Morgunblaðið - 11.05.1941, Blaðsíða 5

Sunnudagur 11. maí 1941.
c
f
jPtargttttMaðtd
Ctgct.: H.f. Arrakur, Raykjavlk.
Rltitjórar:
Jón Kjartanaaon,
Valtýr Stefánísson (&bTrKt)arm.X.
Angrlýsingar: Árnl óla.
E'tstjörn, auelýsingar ot afer»fóala:
Austurstrœtl 8. — Slasl 1*00.
iÁakriftarKjald: kr. 8.B0 k at&nnOl
lnnanlands, kr. 4,00 ctanlanda.
lausasölu: 20 aura elntaklO,
26 aura m«6 Lesbók.
Hvar var ágrein-
ingurinn?
Bæði hjúin, Alþýðublaðið og
Tíminn eru farin að halda
því fram, að Sjálfstæðisflokk-
urinn eigi sök á því að komm-
únistarnir þrír voru handteknir
og fluttir af landi brott og blað
þeirra bannað.
Rökin, sem færð eru fyrir
þessum skrifum eru, að forsæt-
isráðherrann hafi sagt í þing-
ræðu nýlega. að hann hafi álitið
rjett að beita hinum nýu ákvæð-
um hegningarlaganna gegn
blaði kommúnista, en um þetta
liafi ekki náðst samkomnlag í
ríkisstjórninni, og því hafi ekk-
<ert verið gert.
Vjer heyrðum ekki ummæli
forsætisráðherra og vitum því
ekki hvernig orð hans fjellu. En
:hafi ráðherrann sagt þau orð,
sem blöðin hafa eftir honum
hefir hann farið með meiri
fjarstæðu á Alþingi, en sæmi-
legt er manni í hans stöðu.
Forsætisráðherrann er sjálf-
ur dómsmálaráðherra og hefir
. ákæruvaldið í sinni hendi. Það
bein skylda hans að ákæra,
er hann verður þess vís, að
hegningarlögin hafi verið brot-
in. Það er beinlínis embættis-
brot af hans hálfu, ef hann,
lætur nokkurn mann hindra
það, að framfylgja landslögum.
Hafi kommúnistar gerst brot-
legir við hegningarlögin, var
vitanlega skylda dómsmálaráð-
herra að ákæra þá. Um þetta
þurfti hann engan að spyrja
ráða. Hjer átti hann einn að
taka ákvörðun og var skylda
hans að hefjast handa, ef hann
taldi að hegningarlögin væru
brotin.
Það getur því ekki verið rjett
haft eftír forsætisráðherra, að
^ágreiningur hafi verið um
þetta innan ríkisstjórnarinnar.
En ef hinsvegar um það hefir
verið að ræða, hvort ríkisstjórn-
in ætti að beita aðferð einræð-
isherranna, og banna útkomu
blaða og leggja þannig stein í
götu rit- og skoðanafrelsis, get-
ur Morgunblaðið skilið, að um
það hafi ekki náðst samkomu-
lag í ríkisstjórninnii. Vjer hefð-
um a. m. k. talið mjög miður
farið, ef fulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins í ríkisstjórninni hefðu
Ijeð því ofbeldi liðsyrði.
Fyrsta verk allra einræðis-
herra er, að afnema rit- og
skoðanafrelsi. Þeir banna út-
gáfu blaða, nema þeirra, sem
þeir ráða sjálfir yfir. — Þeir
fangelsa pólitíska andstæðinga
til þess að útiloka alla gagn-
rýni.
Það eru þessar ofbeldis- og
kúgunaraðferðir, sem Alþýðu-
blaðið vill beita hjer á landi.
Vonandi fær íslenska þjóðin
. aldrei slíkt stjórnarfar.
___* 1 '
Reykjauíkurbrjef 10. maí
Orustan um
Atlantshafið.
■etar tilkynna, að skipatjón
hafi verið minna í apríl en
í mars. Þó týndist í þeim mánuði
skipastóll er nálgaðist y2 miljón
smálesta. Til samanburðar má
geta þess, að skipaeign Norðmanna
var í stríðsbyrjun röskl. 4 miljónir
smálesta, eða sem því svaraði að
týndist öll í ,,Atlantshafsorustu“,
er stæði yfir í 8—10 mánuði, með
svipuðu áframhaldi.
í fyrra sigruðust Bretar að
miklu leyti á kafbátum Þjóðverja.
En' Churchill sagði í vetur, að bú-
ast mætti við nýrri kafbátasókn
með vorinu. Það reyndist rjett.
