Morgunblaðið - 10.07.1940, Qupperneq 5

Miðvikudagur 10. júlí 1940.

JPtor^tjttbla^td
Útgef.: H.f. Árvakur, Raykjavfk.
Rltatjðrar:
Jön Kjartanaaon,
Valtýr Stefánaaon (ábyreBarm.).
Augljalngar: Árnl Óla.
Ritatjörn, auglýalngar o( afgralBaLa:
Austurstrœtl 8. — Slaai 1800.
Áakriftargjald': kr. 8,50 á. aa&nuSl
innanlanda, kr. 4,00 utanlanda.
1 lauaasölu: 20 aura eintaktO,
25 aura meO Leabök.
Vitleysan áfram
Hún heldur áfram vitleysan
í samgöngumálunum hjer
á Suðurlandi. Það er nú unnið
af kappi í miljónaveginum, sem
á að liggja um Krýsuvík, en sá
vegur verður aldrei aðalsam-
vgönguleiðin austur yfir fjall,
hversu miklu fje sem ausið er
í hann.
Þessi dýri vegur var kominn
að Kleifarvatni hjer að vestan.
Kátum það vera þó að sá vegar-
spotti væri lagður, því að hann
nægði þeim Hafnfirðingum, en
það var þeirra vegna, sem upp-
haflega var ráðist. í þenna veg.
Hann átti að verða til þess, að
bjarga þingsæti Emils í Hafnar-
firði.. Það var Jónas frá Hriflu,
sem fann upp þetta snjallræði
v:íineð veginn, til þess að bjarga
þingsæti Emils. Þá elskaði hann
áósíalista af öllu hjarta. En
þrátt fyrir þær hundruð þús->
undir, sem varið hafði verið í
vegarspottann suður að Kleifar-
vatni, tókst ekki að bjarga
þingsæti Emils.
Hver einasti maður, sem hef-
ir kynt sjer þennan svonefnda
Krýsuvíkunæg, telur það hreint
brjálæði að ætla, að þetta verði
nokkurntíma aðalsamgönguleið-i
in austur. Þess vegna bjuggust
menn fastlega við því, að stöðv-
að 'yrði við Kleifarvatn, því að
vegur meðfram' vatninu verður
óskaplega dýr. Var því þess
vænst, að þjóðstjórnin myndi
stöðva framhald þessarar vit-
leysu og verja heldur fjenu til
þess að fá góðan veg stystu
leiðina austur yfir fjall.
En það er engu líkara en að
þau álög fylgi þeim mönnum,
sem ráða í okkar landi, að
hagga í- engu því sem Jónas frá
Hriflu hefir fundið upp,' hversu
vitlaust sem það er. Svo er með
þenna Krýsuvíkurveg. Nú er
farið að sprengja klappirnar^
meðfram Kleifarvatni og er lík-
ast því, sem verið sje að vinna
við hafnargerð. Þessi vegavit-
Jeysa kostar ógrynni fjár.
En ekki er öll vitleysan eins.
Nú hefir verið ákveðið að Verja
100 þúsund krónum til endur-
bóta á veginum austur yfir Hell-
ísheiði, vegna mikillar umferðar
. á veginum.
Hefði nú ekki verði vitur-
legra, að ríkið hefði hætt við
syðri veginn og svo hafist handa
um fullkominn veg austur yfir
f jall stystu og öruggustu leiðina.
Nú er ríkið að burðast með milj-
ónaveginn syðri leiðina, sem
aldrei verður aðalsamgönguleið-
In austur. Svo koma kák-umbæt-
ur á gamla veginum, sem ekki
koma að hálfu gagni. Svona
ráðsmenska í vegamálum er
ekki hagkv^gm eða viturleg.
HERVÆÐINGIN
VESTAN HAFS
Eftir Jakob Sigurðsson
frá Veðramóti
Kanadiskur her lendir á
íslandi“. „Nýar sveit-
ir bætast við þær, sem áður
höfðu komið frá Englandi'*.
Þannig hljóðuðu fyrirsagnir
blaðanna hjer fyrir fáum
dögum, þegar það var fyrst
gert kunnugt, að kanadiskur
her hefði sest að á íslandi.
