Morgunblaðið - 03.03.1940, Blaðsíða 5

Sunnudagur 3. marS 1940.
Útget.: H.f. »ÁrTaknr, R»ykjavlk.
XUtctJðrar:
Jðn K'jartan»ion,
Valtýr Stefftnaíon (tbyr*8ar*.).
t.ng;lýalngarr Árnl Ól*.
BUtatjðrn, augljtlngar og af®r»18sl»:
Auatur»tr»E'tl 8. — Blml 1800.
Áckriftargjalil: kr. í,00 t mfenuSl.
í lauaasölu: 15 aura eintaklB,
25 aura navC L>*abðk.
Spá forsætis-
ráðherrans
JE G held, að það verði
nokkrir erfiðleikar í
stjórnarsamvinnunni. Jeg við-
urkenni, að það geta komið fyr-
ir mál, sem verði að valda sam-
vinnuslitum, en jeg held þó, að
|)ingið muni verða fremur stutt
og stjórnarsamvinnan muni
haldast".
Með þessum orðum lauk for-
sætisráðherrann ræðu sinni á
árshátíð blaðamanna.
Eftir því, sem pólitíska við-i
horfið er í dag, eru allar líkur
til, að hjer reynist forsætisráð-
herrann §annspár. Þingið hefir
nó setið rúman hálfan mánuð
«n ekkert stórmál komið þar
fram, að undanskildum fjárlög-
«num. Má því segja, að verk-
efni þingsins sje það eitt, að af-
greiða fjárlögin. Og eftir þeim
fregnum sem berast af fjár-
veitinganefnd, er þar unnið af
iniklu kappi. Formaður nefnd-
arinnar er að þessu sinni Pjetur
Ottesen, mesti vinnuþjarkurinn
á Alþingi. Takist nefndinni að
koma sjer saman um höfuð-
stefnuna í afgreiðslu fjárlag-
anna, mun hún verða f 1 jót að
ganga frá þeim. Sumir hafa
verið að gera sjer vonir um, að
þinginu ætti að geta orðið slitið
fyrir páska. Æskilegast væri, að
þetta gæti orðið.
Stutt þing og framhald stjórn,
arsamvinnunnar, var spá for-
sætisráðherrans. En hvað verð-
ur þá um hin óleystu ágreinings-
anál, sem ráðherrann mintist á?
®ga þau að halda áfram að
' valda erfiðleikum í stjórnarsam-
vinnunni? Eða verða þau leyst
é. meðan þingið situr? Þannig
spyrja að sjálfsögðu ýmsir.
Allir hljóta að vera sammála
um, að brýna nauðsyn beri til
að fá ágr^iningsmálin leyst og
jþað hið allra fyrsta. Meðan þau
«ru óleyst, hvílir skuggi yfir
samstarfinu og torveldar það á
állan hátt. Flokkarnir ganga
«kki heilir til samstarfsins. Þeir
eru sjálfir við og við að gera
ráð fyrir, að samvinnan rofni.
l>eir komast þá í kosningaham
og segja hver öðrum til synd-
anna. Þetta ástand er óþolandi.
Ágreiningsmálin verða vitan-
3ega að leysast, því að öðrum
kosti hlýtur stjórnarsamvinnan
að fara út um þúfur, fyr eða
æíðar. Þeir flokkarnir, sem ekki
fást til að leysa ágreiningsmál-
an, vilja slíta samvinnunni. En
þeir verða þá líka að taka á
sig ábyrgðina.
En ágreiningsmálin þurfa ekki
að tefja þingið, því að það er
stjórnarinnar að leysa þau. —
Sköpum heilbrigt samstarf með
'því að ryðja úr vegi þeim mál-
um, er erfiðleikum valda.
£
Reykjauíkurbrjef ’ 2. mars
Tvær ræður.
íðastliðna viku hafa ráðherrar
Sjáifstæðisflokksins, Ólafur
Thors og Jakob Möller, haldið
liver sína útvarpsræðuna, Jakoh
f járlagaræðuna, Olafur um at-
vinnumálin 1939.
I yfirlitinu ura fjárhag ríkis-
sjóðs skýrði fjármálaráðherrann
svo frá, að tekjuafgangur hefði
árið 1939 orðið kr. 19.000.00. En
.til þess að standast nauðsynlegar
afborganir af lánum varð greiðslu-
halli á ríkisbúskapnum sem nam
kr. 1.470.000.00.
Fiotið var að þessu sinni yfir
þann greiðsluhalla með því að
^auka skuld ríkissjóðs í Lands-
þankanum. En sú leið er vita-
skuld skamma stund fær. Skuldina
í Landsbankanum þarf að borga.
