Alþýðublaðið - 22.06.1958, Blaðsíða 4

4
A 11» ý ð u b 1 a ð i 3
Sunnudagur 22. iúní 1958
KLUKKAN FIMM að morgn]
þann 22. október 1946 börðu
Rússar að dyrum hjá þýzka
eðlisfræðingnuln, dr. Peter
Lertes í lAustur-Berlín og fluttu
hann á fcrott ásamt konu hans,
fjórtán 'ára syni, þriggja ára
dóttur og vinnukonu þeirra
hjóna. Var þeim veittur fimm
mínútna frestur til að koma
fyrir nauðsynlegasta farangri
og kveðja elzta soninn, sem
leyft var að vera um kyrrt, en
síðan var haldið af stað í vöru-
bíl. Dr. Lertes átti ekki neinna
kosta völ, enda þótt f-ortíð væri
hrein af öllum pólitískum
flekkum — hann hafði nefni-
lega til brunns að bera þá vís-
indalegu þekkingu og reynslu,
se,m Rússar töldu sig hafa mik-
ilvæg og bráð not fyrir.
Þess vegna var honum nú
hirt sú skipun, að hann skyldi
jiæstu 5 árin helga Sovétsam-
veldinu alla starfskrafta sína
og þekkingu. Hefði hann hafn-
að: þessu „samningstilboði!í, —
sem runnið var undan rifjum
Stalins sjálfs, mundi hann hafa
verið settur í fangelsi. Hann
skrifaði því undir „samning-
inn“ og hélt til Sovétríkjanna,
og það var fyrst eftir tólf ára
‘ samfellda dvöl þar, að honum
var leyft að snúa aftur heim.
Dóttir hans, Vera, sem nú er
fimmtán ára að aldri, hevrðj í
fyrsta skipti kirkjukiukkum
*
S
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
,s.
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
s
$
V
s
s
s
s
s
voru gfslar
hringt þegar fjölskyldan kom
til landamærabúðanna í Fried-
land á Vestur-Þýzkalandi í
febrúarmánuði síðastliðnum.
Dr. Lertes dvelst nú í ein-
býlishúsi í grennd við Frank-
furt og reynir að venjast frels-
inu. Enn er honurn það ósjálf-
rátt að ganga öðru hvoru út að
glugganum og gæta að hvort
hann sjái ekki einhvern liggja
í felum úti í garðinum, — ekki
fyrir það að hann viti ekki að
þar er enginn, segir hann. „En
ég á enn svo örðugt með að
trúa því að hver og einn megi
he.msækja mig án þess nokkr-
ar njósnir séu um það hafðar
og að ég geti sjálfur farið alla
minna ferða án þess að vera und
ir eftirliti. í Sovétríkjunum
voru leynilögreglumenn sifellt
á hælum mér, konu minnar
og barna, og jafnvel vinnukon-
an slapp ekki við njósnir þeirra.
Þegar við bjuggum i gitsihús-
um svaf rússneskur „íylgdar-
NÝJA BÍÓ sýnir um roe í enn einni lélegri
þessar mundir myndina mynd, skal ráðlagt að sjá
„Bus Stop“ með Marilyn þessa mynd.
Monroe. Þessi mynd hefur
hlotið allundarlega dóma í
erlendum blöðum, hafa
jafnvel sumir haldið því
fram, að þarna sanni Mon-
roe að hún geti leikið,
engu síður en sýnt kropp-
inn.
Leikur hennar í mynd-
inni er með afbrigðum til-
gerðarlegur, og það svo, að
stundum líkist því einna
helzt, að þarna sé kona af
aðalsættum að taka niður
fyrir sig með því að gerast
kvikmyndaleikari, en hún
sé þá jafnframt svo hátt-
sett, að framleiðendurnir
hafi ekki þorað að reka
hana úr hiutverkinu, vegna
afleiðinganna er það gæti
haft. Mér virðist þessi
mynd
minni
HAFNARFJARÐAR.BÍÓ
sýnir núna sænska ,djarfa‘
kvikmynd um ungar ástir.
Aðalgallinn á þessari mynd
er sá, að ýmsar „erótáskar“
senur eru settar í hana hér
og þar án samhengis og
gera ekkert annað en
skemma myndi'na, þótt
svo tilgangurinn sé auðsær,
það á sem sé að kitla kyn-
hvöt náunganna. sem eru
að horfa á hana.
En hvað um það, mynd-
in er frámum^lega ^lega
byggð, og ef ekki væri góð
ur leikur einstaklinganna í
henni, utan ástasenanna,
því að í þeim tekst þeim
heldur illa upp (hafa
engu eða þá litlu sennilega litla æfingu?), þá
kroppasýning, e!n værj myndin alls ekki þess
maður“ jainan í sama herbergi
og við, og hvar sem við fórum
voru þessir „skuggar" í r.um-
áttinni á eftir okkur, — jafnvel
þegar við fórum á salerni.
