Morgunblaðið - 04.01.1940, Side 6

MORGUNBLAÐIÐ
*
Fimtudagur 4...janúar 1940.
Fimm merkustu við-
burðir ársins semJeið
FRAMH. AF FIMTU SÍÐU.
rflíið af þremur, sem undirokað-
ar vorú undir erlent vald á ár-
inu sem leið. Tæpum mánuði
síðar, í apríl, nánar tiltekið, á
föstudaginn langa, fór Musso-
lini með her manns inn í Al-
baníu og hrakti Zog kon-
ung frá völdum. Alban-
ía var gerð að ítölsku þjónsríki
og Zóg konungur, drotning hans
og systur hrökluðust úr landi.
í*au sjást hj'er á myndinni eftir
að þau voru komin í tölu land-
flótta þjóðhöfðingja (mynd 2).
3) Þessi tíðindi höfðu það í
för með sjer, að Bretar inn-
leiddu hjá sjer lögboðna her-
skyldu í fyrsta skifti á friðar
tímum, 29. apríl. En nú var hið
lángvinna taugastríð um Pól-
land byrjað, sem stóð í alt sum-
ar. Annarsvegar stóðu Pólverj-
úíc, •Bi'etar og Frakkar, en hins-
vegar Þjóðverjar. Utan við
stóðu Rússar, og baráttan stóð
um það í alt sumar hvorum
tækist að vinna Rússa á sitt
band. Henni lauk 21. ágúst
er von Ribbentrop flaug til
Moskvá til þess að undirskrifa
vináttusamninginn við Stalin.
En afleiðingin af sigri Þjóð-
verja í Moskva var að Hitler
ákyað að knýja fram kröfur
sínar á hendur Pólverjum. Þ. \.
sept tilkynti Hitler í þýska rík-
ísþinginii (sjá mynd 3) að þýski
herinn myndi ráðast inn í Pól-
land----eða m. ö. o. að „gjalda
hverja árás Pólverja í sömu
mynt“. Élrétar og Frakkar voru
skuldbundnir að veita Pólverj-
um aðstoð, en biðu þó í tvo
dága áðúr en þeir sögðu Þjóð-
verjum stríi? á hendur 3. sept.
Ný Evrópustyrjöld var byrjuð.
4), f 13 daga voru Þjóðverjar
að leggja undir sig Pólland. En
höfuðborgin varðist enn um
stund, eða þar til 29. sept. —
Mýnd 4 er tekín, er hið hug-
djarfa setulið í Varsjá gafst
upp.
4) Um sama Ieýti fór það að
verða opinbert hvaða kaup
Rússar hefðu sett upp fyrir að
ganga i bandalag við Þjóðverja.
Útanríkismálaráðherrar þriggja
Eystrasaltslandanna voru hver
á. eftir öðrum kallaðir til
Moskva og neyddir til þess að
C’furselja sjálfstæði sitt a. m.
k. að; nokkru leyti, með því að
Veita þeim íhlutunarrjett um
ídijórn landanna og bækistöðvar
fyrir flugher og flota sinn. í
október fengu Finnar svipuð
lioð frá Rússum, en þeir ljefcu
ákki kúga sig. Allan október-
tnánuð og nóvembermánuð stóð
í samningum milli Rússa og
Finna, en að Iokum 30. nóv-
ember slitu Rússar samningun-
um og gerðu innrás í Finnland
fmynd 5). En til þessa hafa
Finnar varist af frábærri hreysti
sVo að Rússum hefir ekki orðið
ágengt.
ic
1 árslok geisa þrjár styrjaldir
líheiminum, stríðið milli Japana
; Kfoverjá» stríðið milli Finna
og Rússa og stríðið á vesturvíg-
stöSvunum.
Vinnufriður trygöur
FRAMH. AF ÞRIÐJU SÍÐU.
uppbótin miðaðist að einhverju
leyti við verð framleiðsluvör-
unnar, en þess hefði ekki verið
kostur.
Burtu væri feld 5. gr. geng-
is'aganna, þar sem lagðar væru
skorður á hækkun mjólkur og
kjöts. Það væri nú lagt á vald
verðlagsnefnda að ákvéða verð
á þessum vörum.
