við þurkunina á fiskinum nota
jeg sjerstaka hraðþurkun, sem fer
fram við lágt hitastig. Hefi jeg
sótt um einkaleyfi á þurkunarað-
ferð þessari, og fiskmjölsfram-
leiðslu til manneldis í sambandi
við hana. Patentstofnanir ýmsra
landa eiga svo eftir að kveða upp
sinn dóm um það, hvort hjer sje
um þá nýjung að ræða, að einka-
leyfi sje fáanlegt.
— Þjer hafið líka fengist við
að gera mjöl iir sviljum og hrogn-
um til skepnufóðurs ?
— Já, og fengið einkaleyfi á
þeirri framleiðslu. Ríkispatent-
skrifstofan í Khöfn („Direktorat-
et for Patent- og Varemærke-
væsenet m. v.“) rannsakaði ná-
kvæmlega einkaleyfisumsóknina.
Að þeirri rannsókn lokinni, sem
fjell mjer í vil, auglýsti skrifstof-
an aðferð þessa almenningi, eins
og venja er til, um tveggja mán-
aða skeið, til þess að mönnnm gæf
ist kostur á að koma fram með
athugasemdir, ef einhverjar eru
gegn einkaleyfinu. En þær komu
ekki úr neinni átt.
Fisksvil hafa að mestu leyti
farið forgörðum hjer á landi,
nema hvað þau hafa eitthvað ver-
ið notuð til áburðar, eða lítils-
háttar til fóðurs, hrá eða soðin.
En sjeu þau þurkuð og seld og
flutt sem mjöl, er hægt að nota
þau upp til sveita.
Fóðurmjöl úr sviljum eða hrogn
um er hentugt fyrir mjólkurkýr.
Þó talsvert sje gefið af því, kem-
ur ekkert óbragð að mjólkinni.
Úr nýjum ógölluðum hrognum
verður ekki gert slíkt mjöl, því
það yrði of dýrt. Svo mikið fæst
fyrir slík lirong. En sjeu hrogn-
in gölluð, eru þau tilvalin í fóð-
urmjöl.
— En hvað um það að nota
þetta mjöl í kex?
— Matthías Þórðarson ritstjóri
minnist í brjefi til Morgunblaðs-
ins þ. 3. febr. á grein eftir mig
í Ægi s.l. ár um framleiðslu á
fiskimjöli til manneldis, á þairn
hátt að blanda því saman við
hveiti eða rúg. Hann talar um, að
þetta sje engin nýjung.
Jeg er sammála M. Þ. í þessu
efn’i, enda segi jeg það í U/m-
ræddri grein, að það hafi enga
þýðingu að nota mjölið í brauð
eða þ. h. Fólk vilji hafa fisk fyrir
sig og brauð fyrir sig, en fiskinn
ekki faldan í brauði eða kexi.
Brauð eða kex úr slíkri vöru
yrði ekki eins bragðgott og ef það
væri gert úr sínu upprunalega efni
þ. e. a. k hveiti o. þ. h. enda þekkja
margir íslendingar brauð og kök-
ur, sem hrogn voru sett í hjer í
gamla daga til heimilisnotkunar.
Býst jeg ekki við, að kex úr
fiskúrgangi verði nokkurn tíma
útflutningsvara fyrir okkur,
nema þá að litlu leyti. Tollar
á slíkri vöru myndu verða há-
ir, og kexið frá okkur því altaf
dýrara, en það sem framleitt yrði
í neyslulöndunum, enda þyrftum
vjer að flytja inn mikið af efn-
um í kexið.
En úr því jeg mintist á Matt-
hías Þórðarson, þá er líklega rjett
að jeg skýri nokkuð frá einkenni
legum viðskiftum, sem jeg hefi
haft við hann út af svilja- og
hrognamjölinu, og einkaleyfi
mínu á framleiðslu þess. En það'
er efni í aðra grein.