Megnið af þeim kafbátum, sem
nú er teflt fram, eru nýir. Mælt
er, að þeir sjeu af annari smíði en
hinir fyrri. Þeir sjeu minni. Þeir
sjeu smíðaðir líkt og bílar í hin-
um stóru verksmiðjum. Hver smá-
hlutur í fjölmörgum eintökum, og
síðan alt sett saman í fullgerðan
kafbát. Smíðin mikið til vjela-
vinna og nökkvarnir því ekki eins
vandaðir að frágangi og áður var.
Þeir eru líka sagðir minni en áð-
ur. Stærðin miðuð við það, að á-
höfn sje sem minst, svo sem fæst
mannslíf týnist með hverjum kaf-
bát, sem sekkur. En það er vand-
kvæðum bundið, jafnvel fyrir
Þjóðverja, að hafa nægilega margt
þjálfað lið í nýja og nýja kafbáta.
„At ási skal —
Orustan um Atlantshafið er nú
síðustu daga komin að kalla
má inn á nýtt svið. Hinar miklu
loftárásir beggja aðila miðast við
þá“ viðttreign: • Bfétar sækja ákaf-
ast að þeim hafnarborgum Þýska-
lands, þar sem skipasmíðastöðvar
eru mestar, Kiel t. d., Hamborg
og Wilhelmshafen. Heyrst hefir
t. d., að þeim hafi tekist að eyða
að mesta skipasmíðastöðvunum
miklu í Kiel. Þetta er til að tefja
kafbátasmíðarnar.
Þjóðverjar beina loftárásum
sínum að miklu leyti á hafnar-
borgir Englánds. M. a. til þess að
tefja afgreiðslu skipanna, sem í
förum eru, og ná til skipanna í
höfnum inni, sem sleppa á hafinu.
Þessi miklu átök benda ein-
dregið til þess, að það sje og verði
„orustan um Atlantshafið“, sem
mest veltur á, um úrslit styrjald-
arinnar.
Bandaríkin.
löð Bandaríkjanna sögðu fyr-
ir nokkru síðan, að næstu
þrjár vikurnar yrðu örlagaríkar í
sögu þjóðarinnar. Varð það helst
skilið á þá leið, að búist víeri við
því, að nú liði að því að Banda-
ríkin ýrðu beinn ófriðaraðili. Er
búist við því, að fyrsta sporið
verði, að Bandaríkjamenn láti
herskip sín fylgja flutningaskip-
unum alla leið til Englands.
Roosevelt heldur ræðu á mið-
vikudaginn kemur. Er búist við
stórtíðindum í sambandi við hana.
Engin nánari vitneskja hefir
fengist um það, hvað forsetinn
hafði fyrir sjer á dögunum, er
hann sagði, að eklti væri það úti-
lokað, að Þjóðverjar hefðu þegar
hernumið einhvern hlnta Græn-
lands. Eu ótrúlegt þvkir, að for-
setinn hafi vikið að þessu, ef eng-
inn flugufótur er fyrir því.
Til þess að bæta aðstöðu sína í
Atlantshafsorustunni ætla Banda-
ríkjamenn sjer að hafa bækistöðv
ar í Grænlandi og á Azoreyjum.
í Berlínarútvarpi var skýrt frá
því á dögunum, að þingmaður í
öldungadeild Bandaríkjanna hefði
látið svo um mælt, að Bandaríkj-
unum væri nauðsyn á að hafa
þriðju Atlantsliafsbækistöð sína
hjer á landi. En ekkert hefir nán-
ar hevrst um fyrirætlanir eða
ráðagerðir í því efni.
írak.
íðustu viku hefir athyglin
beinst mjög að rás viðburð-
anna í írak. Var útlitið skugga-
legt þar fyiir Breta á tímabili, og
er ef til vill enn. Úppreisn Irak-
manna vítaskuld gerð að undir-
lagi Þjóðverja, til þess að jafna
fyrir þá veginn suður og austur
á bóginn.
En nú virðist líkur benda til,
að einhver sáttagerð komist á
milli Breta og uppreisnarmanna.
Hafa Tyrkir forystn í því máli.
En komist kyrð á í bili þar, er
það vitanlega fvrst og fremst
vegna þess, að uppreisnarmenn
hafa hvorki vopii nje mannafla á
við Breta. Hafa sennilega átt von
á, að þeim kæmi virk aðstoð frá
Þjóðverjum. En þá er vfir Sýr-
land að sækja frá Miðjarðarhafi,
en Vichystjórnin hefir sennilega
ekki gefið Sýrland Þjóðverjum á
vald a. m. k. enn, þó margt bendi
til að hin máttvana franska
stjórn hnígi altaf meira og meira
í fang nazista.