GREINARGERÐ
ALÞÝÐUFLOKKSINS
Næst talaði Stefán Jóh. Ste-
fánsson, fjelagsmálaráðh. Hann
kvað það ljóst vera, að þar
sem þetfa mál væri leyst með
samkomulagi þriggja flokka,
gæti hver einstakur flokkur
ekki fengið alt, sem hann hefði
kosið. Samkomulagið væri í 3
höfuðatriðum: 1) Lögfesting
kauþgjaldsins, 2) Upphæð bót-
anna og 3) Sviðið, sem bæt-
urnar ná .til.
Alþýðuflokkurinn væri því
mótfallinn alment, að kaup-
gjald sje lögfest. Hið frjálsa
samkomulag aðilja á þar að
gilda. Þettá væri og skoðun allr-
ar ríkisstjó^narinnar. En tím-
arnir væru nú óvenjulegir. Hjer
hafði ríkt megn atvinnukreppa.
En svo kom stríðið, sem skap-
aði takmarkalausa óvissu á öll-
um sviðum. Þessvegna gat AI-
þýðuflokkurinn sætt sig við, að
kaupgjaldið yrði nú lögfest, eða
öllu heldur, að lögfesting kaups-
ins ýrði framlengd í 9 mánuði.
Ákvæðin um uppbæturnar
væru nálega hinar sömu og nú
giltu í Noregi og Svíþjóð, og
þar settar ýmist með samkomu-
lagi aðilja eða gerðardómi.
Miðað við Dagsbrúnartaxta
hjer í Reykjavík myndi kaup-
gjaldið hækka frá 1. janúar um
13 aura á klukkustund, og kaup
kvenna um 8 aura. Samsvar-
andi hækkun kæmi hjá öðrum,
sjómönnum, íðnaðarfólki o. fl.
Sviðið, sem kaupbæturnar ná
til, væru allmjög víkkað frá
ákvæðum gengislaganna; það
væri mjög til bóta.
Þar sem fella ætti burtu þær
skorður, sem reistar væru nú
í gengislögunum við verðhækk-
un á mjóík og kindakjöti,
kvaðst ráðherrann vilja lýsa yf-
ir því, að hann teldi ekki geta
komið til mála, að þessar vör-
ur megi hækka jafnmikið og
kauphækkunin nemur.
GREINARGERÐ
SJÁLFSTÆÐIS-
FLOKKSINS
Þá talaði Ólafur T'hors atvinnu-
málaráðherra. Hann kvaðst draga
í efa, að nokkru sinni hafi verið
flutt inn í þingið jafn stórfeld lög-
gjöf, með jafn litlum ágrein-
ingi og þetta mál. Þó stæði venju-
lega meiri styr um þetta mál en
flest önnur.
Öllum var það Ijóst, að nauð-
synlegt var að breyta ákvæðum
gengislaganna um kaupgjaldið,
einkum ákvæðunum um útreikn-
ing dýrtíðarinnar til grundvallar
kaupgjaldinu frá 1. jan. Það náði
engri átt, að láta gamla ákvæðið
þar gilda, þ. e. meðaltal dýrtíðar-
innar júlí-desem;bqr. Það ákvæði
var sett til tryggingar því, að
framleiðendnr mistu ekki hagnað-
inn af gengislækkuninni.
Síðan breyttist viðhorfið stór-
kostléga. Fyrst kom ný gengis-
lækkun, 11% og þar á ofan hin
'stórfelda dýrtíðaraukning, vegna
stríðsins. Það náði því engri átt,
að binda hendur verkamanna og
varna þeim með öllu, að fá leið-
rjetting sinna mála. Þessvegna var
nú lögð til grundvallar dýrtíðar-
vísitalan nóv.—des. (þ. e. dýrtíðin
okt.—nóv.) og kanpgjaldshækkun-
in frá áramótúm miðuð við hana.
Þessi dýrtíð stafar af orsökum,
sem ekki lágu fyrir, er gengislög-
in voru afgreidd. Um þetta gat
ekki orðið ágreiningur, en um leið
og þessi breýting var gerð, þótti
einilig rjett að endurskoða önnur
ákvæði gengislaganna.
Sjálfstæðisflokkurinn er því
ándvígur vfirleitt., að löggjafinn
taki samnmgarjettinn í kaup-
gjaldsmálum af aðiljum. Hann
telúr, að ekki eigi að víkja frá
þeirri grundvallarreglu, nema ttm
algerða undantekningu sje að
ræða. En nú eru, líka kringum-
stæðurnar alveg sjerstæðar.
