Morgunblaðið - 26.10.1939, Blaðsíða 5

f
í'im'tudagur 26. okt. 1939.
II
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavík.
Rítstjörao*:
Jön Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgtSarm.).
Aug-lýsingar: Árni óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,00 á mánutSi.
í lausa-sölu: 15 aura eintakið,
25 aura með Lesbók.
Jón Auðunn Jónsson:
Samvinnan
DBGAR blöð Sjálfstæiðsflokks-
ins hafa verið að halda fram
; þeim málum, sem flokkurinn hefir
aðallega borið fyrir brjósti og
hann lagði höfuðáherslu á við
myndun þjóðstjórnarinnar, hefir
blað Framsóknarflokksins jafnan
svarað því til, að með þessu væru
Sjálfstæðismenn að vinna að því,
að stjórnarsámvinnan yrði rofin.
Auðvitað er þetta svo fráleitt,
sem mest má verða. Þegar ráðist
var í myndun þjóðstjórnarinnar,
var ekki farið neitt dult með það,
hverjar væru kröfur Sjálfstæðis-
flokksins. Þegar því hinir flokk-
arnir tóku upp samvinnu við Sjálf
stæðisflokkinn, var þeim fyllilega
Ijóst, hvaða skilyrði voru sett af
hans hálfu fyrir stjórnarsamvinn-
unni.
Það er aðallega tvent, sem Sjálf-
stæðisflokkurinn hefir harist fyrir
og sett á oddinn í öllum sínum
kröfum.
Annað er það, að gerbrevtt vei'ði
' um; stefnu í fjármálum hins opin-
bera og þegar í stað hafinn rót-
tækur niðurskurður á fjárlögun-
um og löggjöf breytt, til þess að
unt verði að lækka útgjöldin stór-
kostlega.
Það er að skilja á forystugrein
í Tímanum s.L þriðjudag, að ekki
muni verða neinn ágreiningur um
þessi mál. Þar segir m. a.: „Fram-
sóknarflokkurinn telur það hein-
línis eitt meginhlutverk núverandi
stjórnarsamvinnu, sökum hinna
hreyttu ástæðna, að reyna að
lækka öll þau útgjöld ríkissjóðs,
sem ekki eru bráðnauðsynleg til
styrktar atvinnulífinu í landinu' ‘.
Ef hjer er talað fyrir munn
Pramsóknarf lokksins, ætti fult
samkonralag að nást um þessi mál
■nú á Alþingí.
Hitt atriðið, sem Sjálfstæðis-
‘flokkurinn hefir sett á oddinn, eru
■ verslunarmálin. Þegar þjóðstjórn-
: in var mynduð, gaf Ólafur Thors
atvinnumálaráðherra f. h. Sjálf-
■ stæðisflokksins þá yfirlýsingu, að
flokkurinn hafi „falið ráðherrum
sínum að gangast fyrir því, að
tekin verði til endurskoðunar ýms
• atriði í löggjöf síðari ára og fram
kvæmd þessarar löggjafar, þar á
meðal, að svo fljótt sem auðið er
verði endurskoðuð framkvæmdin
á úthlutun innflutningsleyfanna
og meðferð gjaldeyrisins“.
Hjer kemur svo skýrt fram
krafa Sjálfstæðisflokksins, að ekki
getur neinn vafi leikið á. Báðir
sámvinnuflokkarnir gengu inn í
samstarfið, vitandi það, að þessi
krafa Sjálfstæðisflokksins var ó-
frávíkjanleg.
Ef þessir flokkar ætla nú að
neita öllum aðgerðum í þessum
málum og ganga á snið við gefin
fyrirheit, er ljóst, að það eru þeir,
sem vilja rjúfa samvinnuna.
Markaðurinn fyrir hrað-
frystan tisk eykst óðum
Dað var um áramótin 1929
—30 að Sænsk-íslenska
frystihúsið í Reykjavík hóf,
fyrst allra, hjer á landi, hrað
frystingu fiskjar. Það hrað-
frysti þá horsk til útflutn-
ings og var sá fiskur heil-
frystur.
