Morgunblaðið - 06.06.1942, Blaðsíða 5

lyangardagur 6. júní 1942

Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk.
Framkv.stj.: Sigfús Jónsson.
Rits-tjórar:
Jón Kjartansson,
Valtýr Stefánsson (ábyrgTJarm.).
Auglýsingar: Árni Óla.
Rltstjórn, auglýsingar og: afgreibsla:
Austurstræti 8. — Sími 1600.
innanlands, kr. 4,50 utanlands.
f lausasölu: 25 aura eintakitS,
30 aura meö Lesbök.
Áskriftargjald: kr. 4,00 á mánubi
SIGCRÐUR NORDAL:
VIKÍÐ AF GÖTU
Oapt SvlþtöBar
w dag er þjóðhátíðardagur Svía.
Dagurinn er haldinn hátíð-
legur sem ríkistökudagur hins
fyrsta sænska konungs, Gustavs
Vasa, sem var kjörinn til konungs
■er hann fyrir 419 árum hafði með
tilstyrk „Dalakarla“ og annara
bænda rekið af höndum sjer þá,
•sem vildu „drotna og deila“ í Sví-
þjóð, og hinn útlenda konung,
sem síðastirr sat á stóli hinna svo-
nefndu „unionskonunga“, er hóf-
ust til valda með Kalmarsamband-
inu 1397.
Svíar eru löngu taldir for-
ustuþjóð Norðurlanda og ber það
ífyrst og fremst til, að land þeirra
er stærst Norðurlanda og þjóðin
fjölmennust hinna norrænu þjóða.
En jafnframt eru þeir um margt
norrænasta þjóðin á Norðurlönd-
um. íslendingurinn, sem kynnist
sænsku þjóðinni, verður undrandi
yfir því, hve margt hann finnur
líkt með skyldum í menningu
þjóðarinnar, háttum, hugsun og
tungu, þrátt fyrir það að viðskifti
íslendinga og Svía hafa öldum
saman verið næsta lítil — hverf-
andi í öndverðu í samanburði við
'kynni íslendiiiga og Norðmanna
og hverfandi á síðari öldum, í
■ samanburði við kynni íslendinga
og Dana. Og því er það augljóst,
að skyldleikinn milli íslensks og
sænsks er frá æfagamalli tíð. Okk-
ur þykir skrítið, að Svíar skilja
þegar íslendingurinn biður um
mjólk og vatn, en Daninn ekki.
Samskifti við Svía hófust á ný
á þessari öld og fóru mjög vax-
andi á árunum fyrir styrjöld þá,
sem nú stendur yfir. En þau skifti
urðu að hætta í bili. Að vísu ber-
ast nokkru gleggri frjettir frá
Svíþjóð en frá Norðurlöndunum
i hinum — frjettir, sem vissulega
eru merkilegar og sýna hvílíkt
táp og mótstöðuafl er í sænsku
þjóðinni.
Sv^þjóð er innikróuð milli her-
numinna og herjandi landa. Versl-
un þjóðarinnar og viðskifti hafa
lamast — hana vantar margar
• nauðsynjar og hún verður að neita
■ sjer um margt. En eigi að síður
: hafa allar hendur nóg að starfa.
• Og starfið beinist eigi hvað síst að
því, að auka varnir landsins og
vera sem best búinn við því að
! hrinda af sjer árás erlendra óvina,
fevaðan sem sú árás kemur. Svíar
“böfðu betri hervarnir en nágranna
þjóðirnar þegar ófriðurinn kom á
Norðurlönd, og má telja líklegt,
að það sje þetta, sem enn hefir
' þyrmt lan'di þeirra við ófriði.
En áhyggjulausa æfi hefir Sví-
þjóð ekki átt undanfarin ár. Hún
'hefir ekkert haft af stríðsgróða
að segja, heldur orðið að leggja
-.á sig feikna kostnað vegna stríðs-
ins. En þjóðin stendur saman,
eins og múrveggur, einhuga um
vþað, sem henni þvkir mikilsverð-
tast: að varðveita hlutleysið.
