Morgunblaðið - 31.10.1939, Síða 4

4
Hver verða forlög
mannkynsins ?
Á það að líta undir lok í
náinni framtíð, eða mun
það komast á braut hinna
glæsilegustu framfara? —
Skoðanir H. G. Wells.
1.
Mjer var áðan borið á brýn
að jeg spái dapurlega um
framtíð íslensku þjóðarinnar og
■alls mannkyns. En þetta er mis-
.•skilningur. Jeg hefi aðeins sagt —
og sagði þegar vorið 1914 — að
hins versta sje von, jafnvel meiri
hörmunga en nokkru sinni áður í
sögu mannkynsins, ef ekki verði
gagnger stefnubreyting. Yirðist
Jnjer sem öll rás viðburðanna síð-
an jeg vakti fyrst máls á þessu,
bendi mjög eindregið til þess að
jeg hafi rjett skilið. Var mjer vit-
anlega mjög mikill hugur á að
Koma fram þeim skilningi, sem jeg
taldi víst að gæti orðið til að af-
stýra heimsvandræðum. En þar
var þung-t fyrir. Það er Islendingi
■erfitt. — og þá einkum ef um er
að ræða mann, sem ekki er skáld,,
heldur náttárufræðingur og heim-
•spekingur, ef svo ruætti að orði
komast, — að vekja svo víða eftir-
tekt á orðum sínum, sem nauð-
synlegt -er. Það má því geta
nærri, að mjer hefir þótt
vænt um, ef heimskunnir menn
sögðu eitthvað, sem mjer virt-
Hafið þjer
athugað
hvað þjer getið grætt mik-
ið á því að auglýsa í
„S t a r f s k r á“ Morgun-
blaðsins. Starfskráin birt-
ist á hverjum sunnudegi.
Tæbifærisverð
á 2ja turna silfurpletti.
Teskeiðar á 0.75
Desertgafflar á 2.50
Matgafflar á 2.75
Mathnífar á 6.50
Ávaxtahnífar á 3.50
Áleggsgafflar á 2.75
Kökugafflar á 2.50
Sultutausskeiðar á 2.00
Rjómaskeiðar á 2.65
Sósuskeiðar á 4.65
'Sykurskeiðar á 3.50
Ávaxtaskeiðar á 5.00
Kökuspaðar á 3.00
Sardínugafflar á 2.50
Konfektskeiðar 2.50
Margar gerðir.
K. Einarsson k Björnsson
Bankastræti 11.
A TJ G A Ð hvílist
með gleraugum frá
EF LOFTUR GETUR ÞAÐ
EKKI-----ÞÁ HVER?
ist vera í rjetta átt um þessi
efni. En enginn hefir þar, svo jeg
viti tit —- að Adam Rutherford
einum undanteknum. — betur gert
en H. G. Wells, í uýjustu bók
sinni: IJm forlög mannkynsins:
The Fate of Homo Sapiens, Lon
don 1939.
II.
Því miður hefi jeg ekki sjeð
þessa bók sjálfa ennþá; en mjög
góð grein um hana er í náttúru-
fræðitímarítinu Nature 2. sept. s.l.,
eftir J. C. H. (sem jeg veit ekki
hver er). Yirðist þar tekið fram
einmitt það, sem mjer þykir
merkilegast í skoðunum. Wells.
Hinum ágæta snillingi virðist á-
standið hjer á jörðu nú vera orð-
ið svo ískyggilegt, að hin mesta
hætta sje á afturför mannkynsius
og jafnvel aldauða, ef ekki er að
gert. Telur hann hráðra aðgerða
þörf vera, en þar sje ekki hægt
um vik, því að ekkert minna dugi
en gersamleg breyting hugarfars-
ins. Segir hann hugarfarsbreyt-
ingu þessa verða spretta af auk-
inni þekkingu, auknum skilningi
á tilverunni. Það sem vsrri kyn-
slóð er mest þörfin á, að ætlan
Wells, er ný upplýsingaralda, lík
þeirri, sem varð undirstaðan und-
ir framförum 19. aldarinnar. En
þó þarf þessi upplýsingarakla, sem
bera á mannkynið að hinni fögru
og bjargandi framtíðarströnd, að
vera miklu stórkostlegri en áður
var. Og hann spyr, hvort það sje
mögulegt, að þetta geti orðið nú
á vorum dögum.