Þar á eftir komu auðvitað fjöl-
margar sögur nrn ísland, sumar
sannar, en aðrar ósannar eða illa
bjagaðar, svo sem venja er til.
Fyrst og fremst var áherstan
lögð á hernaðarlega þýðingu
landsins, ef það skyldi falla í hend
ur Þjóðverjum, senr kafbátastöð
og flugvjelahreiður til þess að
herja á England og skip Breta í
Atlantshafinu. En það, sem þykir
þó meira um vert hjer, er lega
þess sem viðkomustaðar á fyrir-
hugaðri(?) árás Þýskalands á
Kanada eða. Bandaríkin. Noregur,
ísland, Grænland, Nýfundnaland,
Kanada — þannig á hún að koma,
loftárásin mikla, se.mi kvað öll
vera fyrirhuguð og tilbúin, þeg-
ar mótstaðan í Evrópu hefir ver-
ið brotin á bak aftur. Eftir að
flotar Frakka og Englendinga
hafa verið herteknir eða.eyðilagð-
ir, og Hitler leggur af stað í
heimsins mestu herferð vestur yf-
ir Atlantshafið, þá yrðu ísland,
Grænland og Nýfundnaland að
vera helstu stöðvarnar áður en
fótfestu á sjálfu meginlajidinu
væri náð.
Hvort þetta er það, sem koma
skal, er erfitt að segja, en það er
á hvers manns vörum hjer. Nú
þegar Frakkland er yfirbugað og
England er eitt eftir, hvað verð-
ur langt þangað ti! það hefst?
Geta Englendingar varist, eða
verða það aðeins fáar vikur, þang
að til það hefir líka verið troðið
undír ? En ef það verður sigrað.
Hvað þá? Er breska heimsveldið
á enda, eða verður Kanada upp
frá því miðstöð þess, til þess að
halda stríðinu áfram, ef til vill
við lilið Bandaríkjanna ?
★
Þegar frjettirnar frá Evrópu
hafa stöðugt farið versnandi síð-
ustu vikurnar, hafa menn tekið
að brjóta heilann órólega um
framtíð Yesturálfunnar.
Það tók langan tíma og mikla
ósigra að koma Kanadamönnum í
skilning nm, að stríðið væri veru-
lega að snúast á móti þeim, að
ósigur Englands væri mögulegur,
Furðanlega fengi gátu þeir
vitnað í hina stórfenglegu sigra
nazistanna, herkænsku þeirra og
hina óskeikulu herstjórn, án þess
að gera sjer grein fyrir, að alt
það, sem þeim hafði verið sagt, um
yfirvofandi skort, uppreisnir og
virka mótstöðu gegn Hitler í
Þýskalandi, væru aðeins óábyggi-
legar uppástungur þeirra manna,
sem stöðugt hjeldu það best að
telja fólki trú um, að það yrði
auðvelt að sigra Þjóðverjana.
Blöðin tóku þá afst(ið)i að gera
altaf sem minst úr sigrum Þjóð-
verja, úr gagnsemi tækja þeirra
og hreysti hermanna þeirra. Al-
þýðu manna var í lengstu lög tal-
in trú um, að sigurinn væri vís,
og að ekkert væri að óttast. Alt
átti auðvitað að vera til þess að
halda við tiltrú og kjarki þjóð-
arinnar. Þetta er þó varhugaverð
stefna, og eins og Hitler segir
sjálfur í ,,Mein Kampf“, að þýsku
hermennirnir liafi staðið sem
þrumu lostnir í síðasta stríði, þeg-
ar þeir fyrst komust að raun um
dugnað og þrek andstæðinga
sinna — þessara. ,,úrkynjuðu“
Englendinga, sem altaf hafði ver-
ið gert grín að sem einskis nýt-
u.mi hermönnum, — þannig verða
óvinir Þjóðverja nú að gera sjer
óþægilega ljóst, að þeim hafa ver-
ið gefnar rangar upplýsingar.