Snæbjörn Jónsson bóksali hefir
skrifað grein í Tímann 31.
maí s. 1., sem hann nefnir „Gengið
út af götunni“. Tilefni hennar er
meinlaús gamansaga, sem sögð var
um Boga Th. Melsteð í Höfn og
jeg sel ekki dýrari en jeg keypti
hana. Hún var t.ilfærð í grein
minni í Morgunbi. frá 13. maí
sem dæmi þess, hvernig menn
gætu miklað 'fyrir sjer eigin vel-
gerðir fram yfir það, sem efni
stæðu til. Snæbjörn hnevkslast á
því, að jeg skul segja þessa sögu
um látinn mann. Ef hann liugsaði
sig betur um, mundi liann sjá,
hversu ástæðulaust það er. Hvað
yrði iir sjálfri sagnfræðinni, ef um
alla látna menn ætti að tala í
eilífum líkræðustíl? Snæbjörn
finnur fyrst að því, að jeg sje að
„fleipra“ með sögu, sem jeg viti
ekki fullan sann á, en felst svo á,
að sagan geti vel verið sönn og
henni fvlgt mikil alvara. Hann
hlýtur að skilja, að orðstír Boga
væri vel borgið, ef allir, sem þektu
til hans, væru samtaka um að
finna honum ekkert stórvægilegra
til foráttu en jeg gerði með því
að segja þessa smáskrítlu.
Jeg hef ekkert fundið virðing-
arverðara í fari Snæbjarnar Jóns-
sonar við vinsamlega kynningu en
einstaka ræktarsemi hans við
suma þá menn, sem hafa verið
honum vel. Yegna svo fagurrar
dygðar má margt fyrirgefa. En
það getur komið fyrir, að hún
veki hjá honum aðdáun, sem varla
gætir hófs. Jeg er t. d. í vafa um,
hvort Snæbjöm mundi auka frægð
Boga Th. Melsteðs með því að
skrifa ævisögu hans og lýsingu
samkvæmt hugmyndum sínum um
hann. Einkanlega væri það var-
hugavert, ef hann færi ekki eftir
betri heimildum en hann hefir
gert í þessari grein sinni. Hann
getur þar þriggja atriða úr við-
skiftum okkar Boga:
1) að Bogi hafi ráðið mjer að
sækja um styrk Árna Magnússon-
ar og boðið mjer að sleppa styrkn-
um,
2) að jeg hafi síðan tekið því
þunglega, er Bogi hafi farið þess
á leit við mig, að jeg skýrði
opinberlega frá þessu,
3) að þá liafi Bogi kveðist
„mundu sækja aftur um styrk-
inn næst, og sæist þá, hvor verð-
ugri yrði talinn“. Þetta liafi hann
gert, og honum þá verið „veittur
styrkurinn á ný“.
Sannleikurinn um þessa smá
muni er hins vegar:
1) Finnur Jónsson rjeð mjer
að sækja um styrkinn og Boga að
sækja ekki. Finnur var sá maður
í Árna-nefnd, sem af mörgum
ástæðum var áhrifamestur um
veitinguna. Hann sagði mje
fyrstur manna, að jeg yrði eini
umsækjandinn. Seinna kom Bogi
til mín og tjáði mjer þetta með
þeim hætti, að mjer fanst lítið
til um.
2) Ef jeg hefði eftir þetta farið
að gefa yfirlýsingu þess efnis, sem
Bogi óskaði, hefði hún orðið al-
gerlega röng, sjerstaklega rang-
lát gagnvart Finni Jónssyni.
3) Það er alveg rjett, að Bogi
sótti um styrkinn móti mjer í
árslok 1914, þegar hann var veitt-
ur fyrir tvö næstu ár, 1915 og
1916. En hitt er rangt, að hann
hafi þá hlotið styrkinn á ný. Mjer
var veittur hann í annað sinn,
eins og Snæbjörn Jónsson getur
sannfærst um sjálfur með því að
lesa t. d. styrkþegaskrána í ævi-
sögu Á. M. eftir Finn Jónsson,
dönsku útgáfunni I. b„ fyrri hl.,
bls. 229. En í árslok 1916 sótti
jeg ekki, af þeirri einföldu ástæðu,
að jeg var þá á förum úr Höfn,
fór þaðan alfarinn rjett eftir
nýjár 1917. Þá var Bogi eini um-
sækjandinn og fekk styrkinn á
ný.
Það er varla von, að Snæbjörn
þekki þetta eins vel og jeg geri.
