Morgunblaðið - 08.02.1941, Qupperneq 5

Taugardagur 8. febr. 1941.
3
Thors atvinnumálaráðherra:
úr atv nnulífinu
• /
árið sem leið
JíttorgitnfclaíM
Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Ritstjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgðarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Ritstjórn, auglýsingar og afgreibsla:
Austurstræti 8. — Slmi 1600.
Áskriftargjald: kr. 3,50 á rnánubi
innanlands, kr. 4,00 utanlands.
í lausasölu: 20 aura eintakið,
25 aura með Lesbók.
Haftastefnan
AÐ kom varla svo út Tímablað
árið sem leið, að þar væri
•ekki grein með lofsöng um stefnu
Framsóknarflokksins í viðskifta-
málum, þá stefnu, að sjá um, að
geyma vandlega sterlingspundin,
rsem þjóðin var að eignast erlendis,
• og umfram alt, að nota þau ekki
til vörukaupa umfram brýnustu
þarfir.
Blöð Sjálfstæðismanna gagn-
irýndu þessa stefnu. Þau töldu
'ihyggilegra, að birgja landið sem
mest af nauðsynjavörum, því að
.-allar líkur væru til þess, að stríðið
-yrði langt og þá ekki að vita,
hvernig gengi að fá vörur. Hitt
ætti öllum að vera ljóst, að varan
smyndi hækka í verði og því hyggi-
legast, að gera innkaupin sem
fyrst. Blöð Sjálfstæðismanna bentu
og á, að það væri engan veginn
örugt að eiga miklar fúlgur inni
hjá þjóð, sem ætti í styrjöld,
hversu voldug sem sú þjóð væri.
Tímamenn rjeðust með hinu
■mesta offorsi á blöð Sjálfstæðis-
■imanna fyrir þá stefnu, sem þau
tóku í viðskiftamálunum eftir ao
hagurinn batnaði út á við. Þeir
ikölluðu þetta „vörukaupastefn-
una“ og auðvitað var það vegna
' kaupmanna, að Sjálfstæðismenn
'ibörðust fyrir henni. N
Nú hefir þjóðin fengið að þreifa
'á því, hvor stefnan var hyggilegri.
Nú er svo komið, að pundin verða
að geymast inni á lokuðum reikn-
ing erlendis, á kostnað eigenda.
Við getum ekki lengur flutt pund-
in heim. Og við getum ekki not-
-að pundin til vörukaupa, vegna
þess, að nú er ekki lengur bægt
að fá vörurnar keyptar í Bng-
[landi, nema af skornum skamti.
Nú verðum við ’ að láta okkur
nægja, að leggja saman miljón-
írnar, sem safnast stöðugt fyrir í
London og reikna fit, hve ríkir
-við erum orðnir.
En þótt þessi mál liggi nú sVo
Ijóst fyrir, að hver einasti maður
■ á landinu, með óbrjálaða skyn-
semi, sjái og skilji, að stefna
’Framsóknarflokksins í viðskifta-
• málunum var röng, er Skúli Guð-
mundsson ekki alveg á því, að
viðurkenna þetta. Nú vill hann
skella skuldínni á kaupmenn. Þeir
hafi vanrækt að birgja landið npp
af vöruml Hanu er þá alveg bú-
inn að gleyma, að það var ekki
fyr en í september s.l., að aðal-
frílistinn var gefinn út, sem var
þó eingöngu bundinn við vörur
frá Bretlandi, en þá var svo kom-
ið, að mikið af frílista-vörunum
voru ófáanlegar þar. Hann er
-einnig búinn að gleyma því, að
stórir vöruflokkar, eins og vefn-
aðarvara og búsáhöld, voru aldrei
leystir úr viðjmn haftanna.
Þjóðartapið, vegna heimskulegr-
ar stefnu í viðskiftamálunum, nem
ur þegar tug.um miljóna. Hvað
það verðnr að lokum, veit enginn.
Olafur
Þætíir
T yfirlitsræðu Ólafs Thors
*■ um atvinnumálin 1940,
er hann flutti í útvarpinu á
fimtudagskvöld, fjallaði einn
kaflinn um ýmsar stofnanir,
sem falla undir atvinnumála-
ráðuneytið, beint eða óbeint.
Fer hjer á eftir sá kafli
ræðunnar, nokkuð styttur.
Póstur og sími.