Það er augljóst, að betri skiln-
ingur á meðal alþýðu manna eigi
síður en valdhafanna á því, hvað
við vami að etja, hefði orðið til ó-
segjanlegs gagns, enda hefir það
verið áberandi lijer undanfarið,
að þegar verst hefir gengið í Ev-
rópu, þá hafa menn, meira en
nokkru sinni áður, verið reiðu-
búnir að standa upp og taka til ó-
spiltra málanna í þessu stríði.
★
En stjórnin hefir farið sjer ró-
lega. Eftir Danmörku og Noreg
sögðu þeir:
„Hvað um það — flotinn er enn
þá svo að segja óskertur og flug-
herinn fer batnandi". Jafnvel eft-
ir ósigra Hollands og Belgíu: „Það
er ískyggilegt, en Eng-land vinn-
ur altaf síðustu orustuna".
Það var ekki fyr en nazistarn-
ir höfðu sýnt hinn^omótstæðilega
mátt sinn í Frakklandi sjálfu, að
valdhafarnir og / almenningur
hjer virtust verulega gera sjer
ljóst, að ósigur væri, þegar alt
konn til alls, hreint ekki svo ó-
mögulegur. Stríðið, sem áður hafði
verið heldur svona óljóst, leiðinda
viðfangsefni í Evrópu, varð að
ógnandi veruleika. Ráðstafanir,
sem fyrst voru álitnar fullnægj-
andi, urðu lítilsvirði, og stjórninni
virtist loksins verða ljóst, að hjer
dugði engin hálfvelgja.
Herskylda var lögleidd fyrir fá-
um dögum, þegar þetta er skrif-
að, og mönnum liefir verið fjölg-
að í hernum meira en áður, enda
þótt eingöngu sjálfboðaliðar hafi
verið teknir fram til þessa. Flug-
herinn hefir verið aukinn, og
þjálfun hans, samkvæmt hinu
mikla áformi snemma í vetur, hef-
ir verið hraðað. En alt þetta geng
ur þó hægt, samanborið við hina
skjótu atburði stríðsins, og marg-
ar þær ráðstafanir, sem nú ern
gerðar, geta ekki komið að not-
um, fyr en eftir eitt eða fleiri ár
— að því er virðist of seint.
★
f sumar á að byggja flugvelli í
Kanada fyrir 52 miljóuir dollara.
Margir þeirra verða ekki notaðir
fyr en eftir ár eða svo. Aðeins 15
eða svo af hinum 78 flugskólum1
°g þjálfunarstöðvum fyrir flug-
herinn, sem gert er ráð fyrir,
munu ennþá hafa tekið til starfa,
og nokkrir fleiri eru á byrjunar-
stigi. Sumir a-f kennurunum og
flugvjelunum, sem nota átti til
æfinga, voru jafnvel sendar yfir
til Englands fyrir fáeinum dög-
um síðan til þess að uppfylla hina
aðkallandi þörf Bandamanna.
Þetta mun þó ekki hafa tafið
framkvæmdir hjer verulega, þar
sem auðvelt var að fá bæði vjelar
og menn frá Bandaríkjunum til
þess að fylla upp í skörðin.
Það er sem sagt auðsjeð, að
mikill hluti hins gífurlega áforms,
sem framar öllu öðru átti að bæta
úr vamnætti Englendinga í loftinu,
er ennþá aðeins til á pappírnum,
enda þótt flugmenn svo hundruð-
um* skifti hafi þegar verið sendir
til Englands. En hjer eins og í öðr-
um hernaðarráðstöfunum hefir alt
frá því fyrsta verið hugsað meira
um að búa sig undir langt stríð,
heldur en að beita öllum kröftum
að því að vinng bug á óvinunum
undir eins. Of mikið hefir verið
bygt á reynslunni frá síðasta
stríði, og mönnum var ekki ljóst,
að um skjót úrslit. gæti verið að
ræða.
Kanada var að kalla mátti al-
gjörlega óviðbúið að fara í stríð
í haust. Herinn var fámennur,
flugvjelarnar svo fáar, að þær
hefðu algjörlega tínst í hinum
mikla aragrúa stórveldanna, og
engar hernaðarflugvjelar voru
framleiddar í landinu. Það voru
engar skriðdrekaverksmiðjur og
aðeins 5 eða 6 herskip til land-
varna. Það er því skiljanlegt, að
það tæki tíma að byggja upp her-
afla, sem mætti sín nokkurs gegn
voldugum óvini.
