Morgunblaðið - 07.12.1940, Blaðsíða 5

Iftaugardagur 7. des. 1940.
5
otBtmMii&id
ÍJtgef.: H.f. Arvakur, Reyitjavlk.
Rltatjðrar:
Jðn Kjartaniaon,
Valtýr Stefánsson (ábyrgBarm.).
Aug'lýsingar: Árnl Óla.
Rltatjörn, auglýilUKar or afgrelCaia:
Austurstrætl 8. — Slaal 1800.
Áakriftargjald: kr. 8,60 á. aaánuBl
lnnanlands, kr. 4,00 utanlanda.
1 lausasölu: 20 aura eintaklB,
26 aura metJ Lesbðk.
Gísli Sveinsson sýslumaður,
Vetrarhjáipin
Vetrarhjálpin hóf starfsemi
sína í gær. Það er nokkuð
seinna en undanfarin ár, sem
stafar af því, að ekki var unt
. að fá hentugt húsnæði fyr en
nú.
Það er sem betur fer ekki
eins dapurlegt umhorfs hjá
mörgum heimilum í bænum nú
og undanfarin ár. Atvinnan
.hefir verið drjúgum meiri og
Jþau eru mörg heimilin, sem nú
hafa sæmilega afkomu, en áð-
ur höfðu ekki neitt. Þetta ljett-
ír starf Vetrarhjálparinnar.
En hinu má heldur ekki
rgleyma, að enn eru mörg heim-
iíin í bænum, sem eiga við mjög
^Jnröngan kost að búa. Ýmsar á-
; stæður geta legið til þessa. En
: aðallega munu ástæðurnar vera
jþær, að heimilisfaðirinn hefir
•ekki getað stundað þá vinnu,
sem í boði hefir verið, vegna
i heilsubrests, elli eða þvíumlíkt.
En þá verðum við líka að minn-
ast þess að hjá þessum heim-
ilum er róðurinn þyngri en
nokkru sinni áður, vegna hinn-
ar þungbæru dýrtíðar, sem nú
herjar þetta bæjarfjelag. Þeir,
:sem sæmilega afkomu hafa nú
• og þessvegna geta veitt sjer ým-
islegt, sem áður urðu að neita
■ sjer um, vita vel hve fljótt dag-,
viku- og mánaðarkaupið er að
fara. En ef þeir vilja í ró og
næði íhuga þetta stundarkorn,
; ættu þeir að geta sett sig í spor
hinna, sem litla eða enga vinnu
hafa haft og því ekkert handa
.á milli, er þeir koma í búð-
.irnaT.
★
"¥jer efumst ekki um, að
: Reykvíkingar munu nú, sem
• endranær muna eftir heimilun-
um, sem bágt eiga. Á liinum
miklu erfiðleika- og þrenginga-
tímum síðustu árin, gleymdu
: Reykvíkingar aldrei bágstöddu
heimilunum. Síðastliðið starfsár
!Ham verðmæti það, sem Vetrar-
!Íhjálpin úthlutaði til bágstaddra
om 63 þús. króna. Af því voru
gjafir frá einstaklingum um 49
hús. kr. En þeir, sem aðnjótandi
voru úthlutuninni voru 334 ein-
staklingar og 709 fjölskyldur,
•er höfðu á framfæri sínu 1381
barn.
★
Þannig var hjálpsemi Reyk-
víkinga í fyrra, í öllum þeim
miklu þrengingum, sem þá voru.
Hjá mörgum hefir orðið mikil
breyting frá í fyrra, aðstaðan
batnað stórum og þeir eru eigi
fáir, sem hafa nú talsverð pen-
ingaráð. Ætti því, ef menn eru
samtaka, að vera leikur einn,
að veita bágstöddu heimilunum
þá hjálp, sem þau nú þarfnast
svo mjög.
Morgunblaðið veitir móttöku
gjöfum og samskotum til Vetr-
„arh j álparinnar.
U inn af mætustu embættis-
mönnum landsins, Gísli
Sveinsson sýslumaður or al-
þingismaður í Vík, er sex-
tugur í dag.
Gísli Sveinsson er Skaftfelling-
ur í húð og hár. Hann er fæddur
í Oræfum og hefir lengst af dval-
ist í sýslunni, m. a. verið sýslu-
maður Skaftfellinga í meira en 20
ár, eða síðan 1918. Hann er elsk-
aður og virtur af sýslungum sín-
um, enda hefir liann verið þeim
alt í senn heilrát.t, nærgætið og
skörulegt yfirvald.
