Morgunblaðið - 16.09.1938, Blaðsíða 5

Morgunblaðið - 16.09.1938, Blaðsíða 5
Föstudagur 16. sept. 1938. MOKGUNBLAÐIÖ I Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk. Ritstjðrar: Jðn KJartanason osr Valtýr Stef'> • yrK«ariBa8ur). Auglýsingar: Árnl Óla. Ritstjðrn, auglýsingar og: afgreiBsla: Austurstrietl 8. — SIssl 1800. Áskriftarg.1ald: kr. 8,00 & jnánuöi. í lausasölu: 15 aura cintaklR — 25 aura neB Leabðk. Barika- og peningamál II HVAÐ SKULDAR RÍKIÐ LANDSBANKANUM? Hjer í blaðinu hefir verið sýnt fram á það, hve bæj- -tarfjelagið er háð ríkisvaldinu um meðferð fjármála sinna. — JRíkisvaldið getur í óþökk gjald- enda bæjarins hlaðið á þá út- gjöldum, sem þeir sjá sjer ekki fært að standa undir. Ríkisvald- ið getur jafnframt því að hlaða á nýjum útgjöldum, rýrt gjald- getu borgaranna til bæjarins með því, að taka í sinn hlut meira og meira af því, sem þeir ;/geta af mörkum látið til opin- berra þarfa. Ríkið hefir gert hvorttveggja þetta. Það hefir dembt nýjum miljónabyrðum á gjaldþegna bæjarins, jafnframt því, sem það hefir með hækkun skatta til ríkisins gert þessum sömu gjaldþegnum eríiðara bera um það, að þeir geti ekki staðið undir þeim. Reykvíkingar hafa sagt við stjórnarflokkana: Þið leggið á okkur meiri kvaðir en við fáum undir risið. Þegar það kemur í ljós að Reykvíkingar hafa haft rjett fyrir sjer, er svarið hjá stjórnarflokkunum: Lítið þið á þessa menn. Þeir kunna ekkert með fje að fara og eru nú alveg að þrotum komnir! Þetta er svo mikil ósvífni, að engir menn myndu leyfa sjer, nema málsvarar stjórnarflokk- anna á Islandi. Þessir menn hafa undanfarnar vikur kald- hamrað það, að vegna óstjórn- ar^ bæjarstjórnarmeirihlutans hafi Reykjavík safnað „óreiðu- skuldum". Allir vita, að þrátt fyrir að inna af hendi kvaðir fyrir þá skuldasöfnun, sem staf sínar til bæjarfjelagsins. jar.af þeim útgjöldum, sem Þegar gerður er samanburður [stjórnarflokkárnir hafa lagt Stofnlán og þýðing ú fjárhagsafkomu bæjar og rík- is, verða menn að hafa það hug- fast, að ríkið getur skipað bæn- um fyrir að greiða þetta og þetta, án þess að veita á móti .möguleikana til þess að inna hinar fyrirslcipuðu greiðslur af hendi, eða jafnvel samtímis því að rýra möguleikana til þess að ínnar þessar fyrirskipuðu greiðslur af hendi. Bærinn er því á valdi ríkisins bæði um útgjöld sín og tekjur. Hinsveg- ar ákveður ríkið sjálft á hverj- um tíma sín eigin gjöld og sín- -ar eigin tekjur. Af þessu er það augljóst, að hversu ;gætilega sem stjórh- endur bæjarins vilja í sakirnar fara, stoðar það ekki,. þegar yfir þeim er löggjafi, sem ekki vill fara gætilega. — Ógætileg fjármálastefna ríkisins bitnar þessvegna altaf á bæjarfjelag- inu bæði beint og óbeint. Nú hefir því farið fram um langt skeið, að við völd hafa setið í landinu menn, sem altaf hafa borið málstað höfuðstað- arins fyrir borð. Reykvíkingar /hafa fulla ástæðu til þess að bera sig upp undan því rang- læti og hlífðarleysi, sem þeir hafa orðið fyrir af núverandi 'valdaflokkum. Fjárhagserfið- leikar Reykjavíkurbæjar eiga fyrst og fremst rætur sínar að rekja til stjórnarflokkanna. Þessvegna mætti ætla að stjórnarflokkarnir færu hægt í það, að ásaka forráðamenn tbæjarins fyrir fjárstjórnina. — JÞað er hart að vera í senn skyldaður til að fullnægja auknum kröfum, jafnframt því að vera sviftur möguleikanum til uppfyllingar kröfunum. En þá fer skörin að færast upp í bekkinn, þegar þeir hinir sömu, sem lagt hafa á hinar auknu kvaðir og jafnframt rýrt getuna til að standast þær, fara að ibrígsla þeim, sem byrðarnar; bæjarfjelaginu á herðar, er Reykjavík langsamlega betur stæð, en nokkurt það bæjarfje- lag, sem stjórnarflokkarnir eiga sjálfir jrfir að ráða. En þó verður ósvífnin enn þá hatramlegri, þegar þess er gætt, að ríkið, sem ákveður sjálft bæði útgjöld sín og tekj- 'ur og hefir þannig alt aðra að- stöðu en bærinn, hefir ekki komist hjá að safna lausaskuld- um. Þrátt