III.
Það sem mjer þykir alveg sjer-
staklega mikilsvert ■ er, að Wells
gefur í skyn, ótvíræðlega, að þessi
nýja upplýsingaralda verði að
leiða til „vísindalegs útsýnis yf-
ir h'fið í alheimi: The scientific
vision of life in the imiverse“. Er
auðskilið að mjer muni þykja
vænt um að sjá, hversu nærri
hinn ágæti snillingur er þarna
kominn þeirri skoðun, sem jeg
fyrst hjelt fram- í brjefi mínu til
danska vísindafjelagsins vorið
1914, en síðan rækilegar í bók-
inni Nýal. Hin nauðsynlega hreyt-
ing frá Helstefnu til Lífstefnu
verður þegar menn uppgötva líf-
ið á stjörnunum og komast í vís-
indalegt samband við það. Og án
þess þekkingarauka, þeirrar upp-
lýsingar, getur sii breyting alls
ekki orðið, heldur líður mannkyn-
ið undri lok, eftir að ástandið
hefir orðið lík&ra og líkara því,
sem er á þeim stöðum framlífsins,
sem verðskulda að heita helvíti. —
Framtíð mannkynsins hefir aldrei
verið stofnað í jafn brýnan voba
og nú er gert, og ætti það að yeta
greitt fyrir tilraununum ti’j að
koma á friði, ef þetta væri lýðum
Ijóst. Og ætt í þessu efni að mega
vænta mikils stuðnings af þessari
bók hins víðlesna höfundar, sem
ekki síst er frægur fyrir það,
hversu oft hann hefir rjett til get-
ið um, hvað náin framtíð mundi
hera í skauti sínu.
5. okt.
Helgi Pjeturss.
MORGUNRLA ÐJ Ð Þriðjudagur 31. okt. 1939.
Sólmánuður á Aust-
fjörðum
Eftir Gunnar Thoroddsen
Á Fljótsdalshjeraði.
C’rá Austfjörðum eru tvær bíl-
færar leiðir upp á Fljótsdals-
hjerað. Önnur leiðin og sú eldri
er frá Reyðarfirði um hinn sann-
nefnda Fagradal. Hin leiðin ligg-
nr frá Seyðisfirði yfir Fjarðar-
heiði, sem er hár fjallvegur og
erfiður yfirferðar. Varð sú leið
bílfær fyrir fáeinum árum, og hef-
ir í sumar verið unnið að því að
hlaða upp veginn.
Fljótsdalshjerað er víðáttumikið
landflæmi, breiður dalur, sem ligg-
ur frá norðaustri til norðvesturs,
með Hjeraðsflóa fyrir botni. Tvær
vatnsmiklar elfur falla norður.
Hjeraðið: Jökulsá á Brú, —
eða Jökulsá á Dal eins og hún er
oftast nefnd austur þar, — og
Lagarfljót. Á miðju Hjeraði er
Lagarfljót breitt stöðnvatn, afar-
djúpt og hin mesta hjeraðsprýði.
Við Lagarfljót stendur höfuð-
bólið Egilsstaðir, rjett hjá hinni
miklu Lagarfljótsbrú, sem er rúm-
lega 300 metrar á lengd, og er
lang-lengsta brú á landinu. Hún
var hygð á árunum 1901—1904.
Egilsstaðir eru um flesta hluti
miðstöð Fljótsdalshjeraðs. Þangað
liggja allar leiðir, og þar mætast
vegir frá Reyðarfirði, Seyðisfirði,
úr Skriðdal, Fljótsdal og víðar.
Egilsstaðir eru mikil jörð og búa
þeir bræðurnir Sveinn og Pjetur
Jónssynir hvor á sínum jarðar-
hluta. Áður bjó þar faðir þeirra,
Jón Bergsson, mesti merkishóndi
og atorkumaður. Er hann grafinn
í heimagrafreit í Egilsstaða-
túni. Það er einkennandi nm
Fljótsdalshjerað, hversu víða eru
þar heimagrafreitir og hefi jeg
hvergi sjeð þá jafn víða um land.
Má vera, að það stafi af erfiðleik-
um á því að koma líkum til kirkju-
grafreits eða ef til vill af rótgrón-
um gömlum sið.