Það ræður af líkum, að slíkur
maður sem Gísli Sveinsson, liefir
mörgum opinberum trúnaðarstörf-
um gegnt, um dagana. Alstaðar
hefir mikið að honum kveðið. Á
Alþingi er hann hinn mesti skör-
ungur, heilsteyptur, hreinn og
flekklaus.
Miðstjórn Sjálfstæðisflokksins
fór fram á það við Gísla Sveins-
son, að hann, ásamt frú sinni, yrði
hjer í bænum á afmælisdaginn og
sæti samsæti er miðstjórnin geng-
ist fyrir. En Gísli gat ekki: þegið
boðið, því að’ hann hafði lofað
hjeraðsbúum, að vera heima þenna
dag. Þeir, sem vita, hvað Gísli
hefir verið fyrir Skaftfellinga,
skilja ofur vel, að þeir vilja hafa
hann í sínum hóp á þessum merk-
isdegi. Við hinir, sem einnig hefð-
um viljað vera í návist hans þenna
dag, verðum að láta okkur nægja
að senda honum kveðjur úr fjar-
lægðinni.
Benedikt Sveinsson bókavörður,
sem manna best þekkir Gísla
Sveinsson að fornu og nýju, hefir
ritað eftirfarandi grein um hann:
★
ísli Sveinsson sýslumaður og
alþingismaður Skaftfellinga
verður sextugur í dag. Þó að
hann sje fjarstaddur oss Reyk-
víkingum og margir vor á meðal
hefði óskað þess að sitja með hon-
um á þessum merkisdegi ævi hans,
þá er þess nú eigi kostur fyrir
fjarlægðar sakir og torleiðis.
Það fer vel á því, að Gísli
Sveinsson er og hefir lengi ver-
ið hvorttveggja, æðsti valdsmað-
ur Skaftfellinga og fulltriii þeirra
á Alþingi, því að hann er bor-
inn þar og barnfæddur, sannur
sonur þessa svipmikla og tignar-
lega hjeraðs. Ýmsar greinir ætt-
ars hans hafa átt þar heima um
langan aldur, og aðrar, ]>ótt að-
komnar væri úr öðrum hjeruðum,
dafnað þar vel og ílenst. Nefni
jeg þar fyrst afsprengi hins
merka og mikilhæfa vísindamanns
og læknis Sveins Pálssonar, sem
lengi bjó í Vík og var langafi
Gísla sýslumanns. Paðir Gísla,
dóttursonur Sveins læknis, var
Sveinn Eiríksson, síðast prestur í
Ásum (druknaði í Kúðafljóti
1907), alþingismaður Skaftfell-
inga 1886 til 1891, kynbor-
inn Skaftfellingur að faðerni,
röskleikamaður, djarfur og þjóð-
rækinn, en fátækur að jarðnesk-
um auði. Þá var móðurætt Gísla
sýslumanns eigi síður rótgróin og
traustlega tengd Skaftafellsþingi,
því að móðurfaðir hans, Páll pró-
fastur Pálsson í Hörgsdal, var
fulltrúi Skaftfellinga á þjóðfund-
imrrn 1851, og ýmsir þeir frænd-
sextugur í dag
ur fleiri hafa verið fulltrúar hjer-
aðsins síðan á Alþingi og miklir
virðingamenn lieima fyrir.
Gísli hafði snemma ' mikinn
áhuga á þjóðmálum og tók mik-
inn þátt í þeim þegar á skólaár-
um sínum. Var það hvorttveggja,
að þjóðmála-áhugi var honum í
blóð borinn, og hitt, að á þeirn
árum, er hann var í latínuskól-
anum, vóru stjórnmál mjög á
dagskrá þjóðarinnar, fyrst deilan
milli „Valtýinga“ og Heima-
stjórnarmanna, og er á þá deilu
leið hófst landvarnarstefnan.