fyrir endurteknar fyrir- spurnir hefir fjármálaráðherr- ann ekki fengist til þess að svara því, hvort ríkið skuldi Landsbankanum á 7. miljón króna, þótt ákveðið sje með lögum, að það megi ekki skulda bankanum nema 900 þúsund. Heldur Eysteinn Jónsson að þjóðinni komi þetta ekkert við? Hversvegna svarar hann ekki afdráttarlaust? Hvað skuldar ríkið bankanum? Lands- Umræðuefnið í dag: Ferðalag Chamberlains Golfkepnin G olfkepni Golfklúbbs íslands hjelt áfram í gær og fóru leikar þannig: I meistaraflokki: Hallgrímur Hallgrímsson vann Gunnar Kvar- an og Helgi Eiríksson vann Frí- mann Ólafsson. I I. flokki; Sigurður Jónsson vann Gunnlaug Einarsson og Ól- afur Gíslason vann Magnús Kjaran. I dag fer fram framhaldskepni í meistaraflokki kvpnna. Pað er einni,e: önnur hlið á þessu máli, sem er þýðingarmikil og- sem er vert að nefna í þessu sambandi. Um leið og bankinn hefir tekið að sjer að styðja fjár- hag’slega einhverja sjerstaka e:rein innan atvinnuvee:anna er honum umhug-að um að hún starfi á sem hagkvæm- ustum grundvelli. Hjer hue:s- ar hann ekki um að einu ein- stöku fyrirtæki hagnist vel, ef til vill á kostnað annars, heldur hugsar hann um alla heildina. Þanuig hefir bankinn orðið tengiliður, sem hefir myndað sam- steypu (Fusion) fleiri fyrirtækja eða hrundið í framkvæmd samn- ingum, sem hafa haft það tak- mark að minka sanikepnis-, fram- leiðslu- eða sölukostnað innan þessarar greinar. Hann bætiv vinnukjör hennar og skapar um leið verkefni, sem eru bankanum arðberandi. Á þessu sjest best það sem tek- ið var fram í byrjun, hver áhrif baukarnir geta liaft á atvinnuveg- ina, og hvernig skiplagning þeirra sjálfra mótast af atvinnuvegunum. Hjer er rjett að benda á annað atriði, sem glögt sýnir hina þjóð- fjelagslegu þýðingu bankanna, sem starfa eftir alsherjarstefn- unni. Ef maður hugsar sjer iðnfyrir tæki t. d. einkafyrirtæki. Það er ungt ennþá og ræður yfir mjög takmörkuðu fjármagni, en gefur þó góðan arð af sjer. Eig'endurnir ráða ekki yfir meiru fje en því, sem þeir þegar hafa lagt í fyrir- tækið; en hinsvegar þykjast þeir þess vissir, að gætu þeir fært út kvíarnar, yrði arðurinn hlutfalls lega stígandi. Þeir ákveða því að leita tj peningamánna og reyna að vekja áhuga'þeirra fyrir fyrir- tækinu. Þetta tekst vel, því árs- reikningar, sem fram eru lagðir, (sýna góðan og stöðugt vaxandi ágóða. Fyrirtækinu verður nú breytt í lilutafjelag. Nýjar af- kastameiri vjelar eru keyptar og stórframleiðsla (Masseproduktion) kemur í stað smáframleiðslu. í fljótu bragði virðist ekkert vera að athuga við þetta. Ffamleiðslu- kostnaður minkar eðlilega fyrir liverja vörueiningu og arðurinn ætti að stíga eftir því. Reynslan liefir þó í fjölda tilfellum sýnt hið gagnstæða. Orsakir þess geta verið margvíslegar. Oft er t. d. tíminn óheppilega valinn — verð bólgan (Inflation) freistar til stórræða og verðhrunið, sem á eft- ir kemur gefur rothöggið. — En venjulega er aðalástæðan auk þessa þó sú, að breytingin hefir verið gerð of ört. Það er gamla sagan um stigann ,ef farið er úr þeirra EFTIR GEIR BORG Jeg hefi í fyrstu grein minni um bankamál gert mjer far um að útskýra meginstefnur bankavísindanna — og benda á hvernig þeim er beitt í þágu banka erlendis. Það sem nú verð- ur tekið til meðferðar er einkum hin þjóðfjelagslega þýðing stofnlánanna, en áður hefir því verið slegið föstu, að stofnlán eru lán, sem hafa það markmið, að skapa atvinnufyrirtækjum traustan grundvöll — og að bankarnir, með veitingu þessara löngu lána, verði fjárhagslega háðir rekstri og afkomu fyrir- tækjanna. Belgiskur togari kom Ilafði jskipið fengið vír í una. 1 gær. skrúf- og svo þess, að láta miljónina gefa arð af sjer, þá skyldi engan furða þótt manni verði fótaskortur í því hlaupinu. Það sem maður verður að, gera sjer ljóst er, að það dugar ekki áð eignast nýbyggingar og vjelar og halda síðan áfram að> versla í liliðargötum, heldur verð- ur að