Og fleiri greiðslur eru fyrirsjáan-
iegar, sem falla á ríkissjóð á hinu
jiýbyrjaða ári, sem nmfram eru
greiðslur síðastliðins árs. Það er
afborgunin af ensku bráðabirgða-
jáni er tekið var fyrir t.veim ár-
um, rúml. miljón, tekjnhalli á f jár-
lögum ársins sem var 14 miljón og
væntanleg hækkun á starfsmanna-
jaunum vegna dýrtíðarinnar önn-
ur Yz miljón. AUs éru þetta 3.6
miljónir, sem sjá verður fyrir á
þessu ári umfram greiðslur fyrra
árs, ef fjárlög gera ekki betur
en standast.
Að tekjur ríkissjóðs árið 1940
verði þetta meiri en í fyrra kem-
ur ekki til'mála.
Heimild var fyrir nokkru gefin
fyrir því að ríkisstjórnin tæki 3
miljón króna innanlandslán. Fyr-
yerandi fjármálaráðherra notaði
þessa heimild að nokkru, tók 700
þús. kr. að láni
En fjármálaráðherra hugsar sjer
að nota þessa heimild á þessu ári.
Auk þess er svo búist við að hin
nýja tollskrá kunni að auka toll-
tekjurnar eitthvað.
Tolltekjurnar fara vitanlega
ekki síður eftir því hver innflutn-
ingurinn verður. Áætlun fjárlag-
anna ura tekjur af tollum miðast
við að innflutningurinn minki um
20% a,ð magni til. En þegar þess
pr gætt hve mikið innflutningur
hefir verið skorinn niður undan-
farin ár, er ekki víst að innflutn-
ingurinn minki svona mikið. Það
fer alt eftir því hvernig tekst
með verðlag á útflutningsvörum
og útflutninginn yfirleitt. I öllum
þessum útreikningum eru margar
„óþektar stærðir“, mörg vafaat-
riði, sem ekkert er hægt að segja
um.
Hin auknu útgjöld.
jármálaráðherrann gaf í ræðu
sinni stuttort yfiriit yfir það,
hve mikið ríkisútgjöldin hafa
hækkað síðustu 11 árin. Hækkunin
nemur 8% miljón króna að með-
taldri hækkun á afborgunum lána.
Yaxtagreiðslur og afborganir
hafa hækkað um kr: 1.700.000,
dómgæsla og lögreglustjórn um
kr. 1.150.000, samgöngumál um
kr. 1.424.000.00, kenslumál um kr.
936.000.00, verklegar framkvæmd-
ir um kr. 2.552.000.00 og styrkt-
arstarfsemi um kr. 558.000. v
| Þetta eru tölur sem; tala sánu
mikla og merkilega máli. Og þó
er ekki nema hálfsögð sagan. Að
því rekur að þjóðin spyr hvort
hún fái tilsvarandi gæði fyrir
þessi útgjöid öll, eða hvað sje
þarna, sem ekki svari kostnaði.
Iíjer er mikið og vandasamt
verkefni fyrir höndum. Að því er’
snertir vandann við að minka út-
gjöldin, þá er hann þeim mun
meiri en að auka þau, eins og það
er meiri vandi að klífa brattann,
heldur en að láta sig velta niður.
Að þessum einföldu tölum
spyrja 'menn einna fyrst: Hvað
veldur því að dómgæslan og lög-
reglustjórn kostar á 2. miljón
meira á ári en áður ? Er svona
mikið erfiða en áður að stjórna
þjóðinni? Eða voru svona miklar
Jögleysnr framdar bjer áður, að
það kosti miljón á ári að stemma
stigu fyrir þeim?
Viðvíkjandi kenslumálunum
spyrja menn einnig: Er andlegt
uppeldi þjóðarinnar það betra nú
en 1927, að evðandi sje 936 þús-
und krónum á ári upp á þær við-
bætur ?
Svo er það styrktarstarfsemin
seni kostar 580 þiis. krónum meira
nú en áður. Það er með rjettu talið
ómannúðlegt að ráðast á þann
gjaldalið umfram aðra, höggva í
styrki þeirra sem hjálparþurfi eru
í þjóðfjelaginu.
En hversu mikil styrkþörf hefir
sprottið af því, að atvinnuvegir
landsmanna liafa staðið höllum
fæti?
Jarðræktarmálin.
jármálaráðherrann mintist á
úlfaþyt þann, sem Varð út af
tillögum hans um að lækka fram-
lagið til jarðabótanna árið 1941.