Svo var að heyra á Churchill
í síðustu ræðu Iians. þar sem hann
gerði grein fyrir styrjaldarhorf -
um. Sterkur grunur leikur enn
á því, að Frakkar hafi á einn eða
annan hátt orðið Þjóðverjum til
liðsinnis við að koma herliði því
til Norður-Afríku, sem nú sækir
austur til Egyptalands.
Tvö spurningarmerki.
ftur á móti er ekki liægt að
greina til livorrar handar-
innar hinn spánski einvaldsherra
ætlar að halla sjer. Annan daginn
tekur hann nazistasinnaða menn í
stjórn sína, og hinn daginn rek-
ur hann nazistasinnaða fvlkis-
stjóra úr embættum. Engu lík-
ara en hann keppi að því að vera
beggja vinur og báðum trúr.
Stóra spurningarmerkið er Jos-
eph Stalin, eins og altaf hefir
verið í þessari stvrjöld frá upp-
hafi. Alt í einu tekur hanu við
forsætisráðherraembættinu af sam
verkamanni sínum, Molotoff. En
áður hefir Stalin enga opinbera
stöðu liaft.
Menn segja að þetta uppátæki
hafi enga þýðingu. Því hann hafi
hvort sem er haft alla þræði í
sinni hendi. En gátan er jafn ó-
ráðin fyrir því. Hversvegna þá
þessi breyting í orði kveðnu, úr
því völdin eru óbreytt?
Margir taka þetta sem fyrir-
boða stórtíðinda ])aðan austanað.
Og bent er á það, að Molotoff, sem
láta varð ráðherrastarf af hendi,
hefir verið mesti Þjóðverjavinur-
inn í Kreml. Hann tók við utan-
ríkisráðherraembættinu af Litvin-
off um sama leyti og samninga-
gerð hófst milli Þjóðverja og
Rússa.
Frá Alþingi.
fgreiðsla fjárlaga er langt
komin á Alþingi. Að henni
lokinni vænta menn þess, að far-
ið gæti að líða að þinglausnum,
enda er þingtíminn þegar orðinn
nokkuð langur.
En eftir eru tvö stórmál, sem
þingið verður að afgreiða. Ann-
að er Sjálfstæðismálið. Eru góð-
ar horfur á, að samkomulag fáist
innan þingsins í því máli.
Ilitt er svo atvinnu- og dýrtíð-
armálið, eða a.ðgerðir, sem nauð-
synlegar eru til ])ess að befta sí-
vaxandi dýrtíð og sjá um að fram-
leiðslan til syeitanna verði sam-
kepnisfær við aðra atvinnu í land
inu.
Fengist hefir samkomulag við
setuliðsstjórnina um það, að mönn
um vérði fækkað verulega um há-
bjargræðistímann í júlí og ágúst
við vinnu í þjónustu herstjórn-
arinnar. Er þetta útaf fyrir sig
nauðsynlegt, og miðar í rjetta
átt. En svo þarf að sjá um, að
greiður aðgangur verði fyrir þetta
fólk að framleiðslustörfunum,
Sveitabændur þurfa að fá nægi-
legt vinnuafl til heyskapar, og
þeir þurfa að geta greitt það
kaup, sem samkepnísfært er við
aðra atvinnu í landinu. Hvernig
fyrir þessu verður sjeð, skal ekki
fullyrt hjer. Talað hefir verið um
að setja á útflutningsgjald á
helstu útflutningsvörurnar og
greiða fyrir búnaðarframleiðsl-
unni með því fje, sem þannig
fæst.
Dýrtíðin.
nnað er svo það, að ekki er
hægt að horfa upp á það
aðgerðalaust, að alt verðlag í
landinu og kaupgjald fari hrað-
hækkandi. Því eins og nú er, verð
ur úr þessu óendanlegur eltinga-
leikur. Verðlag'ið hækkar, kaupið
á eftir í sama lilutfalli, og þá
liækkar verðlagið vegna kaup-
hækkunarinnar og svo liælckar
kaupið, vegna verðhækkunarinn-
ar, og kauphækkunin jest upp af
verðhækkuninni, svo enginn fær
af henni þau not sem skyldi. En
árangurinn af öllu. sanian er sá,
að verðgildi peninganna lækkar
stig af stigi.
Ríkisstjórnin hefir liaft þessi
mál til athugunar nú um skeið.
En ekki eru komin til þingsins
nein lagafrumvörp frá henni, er
um þau fjalla.
Síldarvertíðin.