í atvinnumálum þjóðarinnar
hefir sjaldan ríkt.annað eins ör-
vggisleysi og nú. Af því leiðir, að
vinirustöðvun myntli nú hafa ör-
lagaríkari afleiðingar en á venju-
legum tímum. Og emmitt vegna
þessara sjerstæðn kringumstæðna
má ætla, að aðiljar, sem hjer eiga
hlut; að máli, muni hetur sætta sig
við lögfestingu kaupgjaldsins.
Þetta rjeði miklu í ákyörðun
Sjálfstæðisflokksins.
Vitaulega var ágreiningur milli
flokkanna um, hvað langt skyldi
ganga í kauphækkun. Sjónarmið-
in eru þar all-ólík. En ágreining-
ur er einnig innan flokkanna og
e. t. v. ekki minstur innan Sjálf-
stæðisflokksins, vegna hinna ólíku
sjónarmiða, sem þar eru. En flokk-
arnir sjá hina knýjandi nauðsyn
og sama má segja um flokksmenn-
ina.
Afstaða mín persónulega, sagði
01. Th. ennfremur, er sú, að eins
og jeg stóð hjer í vor er leið og
barðist fyrir gengislækkuninni,
vegna þess að ekkert var fram-
undan annað en hrun atvinnuveg-
anna, og taldi rjettmætt og sjálf-
sagt, að aðrar stjettir tækju eitt-
hvað af byrðunum á sínar herðar,
eins stend jeg hjer nú og lýsi yfir
því se.m minni sannfæringu, að
verkamanninum er ókleift að rísa
bótalaust undir þeirri dýrtíð, sem
yfir er að dynja.
Að vísu er enn alt mjög í óvissu
um afkomu atvinnuveganna og
það væri fullkomið brjálæði að
fullyrða, gð atvinnuvegirnir gætu
risið undir því kaupgjaldi, sem
niú væri verið að ákveða. í því efni
er rent blint í sjóinn. Til sönn-
unar því má benda á, að árið 1914
var verðvísitala innfl. vara 100, en
útfl. vara 104; 1915 var verð-
vísitala innfl. vörunnar 141, en út-
fluttu 175; 1917 var vísitala innfl.
vörunnar 286, en útfluttu 217 og
1918 var vísitala innfl. vörunnar
373, en útfluttu 247.
Þet.ta bendir til þess, að stór-
feld hætta getur vofað yfir fram-
leiðslu landsmanna.
Að lokum vil jeg lýsa yfir því,
sagði Ólafur Thors að síðustu, að
afleiðing þessara breytinga á
kaupgjaldinu verður sú, að ríkið
verður einnig að ívilna sínura
starfsmönnnm, einkum hinum
lægstlaunuðu. Mun komá fram
tillaga um þetta áður en þessu
rnáli verður lokið.
Tillaga um þetta kom fran»
no.kkru síðan og er hennar getið
á öðrum stað í blaðinn.
★
Er ráðherrarnir höfðu gert
grein fyrir afstöðu flokkanna,
talaði Hjeðinn Valdimarsson
gegn málinu og svo báðir kom-
múnistarnir.
Málið var því næst keyrt
áfram í Nd. og stóð 3. umræða
yfir klukkan tólf.
Var efri deild tilbúin að taka
á móti málinu, strax og Nd.
hafði gengið frá því og átti að
ljúka því í nótt.
RÆÐA ROOSEVELTS.
„Hvíl bók“ Breta
FRAMH. AF ANNARI SÍÐU.
hefir vakið mikla athygli og talið er að annað meira liggi þar
á bak við, heldur en að hann sje að fara í leyfi, eins og Iátið
hefir verið í veðri vaka.
Sú staðreynd, að Breska stjórnin boðar til útgáfu hvítrar
bókar, um samningatilraunir Breta og Rússa, í sumar, vekur
einnig mikla athygli meðal stjórnmálamanna og mun vafalaust
ekki bæta sambúð Rússa og Breta.
Búist er Við áð ýmsar óþægilegar upplýsingar komi fram í
þessari „hvítú' bók‘‘’ úm fyrirætlanir Rússa. Gæti úvo farið, að
þetta leiddi til þess, að stjórnmálasambandi verði slitið milli
Rússa og Breta. Slíkt gæti svo aftur leitt til þess, að Bandaríkin
kölluðu sendiherra sinn í Moskva heim.
Andúðin gegn Rússum fer ört vaxandi í Bandaríkjunum og
hefir orðið þess vart, að fólk kaupir ekki rússneskar vörur.