Hann gat þess í ræðu sinni, að
þær tillögur hefði hann gert upp
á sitt eindæmi, til þess að undir-
Strilía nauðsynina á tekjuhalla-
,lausum fjárlögum. En ef þing-
flokkarnir kæmu sjer saman um
aðrar sparnaðarleiðir fyrir ríkis-
sjóðinn, þá tæki hann því með
þökkum. Eftir því sem síðan hefir
frjest lír þingheiminum má vænta
samkomulags og friðar á þinginu
um hin meiriháttar mál. Og fjár-
veitinganefnd hefir hugsað sjer að
láta þingið ekki þurfa að bíða
leng-i eftir fjárlagaafgreiðslunni.
Formaður fjárveitinganefndar ér
.nú Pjetur Ottesen.
En ef svo skyldi fara, að and-
stæðingar núverandi fjármálaráð-
herra hugsuðu sjer einhverntíma
síðar meir að nota uppástungu
hans um niðurfærslu jarðabóta-
styrksins 1941, þá ættu þeir áður
en þeir tækju upp það vopn og
reyndu að beita því, að hafa felt
burtu af frjálsum hug 17. grein
Jarðræktarlaganna, sem ákveða
ekki aðeins að lækka styrkinn um
eitt ár, heldur taka ávexti hans
einskonar eignarnámi úr höndum
sjálfseignarbænda þessa lands.
Nýjar leiðir.
ví verður ekki neitað, að yfir-
lit það, sem Jakob Möller
gaf um fjárhag ríkissjóðs var
dapurleg saga. Ekki við öðru að
bviast.
Ræða Olafs Thors um atvinnu-
í.iálin beindi hug'um manna til
margra óleystra vandamála. En
saint verða þær hugleiðingar um
ýmsar nýjar leiðir, er opnast fyr-
ir þjóðinni, til sjálfsbjargar í
framtíðinni, ef vel er á haldið.
Hann mintist þar á hinn nýja
atvinnuveg, siglingarnar, er getu
orðið okkur íslendingum arðvæn-
legur eins og Norðmönnum, er fá
hundruð miljóna í tekjur á ári
fyrir siglingar sínar um öll heims-
ins höf. Er mikils um vert, að sú
byrjun, sem hjer hefir verið gerð,
fái að þróast, og íslenskir farmenn
fái að njóta hæfileika sinna sjer
og þjóðinni til gæfu og gengis.
Eftirtektaverð voru ummæli
hans um hafnarbætur þær, sem
gerðar hafa verið á undanförnum
árum, og sem áreiðanlega hefir
ekki verið stjórnað með fyrir-
hyggju. Því pólitískar hendingar
og hrossakaup hafa oft ráðið
mildu um það, hvar fje hefir ver-
ið lagt í hafnarmannvirki, í stað
þess, eins og ræðumaður benti á,
að taka þyrfti hafnarmálin til
skipulegrar meðferðar og láta
þörfina og gagnið ráða, hvar fje
er í þær lagt.
En alveg eins og handahóf hefir
miklu ráðið í þessum málum, eins
er um mörg önnur mál, svo sem
um umbótaframkvæmdir sveit-
anna. Eins og ákveða þarf hafnir
eftir heildarþörf þjóðarinnar, eins
þarf að leggja meginstund á að
örfa ræktunina, þar sem hennar
er mest þörf og hún gefur bestan
arð.
Hrakningar.
rakningasaga skipverja á vjel-
bátnum Kristjáni geymist
lengi í annálum íslenskra sjó-
manna. Þrekraun þeirra er svo
eftirtektaverð, SAro merkileg^
Manni finst það vera yfirnáttúr-.
legur máttur, að geta haft þrótt,
eftir 12 sólarhringa hrakninga, til
að bjarga sjer með ofurliug og
karlmensku. Að geta haldið lík-
ams- og sálarkröftum allan þenna
tímá, án þess nokkurn tíma að fá
rólegan svefn eða almennilega
máltíð, þurfa að hafast við renn-
blautir og skjálfandi af kulda í
reykfyltum skipverjaklefa og
vinna þar nótt og dag að því að
eima lianda sjer 3—4 flöskur af
vatni, til þess að brjálast ekki af
þorsta.
Þeir, sem eru ekki vanir lífi og
harðri baráttu sjómanna, finna til
þess ef þá vantar svefn eina nótt
eða missa nokkrar venjulegar
máltíðir. En þessir 5 menn eru
hressir og heilbrigðir undir eins
og þeir fá hlý föt og heita mjólk
eftir 12 sólarhringa vosbúð.
Þjóðin.