Kveldúlfur h. f. lagði fram
mikinn hluta þess fjár, sem
þessi tilraun kostaði og eins og
venjulegt er með nýjar verk-
unaraðferðir gaf hún verulegt
tap. Við þetta var nú látið sitja
þar til snemma á árinu 1932,
að þetta sama frystihús, í sam-
vinnu við aðra, byrjaði á hrað-
frystingu dýrari fisktegunda en
þorsksins, og þá einkum kola
og lúðu. Þær tilraunir virtust
benda til þess að hjer væri
minni hætta á markaðsskorti,
en við hraðfrystingu þorsks og
ódýrari fisktegunda, en einnig
fyrir þessar fisktegundir var
markaðurinn mjög takmarkað-
ur. Þessum tilraunum var þó
haldið áfram, með mismunandi
fjárhagslegum árangri og unnið
að því, að kynna þessa vöru
einkum í Englandi, en þar var
jafnan meirimarkaður og hærra
verð, fyrir hinar dýrari fisk-
tegundir, en í öðrum löndum.
-¥•
Árið 1937 var komið upp
hraðfrystitækjum í 4 eða 5 ís-
hús og veitti Fiskimálanefnd
nokkur lán í því skyni, í flest-
um tilfellum um þriðjung'kostn-
aðarins. Nú þurfti að auka mjög
markað fyrir vöruna, því að á
einu ári jókst framleiðslan um
meira en helming. Þetta var
miklum erfiðleikum bundið,
einkum að því er snerti sölu á
hinum smærri og verðminni teg-
undum skarkolans. Ýsu- og
þorskflök voru lítt seljanleg
við því verði sem hægt var að
framleiða þá vöru fyrir 'Kjer.
Þegar í byrjun var reynt að
selja vöruna fyrirfram, en þar
sem kaupendur og neytendur
ekki þektu vöruna var verðið
fyrst í stað lágt og* mistök á.
verkuninni hjá einstaka húsi
hnekti áliti á vörunni í bili.
Annað, sem einnig torveldaði
mjög söluna, var það, að kol-
inn, einkum skarkolinn (rauð-
sprettan) var smár, eða alt of
mikill hluti hans smæsta teg-
undin l/£ til % punds fiskur.
Biðu erlendir kaupendur nokk-
urt tap við þetta og reyndust
ófúsir til að kaupa allan smá-
kolann, jafnvel fyrir verð, sem
ekki svaraði til framleiðslu-
kcstnaðar hjer. Jafnframt þessu
voru neytendur tregið til að
kaupa hraðfrystan fisk, ef nýr
fiskur, eða ísvarinn fiskur var
til sölu, jafnvel þó hraðfyrsti-
fiskurinn væri seldur lægra
verði en sá ísvarði.
Neysla hraðfrysts fiskjar
hefir hingað til verið lítil
vegna • áðurnefndrar aðstöðu
Það eru ekki allir sem vita, hvaða þýðingu hraðfrysti fiskurinn hefir haft fyrir okk-
ur íslendinga á síðari árum og hvaða afleiðingar það myndi hafa, ef þessi atvinnugrein
ætti eftir að bíða mikinn hnekki, vegna stríðsins. En til þess að almenningur viti nokkur
deili á þessu, hefir Morgunblaðið beðið Jón Auðunn Jónsson, sem þessum málum er vel
kunnur, að gefa yfirlit yfir þessi mál. Hefir hann góðfúslega orðið við þeim tilmæíum
og birtist hjer greinargerð hans.
neytendanna, en þess er að
vænta að þetta breytist bráð-
lc-ga vegna þess, í fyrsta lagi
eru fiskveiðar þeirra þjóða, sem
mest neyta af nýjum fiski,
mjög tafðar vegna yfirstand-
andi ófriðar, í öðru lagi geym-
ist hraðfrystur fiskur mánuðum
eða jafnvel árum saman ó-
skemdur, sje hann nýr þegar
hann er frystur, vel frystur og
geymdur við nægilega mikinn
kulda, eða 20 til 24 stiga frost
á Celcius.
Engin önnur frysting fiskjar
en hraðfrystingin, ver fiskinn
skemdum. Við pækilfrystingu
á fiski, sem frystur er heill, eú
frostið í pækilkarinu um 19 stig,
en sje fiskurinn frystur í lok-
uðum pönnum, er frostið 32 til
36 stig. Allur heilfrystur fiskur
er frystur í saltpækli, en fiski-
flök í vaxbornum pappaöskjum
sem látnar eru milli frysti-
panna.