Finnur Jónsson var heimildarmað-
ur minn um alt það, sem jeg sá
ekki og heyrði sjálfur, og sann-
orðari mann og skrumlausari hef
jeg ekki þekt. Jeg hygg, að Snæ-
björn Jónsson sje svo vandaður
maður, að hann hafi ekki vísvit-
andi vikið hjer af götu sannleik-
ans. Einhver hefir sagt lionum
þetta, sem hann hefir trúað svo
vel, að hefir jafnvel ekki' talið
þörf á að athuga, hvort það kæmi
heim við prentuð gögn, sem hon-
um var innan handar að lesa. Þó
að jeg þekti Boga Th. Melsteð
ekki mikið og maðurinn væri' mjer
ekki geðfeldur, var mjer nógu
meinlaust við hann til þess að
óska, að það hafi ekki verið hann
sjálfur, sem sagt hefir skakt frá
því, sem honum var svo vorkunn-
arlaust að vita rjett.
Sigurður Nordal.
Hallveigarstaðir
eftir Steinunni H. Bjarnason
V flestum stærri borgum hins
* vestræna heims hafa um
margra ára skeið verið til heimili,
er veitt hafa móttöku aðkomu-
konum, til gistingar, en þó einkum
til dvalar um lengri eða skemri
tíma. Eru þau venjulega á vegum
einhverskonar kvenfjelagsskapar
og þá einkum K. 'F. U. K. Frá
því nokkru fyrir aldamót var í
Skotlandi starfandi Vinafjelag
skoskra kvenna og hafði það
heimili um alt Bretland og stóð
í sambandi við samskonar fjelög
á meginlandi Evrópu. Áttu kon-
ur, sem höfðu meðmæli skoska
fjelagsins, kost á gistingu og
sömuleiðis niargskonar hjálp og
leiðbeiningum á slíkum heimilum
erlendis og kom það mörgum að
góðu haldi.
Þá munu margar konur hjer á
landi hafa kynst hinum myndar-
legu gistiheimilum, sem lestrar-
fjelag kvenna í Kaupmannahöfn
og danska K. F. U. K. fjelagið
hafa komið upp og reka. Sams-
konar heimili eru og til bæði í
Noregi og Svíþjóð og það ekki
aðeins í höfuðstöðunum, lieldur
í ýmsum hinna stærri bæja ann-
ara. Og alstaðar eru heimili þessi
vinsæl og talin' hinar þörfustu
stofnanir.
Samhliða gisti- og dvalarheim-
ilisstarfseminni eru þau sjálfsagð-
ur samkomustaður kvenna þeirr-
ar borgar, sem þau eru í og mið-
stöð fjelagsskapar kvenna alment
eða þess sjerfjelagsskapar, er
stendur straum af þeirn, t. d. K.
Gttðjón í Lttndí: Mínníng
Tdag verður til moldar borinn
í Vík í Mýrdal Guðjón Jóns-
son, verslunarmaður í Lundi.
Hann andaðist snögglega hjer í
bænum að kvöldi 26. maí s. 1.
Guðjón í Lundi, en undir því
nafni kannast flestir við hann,
var fæddur í Suður-Vík 7. febr.
1874. Foreldrar hans voru Halla
Jónsdóttir (Jónssonar umboðs-
manns í Suður-Vík) og Jóu Gunn-
steinsson. Úngur fluttist Guðjón
með foreldrum sínum að Norður-
Hvammi í Mýrdal og síðar að
Bólstað í sömu sveit, og1 ólst þar
upp til tvítugs aldurs. Fluttist
þá til Víkur og kvæntist þar
1895 Guðbjörgu Þorsteinsdóttur,
ágætri mvndarkonu, sem lifir
mann sinn. Þau eignuðust tvær
dætur, Höllu, sem er gift Sigur-
jóni Kjartanssyni kaupfjelags-
stjóra, og Láru, gift Guðgeiri
Jóhannssyni, kennara hjer í
Reykjavík. Báðar dæturnar voru
með bestu kvenkostum austur
þar. Þau hjón, Guðbjörg og Guð-
jón tóku einnig fósturbarn og ólu
upp; er það Þorgerður Kristjáns-
dóttir, bróðurdóttir Guðjóns.
Guðjón í Lundi hefir starfað
við Verslun Halldórs Jónssonar
? Vík frá því að sú verslun
byrjaði. Þar gegndi hann hinum
ábyrgðarmestu störfum, tók á
móti afurðum bænda, vigtaði þær
og hafði alla umsjón með pakk-
húsvinnunni. Var þetta mikið
starf og vandasamt, því verslunin
er stóó og afurðirnar miklar. En
Guðjón gegndi þessu starfi með
þeim ágætum, að allir báru fylsta
traust til hans, viðskiftamenn
verslunarinnar ekki síður en kaup-
maðurinn. Ilann var framúrskar-
andi skyldurækinn og rjettlátur
í þessu starfi sínu, serA og öllu,
er hann lagði gjörva hönd á.