Miklar byggingar eru á Egils-
stöðum, svo að slíkra stórhýsa eru
fá dæmi á landi hjer. Sveinn hóndi
rekur gistihús, sem faðir hans
reisti fyrir mörgum árum. Er þar
mikill gestagangur, enda staðnæm-
ast áætlunarbílar þar altaf. Að
sumrinu er þar oft margt dvalar-
gesta, er koma til að skoða hið
fagra Fljótsdalshjerað. Stórir trjá-
garðar eru við bæinn á Egilsstöð-
um. Annar þeirra er tuttugu ára
gamall, en hinn tiltölulega ungur,
og er það hinn frægi trjágarður
Sveins á Egilsstöðum, sá sem mest
umtal vakti á sínumi tíma.
Annars er það mjög sjerkenni-
legt fyrir Fljótsdalshjerað, hversu
trjágróður er þar mikill og glæsi-
legur og trjen hávaxin og þroska-
mikil. Á þetta bæði við um hin
stóru skóglendi eins og Hallorms-
staðarskóg, en það vekur einnig
óskifta athygli vegfarenda, hversn
víða em trjágarðar heima við bæi,
og að þeir ná margfalt meiri
þroska heldur en annarsstaðar á
landinu.
Gunnar Gunnarsson.
yrsta daginn, sem jeg dvaldist
á Fljótsdalshjeraði, fór jeg
með Sveini á Egilsstöðum í bíl
hans um Fljótsdalinn, semi liggnr
norðan Lagarfljóts, og heimsótti
þar ýmsa mæta menn. í Geitagerði
bjó lengi Guttormnr Vigfússon al-
þingismaður, faðir þeirra Þormars-
bræðra, og býr þar nú einn þeirra,
Vigfús Þormar, en Sigmar Þormar
hefir að undanförnu húið á Skriðu-
klaustri, eða „KIáustri“, eins og
það er að jafnaði kallað.
Fagurt er í Fljótsdalnum,
ekki síst á Skriðuklaustri, sem
frægasta skáld íslendinga, Gunnar
Gunnarsson, hefir nú keypt og tek-
ið sjer þar bólfestu. Ileimsótti jeg
skáldið og varð margs fróðari um
fyrirætlanir hans um byggingar
og búskaparháttu á hinni miklu
jörð. Var þar í smíSum feikna
stórt íbúðarhús. Er það tvær álm-
ur, er standa hornrjettar hvor á
aðra, og er sú| lengri 27 metrar að
lengd, en hin heldur skemri.
Þá er í ráði að reisa þar
rafstöð mikla og peningshús, sem
ætluð ern fyrir 1700 fjár, að því
er nágrannarnir herma. En lítið
ljet skáldið yfir sjer og fyrirætl-
unum sínum. Kvaðst hann ekki
vilja telja sig meiri húmann en
hann væri, og bætti við hrosandi:
„Góður hóndi hefði byrjað á fjár-
húsunum, en ekki íbúðarhúsinu“.
Gunnar er sjálfur logandi af áhuga
um búskapinn og allar þessar fá-
gætu framkvæmdir. Hann hefir í
sumar húið á hálfri jörðinni og
verið: svo önnum kafinn við hú og
byggingar, að hann kvaðst varla
hafa skrifað staf síðan hann kom
heim .
Jeg drakk kaffi, hjá þeim hjón-
um. Kona skáldsins, sem, er dönsk
að ætt og systir konu Einars Jóns-
sonar myndhöggvara, er mjög
blátt áfram í fasi og búkonuleg,
laus við alt prjál og tildur. Gekk
liún sjálf um beina, með búrhníf-
inn í hendi, til þess að skera nið-
ur og smyrja brauðsneiðar handa
okkur.
ÁHjeraði, og þó einkum í Fljóts-
dalnum, er um fátt meira talað en
heimkomu Gunnars Gunnarssonar
og hinar risavöxnu framkvæmdir
hans. Allir verkfærir menn í
hreppnum liöfðu í vor og langt
fram á sumar stöðuga atvinnu við
byggingarnar. En Fljótsdælingum
er það ekki aðeins fjárhags- og
atvinnumál, heldur stórkostlegt
metnaðarmál, að hafa endurheimt
þennan fræga son þjóðarinnar og
sveitunga sinn heim í sitt eigið
hjerað, þar sem hann ólst upp og
dvaldist fram til þess tíma, er
hann sigldi út, í lönd, ungur, alls-
laus og óþektur, en aflaði sjer
fjár og frama.