í byrjun síðasta árs tóku Bret-
ar að hindra beina póstflutninga
milli íslands og annara landa.
Hefir síðan í æ ríkari mæli verið
hert á í þeim efnum, og er nú
svo komið, að nær allur póstur til
landsins, og frá því fer yfir Bret-
land. Ilefir dregið allmikið lir
venjulegum tekjum póstsins, en
nokkrar tekjnr hefir pósturinn
þó af póstflutningum breska setu-
liðsins.
Tekjur póstsins á árinu hafa þó
orðið lítið eitt hærri en 1939, eða
780 þvis. kr. En gjöldin eru þá
líka allmiklu hærri, og er því
tekjuhalli á árinu 60 þús. kr.
Hinsvegar hefir afkoma símans
orðið sæmileg, því enda þótt
gjöldin hafi að sjálfsögðu vaxið,
hafa þó tekjurnar vaxið örar,
Eru þær urti 3 milj. 650 þús. kr.
eða 850 þús. kr. hærri en í fyrra,
og er tekjnafgangur um 600 þús.
kr. auk eignaaukningar, er nema
urn 420 þvis. kr. Hefir síminn þó
greitt af rekstrarkostnaði and-
virði nýrra talstöðva, en fyriv’
liendi er lántökuheimild í því
skyni. Ennfremur hefir síminn
fært á rekstur 120 þús. kr. kostn-
að við steinsteyptar jarðstrengs-
rennur, er á árinn voru lagðar í
ýmsar götur í Reykjavík. Er hjer
um nýinæli að ræða. aðeins byrjun
á kerfi, er að vísu mmi kosta all-
nvikið fje áður en lýkur, sem þó
af mörguvn ástæðum verður að
teljast alveg sjálfsagt að hraða
eftir efnum.
Tekjuauki sínians stafar sum-
part frá kappsamlegum rekstri
atvinnuveganna, en sumpart af
símanotkun setuliðsins. Hefir oft
reynst örðugt eða jafnvel ókleift
að fvvllnægja inuanlandsþörfinni,
en orðafjöldi í skeytaskiftum við
útlönd óx úr rvvnvuin 2 milj. árið
1939 og upp í 31/2 miljón 1^40.
Vegna stríðsins hefir símaþjón-
nstan gengið mjög vvr skorðum,
og þá einkum eftir hernám fs-
lands. Þannig hefir alþjóðaveður-
þjónustan við vitlönd, talsamband
við vitlönd, beint loftskeytasam-
band við Ameríku og talþjónusta
milli skipa og lands fallið niður.
Þá kannast og margir við hið svo-
nefnda loftskevtamál. Er það eitt
hinna rnörgu ágreiningsefna, er
ráðuneytið hefir þurft að sernja
mn við Breta. Lyktaði því sem
kunnugt er fnllkomlega viðunandi
fyrir fslendinga, og langtum bet-
ur en áhorfðist.
Nýjar símalagningar voru nieð
minsta móti. Veldur því
skortur. Nokkuð var
einkasímum í sveitum.
nú komnir á vvm 1200 bæi af 6000
senv í landinu eru.
A árinu f.jiilgaði talstöðvum ’um
60 og eru nú loftskeyta- og tal-
stöðvar landssímans alls um 730.
Mun nú hert á um smíði talstöðv-
anna, og hefir síniinn komið sjer
upp sjerstökvv verkstæði í því
skyni. Er þess vænst, að á þessu
ári verði smíðaðar 65 stöðvar.
Bagar þó bæði efnisskortur og
hörgull hæfra manna til þeirra
verka.
Á landinvr eru nvv alls 9300 sím-
ar, og varð fjölgun á árinu 700.
Póstgjöld hækkuðu nokkuð 1.
janúar 1940, en símágjöld hjeld-
ust óbreytt á árinu.
Vegamál.
Á s.l. ári var enn sem fyr vvnn-
ið af rniklvv kappi að vegamálmn.
Eru nú akfærir vegir orðnir nokk-
uð á 5. þús. kílómetrar og þar af
er unv 1/3 hlvvti góðir upphleyptir
vegir. Eykst viðhaldskostnaðvvr
vega að sjálfsögðvv eftir því senv
vegirnir lengjast og gleypir við-
haldið æ stærri hluta þess, er rík-
issjóður mun teljast fær um að
leggja fram til veganna.