Það verður að teljast viðun-
andi aukning þessarar fram-
leiðslu undanfarin ár. Árið 1935
var útflutningsverðmæti hrað-
frysts fiskjar ca. 212 þús. kr.
.1936 ca. 529 þús. kr. 1937
1,436 þús. kr. 1938 1.590 þús.
kr. og í ár má gera ráð fyrir
að verðmætið verði um 2,5 milj.
króna, ef úftlutningurinn ekki
stöðvast vegna skipaskorts. —
Verðið er miðað við vöruna
komna um borð í skip.
*
Við það að verka vöruna á
þennan hátt, hraðfrysta fiskinn,
skapast mikil vinna í landinu,
bæði við verkun fiskjarins,
geymslu hans og pökkun, enn
fremur við tilbúning umbúða,
kassa. Þá hefir það sýnt sig,
að þeir fiskimenn, sem stundað
hafa kolaveiði með dragnót
hafa á þessu ári haft bestu af-
komu allra fiskimanna, nokkr-
ir um 2000 króna hluti yfir 5
mánaða tíma.
Undanfarin ár hafa dragnóta-
bátarnir veitt of mikið af
smærri kolategundum .Orsökin
hefir meðal annars verið sú, að
innkaupsverðið hjá frystihúsun-
um hefir verið of hátt miðað
við raunverulegt söluverð er-
lendis 0g erfiðleika kaupmanna
þar, til að selja smákolann og
jafnframt að dragnóta fiski-
menn hafa hingað til haft of
litla þekkingu á kolamiðum
lavdsins, sem eðlilegt er um
; a veiðiaðferð, og meðan smá
kolinn var borgaður með yfir-
verði, gátu þeir náð sæmilegri
afkomu þó þeir veiddu mikið
af smákola. Á árinu var verðið á
smákola fært nokkurnveginn-til
samræmis við söluverð á erlend-
um markaði, og nú í ár veiddist
hlutfallslega langtum minna af
smákola en undanfarin ár. —
Þetta er á allan hátt stefnt í
rjetta átt, því það er vandræða-
ástand að veiða mikið af verð-
litlum fiski og þó er hitt enn
háskalegra að veiða mikið af
ókynþroska fiski og þar með
rýra stórkostlega fiskistofninn,
ekkj síst verðmesta fiskjarins.
Jeg tel ábyggilegt, að nú
þegar lítið er um nýjan fisk í
Englandi og fólk þar af leið-
andi fer að neyta hraðfrysts
fiskjar, sem í flestum tilfellum
er betri og ljúffengari en ísvar-
mn fiskur, þá aukist sölumögu-
leikar hraðfrysta fiskjarins þar
í Iandi mjög mikið í náinni fram
tíð og að takast megi að sel.ja
ódýrari fisktegundir með við-
unandi árangri, en það væri
mest um vert, ef hægt væri að
selja verulegt magn af þorski,
steinbít og öðrum fisktegund-
um, sem mest veiðast hjer, sem
hraðfyrsta vöru. Hinsvegar er
þess lítil von, að verðlagið á
þeim fisktegundum verði það
hátt, nú um sinn, að það gefi
neinn verulegan arð, þeim sem
verka og selja vöruna. Jeg tel
að mest sje um það vert, fyrir
framtíðina, að fá Englendinga
til að neyta vörunnar nokkuð
alment og er viss um að takast
má að vinna ábyggilegan
markað í Englandi og máske
víðar.
★
Eins og nú er, eða hefir verið und-
anfarin ár, þá hefir nálega ekkert verið
selt af liraðfiysum fiski erlendis, fyr
en komið hefir fram í októbermánnð.
Kanpendur þessa fiskjar hafa orðið
að geyma hann í frystihúsunum um 4
mánuði, áðuren salan byrjar og geymsl-
an hefir orðið þeim mun dýrari en
þurft hefði ef fiskurinn hefði verið
geymdur hjer heima, en vegna vöut-
uuar á húsplássi hjá hraðfyrstihúsunum
hjer hafa þau orðið að afskipa fisk-
iun svo til jafnskjótt og hann hefir
%'erið tilbúinn til útflutnings. Nú nýlega.
voru öll frystihús landsins komin í þrot
með geymslupláss og gátu ekki tekið
við meiri fiski af fiskimönnum. Hvað
var þá mikið sem gcymt var í öllum
þessum húsum; aðems um 1000 smá-
lestir.