*
Sa.mkvæmt tölurn, sera gefnar
voru út í blöðunum nýlega, er
landherinn nú um 120 þúsund
manns, þar af margir í Englandi.
Þetta er ekki mikið, borið saman
við heri Evrópuþjóðanna, eða þæ'’
100 þúsundir, sem f jellu í Hollandi
á 5 dögum, en það fer stöðugt
vaxandi, og ef stríðið stendur
lengi, getur það mátt sín mikils.
Blöðin segja nii frá byggingu
nýrra hergagnaverksmiðja og auk
inni frandeiðslu á ýmsum liernað-
arnauðsyiljum, sem alt væri gott
og blessað, ef stríðið hefði geng-
ið nokkuð svipað því, sem ætlað
var í fyrstu. Ef herir Frakka og
Englendinga hefðu veitt öflugri
mótstöðu, og baráttan hefði staðið
árum saman. En nú, þegar Frakk-
land er farið og framtíð Englands
getur orðið ákveðin á fáum vik-
um, líta menn á hernaðaraðgerð-
irnar og brjóta heilann um, livort
alt sje ekki um seinan.
Stjórnin hefir alt frá því fyrsta-
sett sjer það mark, að raska sem
minst hinu venjulega viðskifta-
lífi landsins, og hefir að því leyti
fylgt sömu stefnu og stjórn Eng-
lands, þangað til fyrir tiltölulega-
stuttu síðan. Englendingar áttu
því ekki að venjast, að hafa alí-
an iðnað og viðskífti lardsins
skipulagt með það eitt. fyrir aug-
um að styrkja liernaðaraðstöðu
landsins. Fulltrúar stóriðjumanna.
í stjórn Englands sáu enga ástæðu
til þess að skerast alt of mikið í
leikinn og samræma. undir einni
yfirstjórn og með nánu tilliti til
hverrar annarar hinar ýmsu grein-
ar iðnaðarins, sem beinlínis eða ó-
beinlínis höfðu hernaðarjega þýð-
ingu. Þeir hjeldu uppi þeirri
stefnu svo lengi, sem auðið var,
að frelsi einstaklingsins á sviði
fjármála og iðnaðar skyldi óskert,
jafnvel þótt þeir hlytu að sjá, a8
slíkt, afskiftaleysi gæti verið hættu
legt, þegar öllum kröftum þjóð-
arinnar varð að beina í eina átt
undir einni og samhuga stjórn.
Ein snurðan kom* á eftir aðra, og
loksins gat allur heimuriun sjeð,
að þar sem stríð ræður úrslitum
mála, er „lýðræðið“, eins og á því
hefir verið lialdið í Englandi og
Frakklandi, veikt og óábyggilegt
í samanburði við hið stefnufasta
einræði nazismans.
■ Aftur og aftur urðu þeir að
skotspæni fyrir háðshróp nazist-
anna um hið iirræðalausa og reik-
andi „bureaucracy‘\ þar sem stöð-
ugt var skift um menn í himnn
ábyrgðarmestu stöðum, hver skar-
aði eld að sinni köku, og almenn-
ingur vissi aldrei hver yrði næsta
nefndin, næsta sáttatillagan eða
næsta afsökunin.
'k'
Og nú spyrja menn hver ann-
an um alt Bretaveldi: „Hvernig
gátu þeir haft Neville Chamber-
lain í forustusessi allan þennait
tíma, eftir öll hans mistök og
hörmulegu hrakfarir?“
Eftir því sem frjettirnar frá
Evrópu versna, því betur tekur
Kanada að sætta sig við byrðar
þær, sem stríðið leggur henni á
herðar. Herskylda þótti í fyrstn
ólíkleg og óþörf. Stjórnin hafði
lýst yfir því, að hún mundi ekki
lögleiða herskvldu. En þegar húíi
kom, brá engum við, enda var við
lienni búist.
Nýliðar í hernum hafa fram til
þessa verið menn af öllum stjett-
um, en rnikill fjöldi þeirra —
sumir segja um helmingurinn —
pun. A SJÖTTP SfBP.