Heildarkostnaður við vegamálin
hefir á árinvv orðið 3.4 miljónir
króna, og er þá meðtalið. atvinnvv-
bótafje til vegavinnu og vegabæt-
ur í mæðiveikihjeruðum. Er kostn-
aður þessi 1200 þvvs. kr. hærri en
hann hefir hæstur verið, sem var
árið 1939. Tölur þessar segja þó
eigi rjett frá, og kemvvr þá að hinn
atriðinu, er mestu þykir skifta,
en það er, að ríkissjóður fær'end-
urgreiddar rúmar 800 þús. kr. af
þessu fje. Greiða Bretar mégin-
hluta þess fjár samkvæmt sjer-
stökum samningi, er vegamála-
stjórinn hefir gert við þá. Gildir
samningur sá þar til öðruvísi
verður ákveðið, að því er snertir
kostnað við viðhald veganna,
nveðan Bretar dvelja hjer með
setulið. Eiga íslendingar að sönnu
augljósa sanngirniskröfu til þessa
framlags, en þó verour að telja
mikilsvert gleðiefni, að um þetta
hafa náðst ótvíræðir samningar.
Þykir eigi rjett að skýra þá frek-
ar að þessvv sinni.
Þrátt fyrir óhemju viðhalds-
kostnað, eru margir helstu vegir
nú verri en dæmi eru til á síðarí
árum. Er því sá einn kostur, að
verja því er með þarf til við-
halds á þessu ári, því ella rná ætla
að ýmsir vegir eyðileggist með
ölln. Er líklegt að vegaviðhald
þessa árs verði milli 1 y2 og 2
nvilj. króna.
Hafnargerðir
og lendingabætur.
Að hafnarmannvirkjum og lend-
ingabótum hefir á árinu 1940 ver-
ið unnið á 12 stöðum undir vvm-
sjón vitamálaskrifstofumlar. Kostn
aður varð þú miljón kr. Ur ríkis-
var alls greitt á árinu til
250 ]>ús. ltr. Ervv
nokkru lægri en
Um samdráttinn veldvvr mestu
stórfeld hækkvvn á erlendu efni.
Til nýrra vita var varið svipað
og undanfarin ár, eða um 70 þús.
kr.
I yfirlitsræðu þeirri , er jeg
flutti nm þessi mál í fyrra, vakti
jeg athygli á því, að íslending-
um, sem um alla afkomu eru mjög
liáðir vitgerð og siglingum, væn
til vansæmdar að gera sjer vita-
nválin að tekjulind, meðan strend
nr landsins eru á löngum köflum
nær óvitaðar, en vitakerfinu á-
bótavant, þar sem skárst á að
heita.
Setti jeg fram . þá lágmarks-
kröfu, að öllu vitagjaldinu yrði
varið til vitamálanna, en á það
hafði skort um 1200 þús. kr. síð-
ustu 11 árin. Svðasta Alþingi að-
hyltist þessa skoðun og lögfesti
um það fyrirmæli, er koma til
framkvæmda strax og siglingar
til landsins og frá því hefjast að
nýju með eðlilegum hætti. Fyr
hafa þau ákvæði ekki hagnýta
þýðingu.
Strandferðir.
Á árinu hefir ríkið rekið
strandferðaskipin Esju og Súðina.
Hefir hið svðara að nokkru verið
í millilandasiglingum og haft af
sæmilegan hag, en rekstur þess í
strandferðum hefir altaf verið
dýr og óhagstæður. Er því út-
konvan í ár venju fremur góð.
Yar ríkisframlag 100 þúsundir kr.,
auk framlags vegna Petsamofarar
Esju 100 þús. kr. Til jafnaðar
hefir útgerðin um 50 þús. kr. Er
halli því aðeins 150 þús. kr. þrátt
fyrir Petsamoförina og er það
eftir atvikvvm ekki mikið.
Rannsóknarráð
ríkisins.
Höfuðverkefni rannsóknarráðs-
ins á árinu voru þessi:
Rannsóknir á mólöndum; til-
raunir með móeltivjelar; rannsókn
á áburðarefnum; jarðboranir; al-
mennar rannsóknir, þar á meðal
sementsgerð, og er ætlað að á þær
rannsóknir verði lögð áhersla á
þessu ári.