Það er svo margt gott um
Guðjón í Lundi að segja. Hann
var sannur mannvinur; leitaði
altaf að því góða í hverjum manni.
Og dýravinur var hann svo mik-
ill. að fáir munu þar vera hans
jafningjar. Hann var einlægur
trúmaður og hugsaði mikið um
þau mál.
Við, sem þektum Guðjón í
Lundi, söknum hans. Um hann
eigum við aðeins góðar endur-
minningar. Vinnr.
F. U. K. Þess er og að geta, að
ýmsar erlendar konur, er dvelja
sem gestir eða til langdvalar,
kjósa oft fremur að búa á slíktua
stöðum en almennum gistihúsum;
er þar allajafna meiri ró og næði,
sem kemur sjer vel fyrir þær,
sem koma að til náms eða annara
skyldra, starfa.
Konur, er kynst höfðu þessari
starfsémi erlendis og sumar notið
góðs af, urðu til þess að vekja
rnáls á því, að komið yrði hjer
upp heimili fyrir aðkomukonnr, •
fvrst og fremst til gistingar og
skemri dvalar, jafnframt því sem
þar væru veittar ýmsar upplýs-
ingar og leiðbeiningar. Gæti þar
og orðið athvarf ungra kvenna í
fríStundum. Árangurinn varð sá,
að nú á Kvennaheimilið Hallveig-
arstaðir í hlutafje og gjöfmp nm
80 þús. krónur og auk þess eina
hina glæsilegu lóð, af óbygðnm
lóðum í bænum. En þetta nær nú
á tímum skamt til byggingar, jafn
vel þótt ekki væri hugsað nm
annað en. hið bráðnauðsynlegasta.
Þess gætti nokkuð í byrjun, aB
þetta mætti verða til þess að ginna
ungar stúlkur til Reykjavíknr.
Flestar konur, sem hingað kæmu,
ættu hjer ættingja og vini, er
tækju á móti þeim, þá er hingaS
kæmi. Þetta kann að hafa verið
svo fyrir 10—15 árum. Og hvað
ungu stúlkurnar snertir, þá koma
þær til höfuðstaðarins, hversu lítið
sem þess er gæt.t að liðsinna
þeiai, og er það illa farið.
Stjórn Kvennaheimilisins Hall-
veigarstaðir hefir verið legið á
hálsi fyrir að hafa ekki fynr
löngu komið Kvennaheimilinu
upp. Þykir það engum verra en
þeim konum, sem stjórnina hafa
skipað.
Ilvað eftir annað hefir verið
leitað til Gjaldeyris- og innflutn-
ingsnefndar um leyfi fyrir bygg-
ingarefni, en svarið ávalt verið
neitaMdi. Þá hafa líka fjárhaga-
örðugleikar á öllum sviðum verið
til þess að draga hug úr mönn-
. um. Hefir nú verið leitað til
Alþingis og bæjarstjórnar Reykja
víkur um styrk til framkvæmda.
Það, sem nú er gert ráð fyrir
að bygt verði, er auk íbúðar
fyrir starfsfólk með eldhúsi o. fl.:
lítill fundarsalur, er jafnframt
yrði notaður sem borðsalur, skrif-
stofa og svo íbúðarherbergi fyrir
20—25 gesti.
Mjer dettur ekki í hug að deila
um þörfina á byggingum þeina,
sem nú eru ráðgerðar, og á þörf-
inni á heimili hjer í bænum fyrir
ungar konur. Stúlkur eiga uú
aðgang að fjölda samskóla, alt
frá barnaskólum upp í Háskóta
íslands. Enn hefir ekkert verið
gjört til að greiða götu þeirra
hvað dvalarstað snertir. Á jeg þar
einkum við stúlkur, er sækja hing
að þá mentun, sem ekki er arnn-
arsstaðar að fá hjer á landi, t. d.
við Kennaraskólann og Háskól-
ann.
Þjer, sem viljið efla gengi í»-
lensku þjóðarinnar og menningu
hennar, megið ekki gleyma fjöl-
mennari hluta hennar, konunum.
| FRAMH. Á SJÖTTU SlÐI>