árum áður var síldarútgerð-
in skoðuð sem skæður óvin-
ur landbxxnaðarins, og síldar-
vinnan um sláttinn skoðuð í svip-
uðu ljósi eins og Bretavinnan svo-
kallaða nú, sem drægi fólkið frá
heyskap og búnaðarframleiðslu.
Nú yrði það landbúnaðinum á-
kaflega mikill hnekkir, ef síld-
arvertíð yrði engin. Því síldar-
mjölið er orðinn mikill þáttur í
framleiðslustarfi bóndaús. Það er
í mörgum sveitum ofðið sjálf-
sag'ður fóðurbætir búfjenaðar.
Alveg er það því miður óvíst
enn, hvernig fer með síldarver-
tíðina í ár. Er þar við ýmsa erfið-
leika að etja. M. a. óvíst hvernig
tekst með sölu afurðanna. Og þá
er vátrygging afurðanna, ef um
rnikla framleiðslu er að ræða,
meira en lítið atriði, ef þær eiga
að koma nndir lögin um hina al-
mennu stríðstryggingu í landinn.
Vorið.
cenjulega góð vorveðrátta
hefir verið undanfarnar vik-
ur um land alt. Er það fáliðnð-
um bændunum mikill ljettir, ef
ekki eiga eftir að koma nein á-
föll í tíðarfarinu það sem eftír
er vorsins. Yíða um land befir
það tafið gróður, hve lítið hefir
verið um úrkomur. Jafnvel í hin-
um votviðrasama Mýrdal hefir ný-
græðinginn vantað úrkomu úr
loftinu.
Það væri mikill fengur ef gótS
sumartið og grasvöxtur bætti að
nokkru leyti upp fólksekluna í
sveitunum.
Miklir hefðu erfiðleikar sveita-
bænda orðið í ár, ef túnræktm
liefði ekki aukist síðustu 15 árin
eins og raun er á. Ef ræktuninni
hefði ekki verið hrint á stað aft-
ur, eftir kyrstöðuna, sem kom
upp úr fvrra stríðinu, er hætt
við að afkoman hefði orðið öll
önnur á mörgum jörðum, ef JartS-
ræktarlögin hefðu ekki að heita
má tvöfaldað töðufeng lands-
manna.
Merkilegt er það, hve erfiðlega
liefir gengið að koma ýmsttm
mönnúm, sem þó þykjast vilja
bændum vel, í skilning um það,
hver er andi og tilgangur Jarð-
ræktarlaganna. Að hjer er um að
ræða styrk, sem á að vera óskor-
uð eign hvers jarðræktarmanns,
vegna þess að hver túnblettxir,
sem ræktaður er, gerir landið
byggilegra, þjóðinni betur borg-
ið. \
Gegn þessari hugsun er hinni
alræmdu 17. grein laganna stefnt.
Og sama er að segja um það á-
kvæði, sem sett hafa verið í lög-
in, að eigi megi greiða jarðrækt-
arstyrk til hvers einstaks býlis,
nema ákveðna upphæð. Slík tak-
mörkun er sprottin af vanmati á
gildi ræktunar. Því mikil rækt-
un á einum stað er eins mikils
virði eins og dreifð ræktun í smá-
um stíl. JBttu þeir menn að sjá
það, sem í alvöru hugsa um að
fjölga býlum í landinu. Því eina
örugga leiðin til nýbýlastofnnn-
ar er skifting jarða, sem um leið
er skifting hins ræktaða lands,
svo nýbýlið hafi ræktað land frá
upphafi.
Nú er fengið samkomulag um
það í þinginu, að hækka upphæð-
ina sem hvert býli má fá í jarð-
ræktarstyrk úr kr. 5000 í kr.
7000, og svo fáist y2 styrkur fyrir
unnar jarðabætur, þegar búið er
að vinna fyrir kr. 7000, alt þar
til styrkupphæðin er orðin 10
þús. kr.
Síðastliðinn sunnudag var hin
vinsæla revýa „Forðum í Flosa-
porti“ leikin til ágóða fyrir f.jár-
söfnun Kvennadeildar Slvsavarna-
fjelags Islands í Reykjavík, til
strandmannaskýla á eyðisöndum
Skaftafellssýslna. Sýndu höfund-
ar leiksins, leikendur og allir þeir,
sem á einhvern hátt vinna að
því, að koma leiknum upp, þá
velvild og rausn að gefa alla sína
vinnu og fyrirhöfn við sýninguna.
Kvennadeild Slysavarnafjelags-
ins hefir beðið Morgunblaðið að
bera öllum þeirn, sem hjer eiga
hlut að máli, hinar bestu þakkir.