Það er aðkallandi nauðsyn, einkum
nú, er menn búast við aukinni fram-
leiðslu á þessari vöru, að byggja.
geymsluhús hjer í Reykjavík, þar sem
hægt sje að geyma \im 2000 tonn af
hraðfrystum fiski. — Frostið í slíkri
geymslu má eklc ivera minna en 20—
24 stig á Celcius og nokkuð af gyemslu
klefunum ætti að hafa 27—30 stiga
frost, því ef til þess kæmi að hrað-
frysta lax og stórlúðu, sem geyma
þyrfti hálft eða heilt ár, þá er nauð-
synlegt að hafa þetta frost á þeini
vöru.
Jeg tel rjettast að selja mikinn hluta
þessarar framleiðslu fyrirfram og á-
vah'; f.o.b. Með þá tiltölulega litlu fram-
leiðslu, sem við höfum haft hjer til
hefir verið auðvelt aS gera fyrirfram
sötusamninga og jeg er þess fullviss
að það muni takast þó framleiSslant
aukist að miklum mun, einkum ef við
höfum aðstöðu til að geyma vöruna
h.ier yfir þann tíma. sem sala. er lítil
eða engin. Kaupendur mundu fúsir
iil að greiða vöruna aS meira eða
v. :mia leyti, jafnóðum og hún væri
komin í örugga geymslu og geymslan
hjer heima getur veriS þeim ódýrari
en cilendis.
Sennilega væri það tryggilegra ef
framleiðslan eykst mikiS úr því seia.
nú er, að hafa eitthvert alment eftir-
lit með vörugæðunum. Það hefir kom-
ið fyrir hjá einstaka húsum að varan
btfir ekki veriS svo góð sem bún á a8
vera og kaupendur hafa vænst. Jeg
hygg að vart verSi hjá því komist að
flokka vöriina þegar hún er keýpt irtn
áf fiystihúsunum, því víst er að komiS
liefir fyrir að fisknrinn hefir ekki ver-
ið eins góður og fiskur sem hraðfrysta
á, verður að vera til þess að jafnast á
við nýjan fisk og gogg-göt á línn
veiddri lúSu skemma fiskinn ótrúlega
mikið, auk þesS sem þau valda miklum
úrgangi við flökuii fiskjarins og auk-
inni vinnu við flökunina.
Að endingu. Jeg tel að mest aðkall-
andi, að því er snertir aukningu þess-
arar framleiðslu, sj eað byggja geymslu
hús fyrir hraðfrystan fisk; geymslu-
húsi eins og að framan er vikið að.
Líkumar fyrir markaSi eru fyrst og
fremst og að mestii leyti hundnar við
Bretland, aS minsta kosti um sinn. Efi
fólkið í Bretlandi fer að neyta hrað-
frysts fiskjar dálítið alment, mun það
komast á þá sömu skoðun og aðrir,
t. d. Bandaríkjamenn, að hraðfrystur
fiskur sje. í flestum tilfellum hetri og
Ijúffengari fæSa en ísvarinn fiskur.
Þá eru markaSsmöguleikar svo miklir
að seljast mun síðar margfalt magn. á
við framleiSslu síðustu ára.
í Bandaríkjunum er framleitt mjög
mikið af hraðfrystum fiski og eykst
íramleiðsla hans árlega. Markaðsmögu-
leikar þar fyrir hinar dýrari fisktegund-
ii ern miklum mun minni, enn sem
komið er, en í Bretlandi, en væri
innflntníngstollurinn þar lækkaður til
muna, eða feldur niður, sem þó ekki
mun von til, þá er hægt aS selja þar
aSi mikið af þorsk, ýsu og karfa-
flökum, en útflutningurinn yrði aS
fara frarn í janúar og sölu að vera
lokið í marsbyrjun. eða áður en fisk-
veiðar byrja þar alment. Mikil mistök
átiu sjer stað, þegar byrja átti útflutn-
ing þangað 1937. Ef Sölusamband ísl.
f.skframleiðenda liefði fengiS a.ð gera
fyrstu tilra.unina, benda allar líkur til
aS hún hef'Si tekist mjög viðunandí, því
S.Í.F. hafði undirbúið þá sölu vel og
hafði kunnáttumönnum þar á að skipa
FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.