Ungir mentamenn höfðu mikinn
hug á sjálfstæðiskröfum þeim og
hreifingum, er þá vóru uppi og
lágu ekki á liði sínn að efla þann
málstað, er þeir fylgdu. Gekk
Gísli snemma fram fyrir skjöldu
og talaði hiklaust máli fullkom-
ins skilnaðar við Dani og hjelt
þeim málstað uppi, hvar sem við
varð komið, í ræðu og riti. Þeg-
ar hann kom til háskólans í Kaup-
mannahöfn var þar og sívaxandi
hugur ungra Islendinga á ölliim
þjóðernismálum, bæði um stjórn-
mál og annað. Hafði mörgum góð-
um mönnum verið hugur á, að
flytja heim „Hafnardeild" Bók-
mentaf jelagsins, en lítt orðið
ágengt, enda hafði vegur þeirrar
deildarinnar verið meiri fyrrum,
meðan Jón Sigurðsson hafði völd
og ráð fjelagsins. Þegar Gísli var
kominn þar til náms tók hann
brátt forustu heimflutnings-
manna. Sótti hann það mál með
svo miklum skörungskap og festu,
að hann vann fullnaðarsigur að
lokum, deildin var „flutt heim“
og sameinaðist Reykjavílrurdeild
inni. Síðan er þetta elsta bók-
mentafjelag vort „eitt og óklof-
ið“ og á heimilisfang sitt í höf-
uðstað landsins.
Gísli hafði hina mestu virðing
af máli ]>essu, því að lítið hafði á.
unnist fyrr en hann tók forustu
þess. Var þetta mjög mikið
kappsmál meðal Islendinga í
Höfn, því að fjelagsdeildin var
að mestu í höndum íslensku pró-
fessoranna, og börðust þeir með
oddi og egg gegn lieimflutningn-
um. Var það mikið afrek af Gísla,
svo ungum manni, að bera sigur
af hólmi í þeirri viðureign.
Á Hafnarárum sínum var Gísli
heilsuveill og varð að hverfa frá
námi um hríð. Kom hann heim
til íslands 1906 og dvaldist þá
á Akureyri á annað ár. Stundum
hafði verið að orði haft „Akur-
eyrarlogriið' ‘ á undanförnum ár-
um, en nú tók heldur að hvessa,
því að Gísli gekk fljótt í önd-
verða fylking sjálfstæðismanna,
ritaði mikið í blað þeii-ra og tal-
aði djarfmannlega á mannfund-
um. Árið eftir gaf Gnðmundur
læknir Hannesson út bækling sinn
um stjórnmál, er hann nefndi ,„í
afturelding“ og mælti fast fram
með fullum skilnaði milli Dan-
merkur og íslands. Kveðst hanu
hafa ritað bækling þann að livöt-
jum Gísla Sveinssonar og með
hans ráði. Vakti bæklingur þessi
Gísli Sveinsson.
margan mann af svefni víða um
land og kom að miklu liði í sjálf-
stæðisbaráttunni. Vóru þeir Gísli
eindregnir samherjar meðan þeir
vóru saman á Akureyri og varð
gott til liðs. Er það í minnum og
í frásögur fært, er þeir háðu
þingmálafund að Ljósavatni og
kljáðust þar 16 klukkustundir
samfleytt við forsvarsmenn
„heimastjórnar". Var við brugðið
rökfestu Gísla og málafylgi. Þótti
fylgismönnum sjálfstæðismálanna
norður þar góður gestur kominn
í bygðir þeirra.
Akureyrarbær og stjórnmálafje-
lagið „Skjaldborg“ (fjelag Sjálf-
stæðisflokksins þar) kusu fjóra
menn til Þingvallafundarins, er
háður var í júnímánuði þetta ár
(1907). Var Gísli Sveinsson einn
fulltrúanna og tók þátt í störf-
um fundarins og tillögum. Vóru
þar samþyktar ákveðnar og snarp-
ar tillögur með samhljóða fylgi.
Fundur þessi var fjölsóttur og
markaði grundvöll fyrir sjálf-
stæðisbaráttuna, sem fylgt var
jafnan síðan, sem kunnugt er.
Árið eftir reit Gísli Sveinsson
allítarlega og skipulega grein um
Sjálfstæðismál íslands, yfirlit yf-
ir sögu málsins 1907. — Kom það
fram þá um haustið 1908, hve
mikið landvarnarmönnum og öðr-
um sjálfsæðismönnum hafði
ágeng orðið undanfarin ár, er
„uppkastinu“ nafnkunna var sálg-
að.
Gísli laulc embættisprófi í lög-
um við Kliafnarháskóla veturinn
1910. Fór hann þá heim til ís-
lands, settist að í Reykjavík, varð
málaflutningsmaður við landsyfir-
rjettinn alt til 1918. En 1. júní
það ár var hann skipaður sýslu-
rnaður í Skaftafellssýslu og hefir
gegnt því starfi síðan óslitið.