FRAMH. AF ANNARI SÍÐU.
hefðu rætt vandamál sín á ráð-
stefnu og komist -að fullu sam-
komulagi.
Tuttugu og eitt amerískt lýð-
veldi hefðu samþykt, að leysa
vandamál sín við samningaborð
en ekki með valdi eða hótunum.
Þannig ætti heiminum að verða
stjórnað í framtíðinni.
Að lokum hvatti hann Banda-
ríkjamenn til samheldni og ósk-
aði þess, að komandi kynslóðir
mættu líta á árið 1940 sem
það ár, er það varð alment við-
urkent, að lýðræðisfyrirkomu-<
iagið væri blessunarríkasta
stjórnarfyrirkomulag sem til er
í heiminum.
Brfef
Húsmæðra-
störfin
Herra ritstjóri.
ing eftir þing hefir frumvarp
■*- verið borið fram um. hús-
mæðraskóla fyrt'r Reykjavíkúr-
umdæmi. En altaf hefir það verið
látið daga uppi. —- Frú Guðrún
sáluga Lárusdóttir barðist mikið
fyrir því máli og hafði þar að
baki sjer allflestar húsmæður
þessa bæjarfjelags, éf ékki allar.
Einnig fjekk hún í lið með sjer
sjálfan borgarstjórann, en það
kom fyrir ekki. Meirihluti hins
háa Alþingis bar ekki nógu góðan
hug til Reykjavíkur til að meta
frumvarpið, og hlutdrægnin þar
gat ekki nnt þingmönnum Reyk-
víkinga að bera það mál til sig-
urs. Alla aðra skóla mátti setja á
stofn, en húsmæðraefnin í Reykja-
vík þurftu víst ekki að fylgjast
með tímanum, þó hinsvegar mættn
úr öllum áttum allar flykkjast
hingað, er þörf höfðu fyrir þá
fræðslu. — Á undanförnum þing-
um hefir því hið háa Alþingi sýnt.
húsmæðrakenslunni hjer og þá
þeim störfúm fullkomið sinnu-
leysi og vítaverða framkomu, er
við nú verðum áð súpa seyðið af.
Á fjelagsfundi einum í fvréa
bar jeg. það fram sem einskonár
draumóra, að sem flest kvenfjé-
lög gengust fyrir því, að koma
upþ uppeldisheimili, er jafnframt
væri húsmæðraskóli, er hefði.
skyldunámskeið. Öll börn, er væra
á vergangi, einnig vanhirt hörú„
fengju ,þar griðastað og uþpeldi..
í samhandi við þá stofnun væri
svö húsmæðradeild, er kendi ung-
um stúlkum öll heimilisstörf
matreiddi fyrir stofnunina. Einnig
. færi þar fram kensla í meðferð;
ungbarna og unglinga og nppeld-
ismáladeild starfrækt. Hverskon-
ar hagnýting á matarleifinn, mat-
arkaupum; og matarhollustu, eða
rjettara sagt öllum lieirniliskaup-
um venjulegum, færi þar fram-
Skyldunámskeið væri fyrir allar-
stúlkur einhverntíma frá t. d. 14
•—22 ára, og þætti mikill sómi að;
hafa náð þar fullnaðarprófi í sem.
flestúm greinum, og keptu sem.
flest húsmæðraefni að því marki,,
og mætti verðlauna slík próf. Hús-
verkin sjálf væru ekki sett á lægra,
stig, því öll verk eru góð, ef þau
eru vel unnin. — Eitthvað fleirá
sagði jeg nálægt þessu.
Mjer er.kunnugt, að þessi mál
liggja húsmæðrum mjög þungt á\
hjarta, þó ekki nema fáar hafi
skýrt, frá því opinberlega. Muntt.
flestar á sama máli um það, að
mikið lengur megi ekki þverskall-
ast við að koma þessum málum á
betri rekspöl en raun ber nú vitni
um. Stendur það auðvitað næst rík
inu og höfnðstað landsins að hefj-
ast þar handa; því að húsmæðra
og heimilisstörfin sjeu vel rækt
frá öllnm hliðum, hljóta allir
hugsandi menn að telja höfuð-
velferðarmál þjóðarinnar.
Það er því algert alþjóðarmáL
S. M. Ó
Ársreikningur Búnaðarbankans
fyrir árið 1939 kom út í gær fnll-
prentaður.