★
æstu viku á eftir ferðaðist jeg
allvíða um Fljótsdalshjerað,
meðal annars um Fellahrepp og
Skriðdal, og hitti að máli marga
helstu áhrifamenn flokksins. Enn-
fremur fór jeg í Hallormsstaðar-
skóg, sem er fagurt og víðáttu-
mikið skóglendi og liggur niður
að hinu lygna Lagarfljéti. Hús-
mæðraskóli er á Hallormsstað,
undir stjórn Sigrúnar Blöndal, og
sækir þangað á ári hverju fjöldi
yngismeyja víðsvegar að af land-
inu.
Margar kostajarðir eru á Fljóts-
dalshjeraði og miklir möguleikar
eru þar víða til stóraukinnar rækt-
unar og stærri biia. Fann jeg þar
eins og víðar mikinn áhnga hjá
framtakssömum bændum um að
ræktá jörðina og stækka búin. En
jeg vii tilfæra hjer orð, sem merk-
ur> bóndi Ijet falla við mig, því að
þau eru fullkomin sannmæli. -—
Orð hans voru á þessa leið:
„Það er ekki þorandi fyrir okk-
nr að stækka búin. Það heimt-
ar meiri vinnukraft, og svo mi-kil
tregða og óvissa er altaf um að
fá vinnu- og kaupafólk í sveitina.
að einn góðan veðurdag stðndum
við kannske uppi fólkslausir“.
Þetta er vissulega athugnnar-
efni fyrir alla hngsandi menn í
landinu, ekki aðeins fyrir bænda-
stjettina sjálfa, heldnr og þá, sem
stunda aðrar atvinnugreinir og
húa við sjávarsíðuna. í sama
mund, sem bændnr geta varla yrkt
jarðir sínar vegna fólksleysis,
ganga hundruð og þúsundir manna
og kvenna í kaupstöðum og kanp-
túnum atvinnulausir, meira og
minna á framfæri hins opinbera.
Þetta geigvænlega öfugstreymi
verður að laigfæra, ef þjóðin á að
lifa. Ekkert þjóðfjelag getur stað-
ist til lengdar með slíkri endi-
leysu.
Verslunarmálum þessa hlómlega
hjeraðs er þann veg háttað, að
hjeraðsbúar sækja öll sín viðskiftí
og verslun niður á Reyðarfjörð.
Þar ern nokkrar verslanir, en lang-
samlega stærst þeirra og voldug-
ast er Kaupfjelag Hjeraðsbúa. Má
það heita einvalda um verslun og
stjórnmál hjeraðsins, því að nú er
svo komið verslunarháttum í
landi voru, að flest kaupfje-
lögin eru ekki aðeins verslunar-
einokun eins og gamla einokunin
var, heldur eru þau líka orðin að
pól itískum. einokunarstofnunum,
einkum ef kaupfjelagsstjórarnir
eru harðsvíraðir flokksmenn, sem
sjást lítt fyrir, þegar um er að
ræða að nota hið gífurlega versl-
unarvald til pólitísks framdráttar.
Talsverð óánægja er meðal Hjer-
aðshúa yfir því, að þurfa að sækja
alla verslun niður á Reyðarfjörð,
og er það ekki síst erfitt og óhag-
stætt að vetrarlagi. Væri að flestu
leyti hentugra fyrir þá að verslun-
armiðstöð væri á Hjeraðinu sjálfu.
★
rá Fljótsdalshjeraði fór jeg
sem leið liggur með áætlunar-
bíl norður í land. Um Jökuldal er
löng leið að fara. Eftir honum
fellum Jökulsá á Dal, straum-
þungur og ljótur leðjustraumur.
En fagurt var að fara yfir Möðm-
dalsöræfi í glampandi sólskini og
dásamlegu útsýni. Herðuhreið blas-
ir við í vestri, eitt fegursta fjall
á landi hjer. Þegar fram h.já
Herðubreið var komið, fanst mjer,
sem jeg hefði kvatt Austurland,
eftir dásamlegan sólmánuð í þess-
um fagra og fjölbreytilega lands-
fjórðungi.