Allan þann tíma, sem Gísli átti
heima í Rvík, tók hann mjög mik-
inn þátt í sjálfstæðisbaráttunni
og var sjálfkjörinn foringi þeirra,
er eindregnast báru fram skiln-
aðar-kröfuna. Ritaði hann þá og
að staðaldri í blöð og tímarit um
margskonar efni, auk stjórnmála,
svo isem bókmentir og trúmál. Ár-
ið 1915 reit hann . bækling, er
hjet „Skilnaðarhugleiðingar. Nokk
ur rannsóknaratriði“. Er það
gagnort_ og rækilegt yfirlit um
málið. Vann hann í mörgum
nefndum á þessum árum með
mesta dugnaði og ósjerhlífni.
Skal hjer fyrst getið nefndar
þeirrar, er Fiskifjelag íslands
kaus 1913, til þess að athuga land-
helgisvarnir íslands. Lagði nefnd
þessi eindregið til, að Alþingi
gerði gangskör að því, að þjóðin
tæki sem fyrst í sínar hendur
strandgæsluna. Árið 1916 var
hann kosinn í Flóaáveitunefnd-
ina, er var mjög umsvifamikið
starf. Þingmaður Vestur-Skaft-
fellinga var hann 1916—1922, en
sagði þá af sjer þingmensku sak-
ir heilsubrests.
Á síðari árum hefir hann
aftur náð góðri heilsu og
þá færst í aukana á ný. Var hann.
aftur kosinn þm. Vestur-Skaft-
fellinga 1934 og hefir hann átt
þar setu síðan fyrir þeirra hönd.
— Meðal mikilvægra trúnaðar-
starfa, er Gísli hefir haft á AI-
þingi eða fyrir þess hönd, er þess
að geta, að hann hefir verið full-
trúi íslendinga* í dansk-íslensku
ráðgjafar-nefndinni. Mun það ein-
mælt, að þar hafi verið valinn
„rjettur maður í rjettan stað“.
Þá er að drepa á eitt hið göfg-
asta mál, er Gísli Sveinsson hefír
nokkuru sinni haft með höndum
og alþjóð er allra mála hjart-
fólgnast og hverjum Islendingi
þykir því meira máli skipta sem
hann er vitrari og langsýnni, en
það er „endurheimt íslenskra.
skjala og gripa úr söfnum í Dan-
mörku“. Hefir Alþingi haft méí
þetta talllengi með höndum. Hefir
Gísli gerst oddviti þessa máls
síðan hann var kjörinn í ráð-
gjafarnefndina. Skrifaði liann um
málið prýðilega ritgerð í 1. hefti.
Eimreiðarinnar þessa árs og seg-
ir þar frá, hversu því er komið.
Höfum vjer jafnan treyst Gísla
allra manna best til þess að ná
þar slíkum úrslitum, sem um
heimflutning „Hafnardeildar“
Bókmentafjelagsins, sem áður er
á vikið, enda er það aðeins „til
þess að tefja tímann“, ef ekki er
orðið við slíkri kröfu. Mun hún
aldrei verða látin niður falla fyrr
en fram gengur.
í>að yrði langur uppi, áður
taldar væri allar mikilvægar at-
hafnir Gísla Sveinssonar í þágn
hjeraðs síns og þjóðar. Hefir hjer
verið: á fátt eitt drepið um ]>au
störf hans, er alþjóð varða mest.
Hann hefir einatt verið grjót-
páll fvrir málum Skaftfellinga.
Það er mælt, að betri sje hús-
bruni en hvalreki á fyrsta bú-
skaparári. Svo varð það, aS
Kötlugos dundi yfir hjeraðið
haustið 1918. Samdi Gísli þá þeg-
ar nákvæma og ljósa frásögn um
þann atburð allan og sendi
skýrslu þá stjórnarráði, en það
ljet prenta. Þótt gos þetta gerði
usla fyrst í stað, þá rjettist brátt
við hagur hjeraðsmanna, enda
hafa þeir átt' ótrauðan forvígis-
manninn um hvers konar sam-
göngubætur og önnur menning-
armál, þar sem Gísli SveiUSson
er. Hafa vinsældir hans og virð-
ingar farið sívaxandi í hjeraðinu
með ári hverju. Embættisrekstri
FRAMH. Á SJÖTTTJ SÍÐTT.