Er ekki hægt í þessu yfirliti að
rekja störf rannsóknarráðsins, en
áreiðanlega má mikils góðs vænta
af starfsemi þess í framtíðinni,
enda hefir það góðum kröftum á
að skipa. Verkefnin vnega teljast
ótæmandi, og hvarvetna arðs von.
Ber því opinbera að tryggja
rannsóknarráðinvv nægilegt fje.
Þar kemur vafalaust hver pening-
ur 1000-faldur aftur þótt svðar
verði.
Flugið.
Flugfjelag íslands hefir haldið
áfram virðingarverðri viðleitni til
að efla flugsamgöngurnar. Ræðnr
fjelagið nú yfir 2 flugvjelnm og
hefír hug á því að eignast nú þeg-
ar þá þriðju. Ríkið hefir stutt
flvvgmálin með nokkru fjárfram-
lagi, og að öðru leyti leitast við
að greiða götu fjelagsins. Er það
mjög að verðleikum. Mætti svo
fara er fram Pða stundir, að flug-
f jelagið yrði armað óskaharn þjó5-
arinnar, og að sá þættist rnestur,
er hest hefði hlúð að nýgræðingn-
um meðan honum stafaði hætta af
íslenskri deyfð, xnisskilningi og
knlda.
Kaupskipaflotinn.
Kaupskipafíoti íslendinga hefir
minkað á árinn. Gullfoss lá í
Danmörku en Snæfell í Noregi
þegar þessi lönd voru hertekin.
Hefir hvorugt skipið fengið far-
arleyfi og standa eígi vonir til aS
við höfum þeirra not, meðan 6-
friðurinn stendur. Var það mikiS
tjón, jafn litlu og af var að taka.
I hópinn bættist aðeins eitt lítið
skip, er fiskiinálanefnd á og Artic
heitir.
Kaupskipafloti íslendinga er aS
sönnvv lítill, aðeins Fossarnir 5,
Edda, Hekla, Katla og Artie, auk
Esju og Súðarinnar, er að mestn
stnnda strandferðir. En ómetan-
legt er þó' það gagn, er þessi fáo
skip hafa gert þjóðinni, og gera
menn sjer tæplega grein fyrir,
hvar á vegi við værum staddir,
hefði þessi floti ekki varið okkur
vöruskorti og vandræðum. Hefir
Eimskipafjelag fslands enn sanu-
að, að það ber með sóma rjett-
nefnið. Hefir því lánast að hafa
auk eigin skipa umráð yfir 2 er-
lendum skipum og þanníg að
langsamlega mestu leyti annast
flutninga uauðsynja til landsins,
annara en kola, salts og olíu, og
ýmsrar framleiðsluvöru frá land-
inu. Hefir verið miklum örðugleik-
um bundið að fá farkost fyrir
þungavöruna, og þó hætt við aS
þau vandræði aukist.
Væri vel að nvenn gerðu sjer
nú þegar ljóst, hvort það er ekki
íslendingum höfuð-nauðsyn, að
freista þess að festa kaup á flutn-
ingaskipum, meðan þess enn kann
að vera kostur í Ameríku, euda
þótt slík skip yrði fremur ætluð
til að leysa þörf líðandi stundar
en til frambúðar.
Af 7 skipum, er Eimskipafjelag
íslands stjórnar, hafa 3 siglt á
England, 2 að staðaldri til New
York, en 2 ýmist til Englands eða
Bandaríkjanna,
Ráðuneytið lvefir eigi í höndum
skýrslur um afkomu kaupskipa-
flotans. Þykir sennilegt að arður
hafi orðið góður af þeim rekstri.
Eigi hefir ráðuneytinu þótt ástæða
til afskifta, nenva hvað það hef-
ir einstaka sinnurn borið fram
sjerstakar óskir um flutninga eða
flutningsgjöld við Eimskipafjelag
fslands, og hefir fjelagið tafar-
laust orðið við þeim óskum. En
fyrir því hefir ráðuneytið eigi
viljað eiga þátt í að sett yrði föst
ákvæði vvm flutningsgjöld, að bæði
er það miklum vandkvæðum hund-
ið á slíkum tímum umbreytinga.
og svo liitt, að hagnist hin smærri
fjelög, fellur sá gróði samkvæmt
efnis- sjóði
f jölgaö . hafnarmála vvm
Eru þeir þessar vvpphæðir
1939.
FRAMH Á SJÖTTU SÍÐD