FANGAR í GULLNU BÚRI.
Fyrstu áxin eftir styrjöldina
fluttu Rússar fjölda býzkra vís
indamanna, verkfræðinga og
tæknisérfræðinga til Sovétveld.
anna. Dr. Lertes var sérfræðing
ur í gerð eldflauga, og yfirum-
sjónarmaður varðandi fram-
leiðslu V-1 skeytanna hjá .Ask-
ani-verksmiðjunum í Berlín,
óg var með þeim fyrstu og fræg
ustu af ihinum því sem næst
10.000 sérfræðingum, sem Rúss-
ar höfðu skráð á lista löngu áð-
ur en styrjöldinni lauk, og ætl-
að þeim það hlutverk að hefja
rússnesk tæknivísindi á sama
svið og þau stóðu í Þýzkalandi
um 1945.
Hann var fyrst fluttur til
borgarinnar Kubyschew við
Volgu, ásamt fjölskyldu sinni,
þar sem hann starfaði um hríð
ásamt um það bil 700 öðrum
þýzkum sérfræðingum að fra.m-
leiðslu flugvélahreyfla. Þar var
hann til ársins 1950, en þá flutt
ist hann með um hundrað öðr-
um þýzkum sérfræðingum, sem
áður höfðu unnið að mikilvæg-
ari framleiðslu víðsvegar um
Sovétríkin, til dvalarstöðva
skammt fyrir utan Moskvu. —
Telur dr. Laerts að þetta hafi
verið gert að frumkvæði rúss-
neska eðlisfræðiingsins dr. Ber
ia, — sonar Beria yfirmanns
leynilögreglunnar, sem drepinn
var, — og hafði hann ætlað
þeim sérstakt verkefni.
Þessi flokkur, sem einkum
var skipaður sénfræðingum í há
tíðnisendingum og fjarstýrni
eldflauga, var lokaður þarna í
einskonar gullbúr! Þeir áttu við
öndvegiskjör og umönnum að
búa og fengu hátt kaup, — frá
200 og upp í 600 rúblur á mán-
uði, reglulega greiddar, — og
var yfirleitt mun betur að þeim
búið en rússneskum samstarfs-
mönnum þeirra. Hinsvegar
voru þeir mjög einangraðir og
haft á þeim sterkt varðhald. —
Það er meira að segja ekki svo
1955 kom stjórnarfulltrúi til
okkar og tilkynnti að við yrð-
um enn að dveljast í Sovéiveld.
unum til ársloka 1957.“
„Þegar okkur barst þess; til-
kynning, ætlaði allt af göflun-
um að gartga. Konur okkar
grétu, surnar slepptu sér í b li
og brutu rúður, og þann 30.
júní gerðum við vísindamenn-
irnir 24 klu'kkustunda verkfall.
Ég gæti bezt trúað að það væri
í fysta skipti að starfsflokkur í
Moskvu gerðí verkfall, •— að
og Krústjov því harðlega að
þeir vissu til þsss að þessi hóp-
ur þýzkra sérfræðinga dveldis:
í Landinu, en Rússar votu'ekki
á ' i .m • vpa okkur ,i>'< ;.vo
stöddu, og til þess að fela hann
var hann fluttur frá Moskvu
i.. L; 'gar nckkrar við Svar a-
haf á meðan Adenauer var á
i ferð.nni. Var á allan hátt meö
; okkur farið eins og höfðingjai
I Við unnum að fullkomnun
tæknilegra atriða, án þess þó
að við vissum til hvers þau
skyldi notuð, því að starf okkar
var aðeins hlekkur í langri
1 festi. Við erum til dæmis ekki
í neinum vafa um það, að það
voru þýzku sérfræðingarnir,
sem mest unnu að því að gervi-
tunglin rússnesku kæmust á
loft“.
Þegar hann er að þvf spu"ð-
ur hvort hann telji að Rússar
séu komn'r lengra mönnum á
Vesturlöndum í tæknilegum
vísindum, kveður hann Rússa
fyrri myndir hennar, en ef virgi ag sjá hana.
þetta á að vera prófsteinn- Hins vegar sýnir -Margit
inn á leikarahæfileika Carlquist oft ágætan leik í
hennar, þá held ég henni myndinni og þó sýnir mót-
væri bezt að pakka saman ferHari hemiar, Lars Noi d-
nú þegar og halda heim til rum enn betri leik að jafn
sm aði. Tore, rithöf., leikinn af
Don Murray, sem leikur Edvard Adolphson. _ er
á móti henni, leikur all- samt bezta mannlýsingin í
vandmeðfarið hlutverk, myndinni og það hlutverk,
villtan sveitastrák, sem sem bezt er skilað, bæði af
kemur til borgarinnar til leikstjóra og leikara, enda
að ná sér í engil, en engill- er Adolphson enginn við-
inn reynist svo vera vænd- vaninguir.
iskona. Segja má um leik Þag er leitt
Murray, að hann sé eins v;ta, að gott
góður og hlutverkið gefur
tilefni til.