endurskipuleggja allan rekst ur fyrirtækisins. Inn á við krefst hin aukna framleiðsla meiri vinnu- krafts; þá kemur til greina flókn- ari verkaskifting og um leið strangara eftirlit. Út á við verður að knýja áfram söluna. Hinn gamli viðskiftamannahringur er orðinn of þröngur, þess vegna nýjar markaðsleitanir — senda út hóp af sölumönnum, kynna vör- una, auglýsa hana, sannfæra fólk um að hún sje góð og betri en sú, seni það hingað til hafi notað. Alt þetta tekur thna og alt kost- ar það peninga. Fari nú svo, að hlutabrjefaeigendur sjeu óþolin- móðir —< og það verða þeir fljótt þegar bið er á arði — og missi trúna á fyrirtæki, þá vilja þeir taka tapinu meðan það er sem minst, að þeirra áliti. Þeir reyua því að losa sig við hlutabrjefin. Við það skapast framboð, sem að öllum líkindum yfirstígur eftir- spurnina, þar eð ekki er að búast við því, að söluandvirði vörunnar vegi ennþá á móti hinum fasta stofnkostnaði og hinum lausa framleiðslu- og sölukostnaði; fyr- irtækið hefir því til þessa verið rekið með tapi. Framboðið sýkir í kringum sig, þ. e. a. s. fleiri koma á eftir og vilja selja. Við þetta fellur kursinn á hlutabrjef- unum. Nafn fyrirtækisins minkar í áliti einmitt í því augnabliki, sem nauðsynlegast er, að því sje haldið á lofti. Salan verður erfið- ari og því kostnaðarsamari. En þótt hún minki, verða vjelarnar að halda áfram að vinna, til þess að hinn fasti kostnaður, sem er jafn- stór hvort sem verksmiðjan er lokuð eða í gangi, keyri ekki fyr- irtækið um koll. í þeim festist smámsaman alt fljótandi fje fyr- dráttur, en á sjer ótal fordæmi £ veruleikanum. Hvernig bankarnir geta afstýrt þessu tjóni er augljóst. Bankalán- in eru bráðabyrgðaráðstöfun, eins- konar þroskamiðill, sem lyftir fyr- irtækinu af dýrar 01 fyrsta þrepinu og sleppir því ekki fyrr en það hefir fundið fótfestu á því næsta. Þá er framleiðsla fyrirtækisins og sölu- kerfi í fullu samræmi við þær kröfur, sem gera verður til þess að fyrirtækið geti unnið arðvæn- lega á þessu nýja þroskastigi. Þessi krampasprengur sem í dæm- inu hafði svo hörmulegar afleið- ingar kemur hjer ekki til greina, þar sem um er að ræða rólega og eðlilega framþróun. Það líefir að vísu verið starfað með aðstoð banka og bankalána, en nú er tíminn kominn þegar á að breyta til og fá nýtt einlcafje (Egen- kapital) í stað þess lánfengna. Hvort sem um er að ræða breyt- ingu frá einkafyrirtæki í hluta- fjelag, eða aukning hlutafjár, mun hið nýja f jármagn, sem næst nema þeirri upphæð, er geri fyrirtækinu fært að gera upp skuld sína við bankann. Breytingin sjest því að- eins í bókum fyrirtækisins. Odýrt einkafje kemur í síað dýrari lána, en hin verklega undirstaða er ó- högguð. fyrsta þrepi yfir í það fimta er irtækisins — arðlaust —< og hver á oft liætt við að jafnvægið missist. Eins er hjer. Þetta er ekki eðli- legur stígandi heldur stökk, og ef hugsað er út í hversu mörg þrep liggja milli þess, að hnitmiða framleiðslu og sölu við þúsundið þá að kosta framleiðsluna eða bera annan kostnað og tap fyrirtækis- ins. Lánstraustið er þrotið. Öll sund eru lokuð. Fyrirtækið verð- ur gjaldþrota. Þetta er aðeins lauslegur upp- GAMLA BÍÓ: „Eigum við að dansa“ Gamla Bíó sýnir í fyrsta skifti í kvöld ameríska söngva- og dansmynd, sem nefnd er „Eig- um við að dansa?“ (Shall we danee?). Aðalhlutverkin leika þau Fred Astaire og Ginger Rogers og auk þess hafa stór hlutverk með höndum hinir ágætu skopleikarar Edward Everet Horton og Eric Blore. Lögin í þessari kvikmynd eru eftir George Gershwin, sem gat sjer heimsfrægð fyrir lagið „Rhap- sody in blue“, sem nú er skoðað sem einskonar „klassiskur jazz“. Þessi kvikmynd er mjög lík hin um fyrri myndum þeirra Freds og Gingers, mikið af dönsum og söngvum og er myndin full af ljettri fyndni. Mynd þessi mun án efa ná jafn miklum vinsældum og fyrri mynd ir þessa vinsæla danspars.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.