á ekki vænta þess að eitthvað
svipað þol sje í þjóðinni
eins og þeim mönnum sem sjóinn
stunda, ef verulega reynir á? Sú
spurning vaknar oft í huga manns.
Það var hinn ósveigjanlegi lífs-
vilji er bjargaði þessum 5-menn-
ingum frá því að gefast upp.
Dæmi eru til þess, að svipaður
ódrepandi lífsvilji gagntaki heila
þjóð. Mjer er nær að halda að
efni í slíkan vilja, slíkan lífsþrjtt,
sje til í íslensku þjóðinni ef allur
almenningur sæi og skildi til hlít-
ar að um lífshættu fyrir þjóðina
væri að ræða.
En til þess hann vakni ög fái
að njóta sín þarf örugga forystu
og ráðsnjalla, að sínu leyti eins
og var á hinum litla vjelbát hjer
vestur í Grænlandshafinu.
Talstöðvar.
varf vjelbátsins af fiskislóð-
unum er mjög alvarleg á-
minning um það, að hraða þarf
því sem mest, að fiskiflotinn fái
full not af talstöðvatækninni. Sjó-
fróðir menn, sem stjórnuðu leit-
inni að bátnum, hafa ekki, þegar
þetta er ritað, getað sannprófað,
að vjelbáturinn hafi verið innan
leitarsvæðisins, þegar leitin fór
fram. En allar líkur benda tíl
þess. Því þó bátinn hafi hrakið
120 sjómílur undan landi, þegar
hann var kominn lengst í burtn,
eftir 7 sólarhringa látlausan reka,
þá hefir hann ekki rekið nema 3/4
mílu til jafnaðar á klukkustund.
Allar líkur eru til þess að dimm-
viðri hafi valdið því að báturinu
ekki fanst. Það kennir hve varlega
má treysta slíkri leit, ef skygni er
:tn jög slæmt eins og í þetta sinn.
En hefði báturinn haft senditæki
var hægt að miða á hann og finna
hann í hvaða dimmviðri sem
vera skal.
Talstöðvamálið þarf að takast
upp til rösklegrar og rækilegrar
meðferðar.
„Opinberlega tilkynt".
fyrri viku gerðust þau tíðindi
Torneárdal j Norður-Svíþjóð,
að rússneskar flugvjelar vörpnðu
sprengjum á þoi’p eitt þar í daln-
um, er Pajala heitir, svo mikið
tjón vai’ð að.
Sænska stjórnin sendi stjórninni
í Moskva mótmæli gegn óhæfu
þessari.
Varð um atburð þenna mikið
umtal, sem vænta mátti, einkum
í Norðurlöndum.
En málgagn Moskvamanpa hjer
á Islandi hafði ekki mörg orð um.
Þau voru alt fyrir það eftirtekta-
verð. Þar var á sunnudaginn var
skýrt frá því, að hinir vísu feður
í Moskva hafi „tilkynt opinber-
lega“ að loftárásin á Pajala hafi
aldrei átt sjer stað. Fregnin um
hana sje ekki annað en tilhæfu-
laus uppspuni Reuterfi'jettastof-
unnar(!):
Það er líklega nokkuð vand-
fundinn sá maður utan Sovjet-
ríkjanna, sem heldur að loftárás-
in í Torneárdal liafi verið hugar-
burður. Og sænska ríkisstjórnin
hafi farið eftir „lygafregnum frá
Reuter“, er hún sendi mótmæli sín
til Moskva(!) án þess að hafa
nokkrar áreiðanlegar heimildir um
atburðinn.
Enginn íslenskur kommúnisti er
svo steinblindur eða brjálaður
fylgísmaður Stalins, að hann trúi
hinni „opinberu tilkynningu“ frá
Moskva um það, að flugárásin
hafi ekki átt sjer stað.
En svo fullkominn er undir-
lægjuháttur þeirra Þjóðviljamanna
hjer í Reykjavílc, svo hundflatir
liggja þeir fyrir Rússanum, að
þeir prenta í blaðið það sem þeim
pv sagt, hvað sem það er, sje það
„opinberlega tilkynt* ‘ frá hús-
-bændum þeirra í Moskva.
Þeir, sem ekki kjjnna að synda,
ættu að athuga hvort ekki væri
rjett að nota nú t.ækifærið og
læra að synda fyrir vorið. Sund-
og sólbiið gefa mönnum aukinn
lílcamsþrótt og margar ánægju-
stundir. — Sundnámskeið hefjast
að nýju í Sundhöllinni mánudag-
inn 4. þ. m. Kent vei'ður bringu-
sund og skriðsund. Upplýsingar
fást í síma 4059.