Einna beztur leikur er
hjá Arthur O’Connel, sem
leikur eftirlitsmann unga
mannsins og þótt það sé
til þess að
efni skuli
vera skemmt með nektar-
Jjeilk og smá-,\íerótik“ sem
missir marks og er alger-
lega út í hött á þann hatt
sem hún er sýnd þarna.
Svíar eru að gerast allt of
S ekki neitt sérsta'klega stórt 0pmskáir í þessum efnum,
S hlutverk, þá fer hann prýði því að dónaskapur á ler-
S lega með það. _ eftinu getur ekki endað
S Þeim sem vilja sjá nema á einn veg, með.
| kroppinn á Marilyn Mon- bruni.
r
I
ekki vita sitt rjúkandi ráð. og
fór svo að þeir gerðu ekki neirt,
Fjórum mánuðum síðar hiim-
sótti fulltrú] stjórnarinnar í A .
Þýzkalandi okkur í fyrsta skipti
—- sem reyndi að telja okkur
á að set.jast að í Austur-Þýzka
landi, þegar við kæmum frá
Rússlandi, en samkvæmt samn
ingj milli Sovétstjórnarinnar
og þeirrar austur-þýzku, gátu
þeir er undir það rituðu, snúið
:heim þegar á árinu 1956. Þeir
. i , . i voru líka nokkrir, sem ekki
ykjalangt siðan að menn heima A , ,, , . ’ ,. *
. „ y stoðust þetta freistandi tilboð
í Bonn hofðu hugmynd um að
vísindamenn þessir væru enn
á lífi. ;
„Það vár í febrúarmánuði
1951, einmitt þegar við gerðum
okkur vonir um að fá að fara
heim, að okkur var boðinn nýr
(„samningur“, sem skyldaði okk
ur til að dveljast í f jögur ár enn
í Sovétríkjunum11, segir dr.
Lertes. „I samningi þessum stóð
skýrt fram tekið að okkur væri
frjálst að hverfa heim að samn
ingstímanum loknum. Við mót
mæltum þessu harðlega, þar
sem brotin yoru á okkur ákvæði
hins fyrri samnings, og þrettán
af okkur undirrituðu ekkj þenn
an nýja samning. Ég undirrit-
aði eingöngu vegna þess að ég
taldi það einu mögulei'kana til
að komast einhvern tíma heim.
Síðar kom í ljós að það skipti
nákvæmlega engu málj hvort
skrifað vai undir eða ekki. Þeg
ar þessi fjögur ár voru liðin
var svarið aðeins þetta: Þessi
samningur er ógildur og hefur
efckret að segja, í júnímánuði
Þýzki eðlisfræðingurinn dr. Peter Lertes.
minnsta kostj virtust Rússar' standa betur að vígi á því sviði
um vellaunáðar stöður, gott og
ódýrt húsnæði og svo framveg-
is, en við 'hinir kusum heldur
að þrauka, í voninnj um að
við gætum að lokum sezt að
í Vestur-Þýzkalandi. Nokkrir
þeirra sérfræðinga, sem heim
snéru 1956 flúðu þó til Vestur
Þý/.kalands skömmu eftir að
heirn kom . . .
Þegar Adenauer kom til
Moskvu neituðu þeir Bulganin
fyrir stjórnm'álafyrirkomu .ag
sitt, þar sem þeim sé kleift -a-ð
verja miklu fé og skipa fjölda
vísindamanna til að leysa viss
tæknileg atriði. Bandaríkja-
menn gætu verið komnir lengra
en Rússar í 'geimfarasmíði ef
þeir hefðu veitt Verner voii
Braun einræðisvala yfir hópi
vísindamanna og veitt honum -j-
takmarkað fé til umráða. Og
hann viðurkennir að Rússar
' séu sennilega á undan Banda-
ríkjamönnum hvað viss tækni-
atriði snerbr.
| Og loks telur hann a'ð það
ráðj uppástungu Rússa um
bann við tih'eunummeð kjarn-
orkuvopn, að beir haf ; fyrst :>g
fremst lokið þeim tilraunum,
sem þeir telji sér nauðsynleg-
ar. auk þess sem geislamagnið
umbverfis tilraunastaðina sé
orðið það mikið, að þeir te'ji
frekari t’iraunir lífshættulegar
fæst á flestum blaðsölustöðum í Reykja-
vík og nágrenni bæjarins.
Kaupið Álþýðuhlaðið