Morgunblaðið - 06.11.1942, Síða 5

Morgunblaðið - 06.11.1942, Síða 5
Föstudagur 6. nóv. 1942. 5 fftorgtmMa&ifc Útgef.: H.f. Árvakur, Reykjavlk. Pramkv.stj.: Sigffls Jónsson. Rltstjörar: Jón Kjartansson, Valtýr Stefánsson (ábyrgTJarm.). A.ug:lýsinKar: Árni Óla. Ritstjörn, auglýsingar og afgreiBsla: Austurstræti 8. — Simi 1600. Áskriftargjald: kr. 5,00 á mánuBi innanlands, kr. 6,00 utanlands. f lausasölu: 30 aura eintakiB. 40 aura meB Lesbök. Verðgildi íslenskra peninga Hin stærsta fórn A undanförnum styrjaldar- árum hafa oss ^íslendingum æði oft borist svipaðar frjettir og oss berast í dag. Við höfum máske staldrað við um skeið, <ag hrollur voðans farið um sál jþjóðarinnar. Skip vor, eign þjóð ar vorrar hverfa í hafi, hverfa ásamt öllum þeim mönnnum, er þar lögðu líf sitt í hættu til þess að oss, sem heima sitjum, mætti líða vel. Og vjer stöldrum við og hugs um: Það er skaði að missa dáð- líku drengi, skaði fyrir svo fá- menna þjóð, að vera svift mörg- um mönnum á besta skeiði. — JÞeir færðu fyrír oss hina stærstu fórn, sem færð verður, ljetu lífið sjálft í hinni friðsömu bar- áttu sinni fyrir oss. Um allan heim færa menn nú slíkar fórnir, án þess að blikna. JÞeir færa þær vegna þess, að helgustu rjettindum þeirra er annars voði búinn. Vjer stönd- «m ekki í styrjöld, ekki.þar sem vegist er með vponum, en vjer stöndum samt í styröld fyrir af- dcomu þjóðar vorrar, og þar eru sjónlennirnir fremstir. Og þeir hika ekki við að leggja á djúpið til aðdrátta fyrir oss, þótt þeir viti, að þar getur þeim hvenær ;sem er, verið voðinn búinn, hver ;ferð þeirra getur orðið hin síð- asta. Þeir hika ekki, því að þeir finna hjá sjer skylduna við rfósturjörðina, við þjóðarheild- ina, §em myndi ,vera í voða •stödd, ef þeir tefldu ekki á tæp- ■ asta vaðið. Myndi ekki vera holt fyrir •nss, sem heima sitjum, og njót- nm ávaxtanna af striti og.fórn- «m þeirra, er fyrir oss berjast •og falla, að hugleiða hvað það •er, sem þeir leggja í sölurnar, og hvað vjer leggjum af mörk- um á móti? Vjer leggjum það á móti, að heiðra minningu hinna föllnu, og sjá eftirkomendum þeirra farborða? En er það nógu vel gert? Eigum vjer ekki lika að gera meira? Höfum vjer nokkra hug- .mynd um, hvað það er að yfir- igefa ástvini sína og halda á haf út á þessum tímum? Nei, okkar spor í lífinu eru liettari enn sem komið er, því enginn veit, hvað vor 'kann að bíða, þegar allt er á hverfanda Jhveli. En oss ber að læra af :framherjum vorum, sjómönn- unum, læra að lil þess að stand- ast það ofviðri sem yfir geisar nú, án þess að bíða tjón á sálu sinni, þarf meira en eigingirni og allsnægtir, til þess þarf einn- ag þegnskap og fórnarlund. — Minnismerkið um sjómennina föllnu á að rísa í hjörtum vor- um, í verkum vorum í þágu þjóð ar vorrar, það er eini staðurinn, sem v ér. því. samboðinn. (Fyrri greln) Qamall málsháttur segir, að það sje ekki hægara verlt að gæta fengis f.jár, heldur en að afla þess, og við, sem höfum gert fjesýsluna að atvinnu okkar, kom umst ekki hjá því, að sannfærast um sannindi þessara orða. — Við kynnustum skoðunum almennings á fjármálunum á hverjum tíma. Trausti fólks og vantrausti á fjár- málastjórn þess opinbera, sem ó- hjákvæmiléga hefir áhrif á fjár- mál almennings í landinu. I byrjun þessa stríðs var það álit almennings, að ríkisgjaldþrot væri óumflýjanlegt, og traust fólks á peningunum var harla lít- ið, en þegar úr rættist, og al- menningur græddi fje, atvinnu- vegirnir græddu peninga, og ríkið greiddi skuldir sínar og átti auk þess gilda sjóði, þá hafa viðskifta- menn mínir ekki spurt mig oftar annara spurninga en þeirrar livort peningarnir væru ekki að verða verðlausir ? Hvort nokkuð þýddi að vera að halda í þessar feigu krónur, og livort ekki væri ráð- legast að kaupa eitthvað fyrir þær, á meðan eitthvað fengist fyr- ir þær? -Jeg hefi undantekningarlaust svarað þessum spurningum á þá leið, að ef fjenu er kastað fyrir fánýta hluti, sem seldir eru á okurverði, þá sjeu þeir, sem það gera sjálfir að evðileggja pening- ana og verðgildi jieirra,, og á- stæðulaust sje að kasta pening- unum fyr, en þeir sjeu orðnir verðlausir af' einhverjum öðrum orsökum, heldur en þeim sem maður sjálfur skapar með ó- hyggni og hræðslu á þeim hlut- um, sem maður vonandi á ekki eft ir að upplifa. ★ Þessi hræðsla almennings um hrun peninganna gefur manni á- stæðii til þess að athuga nánar hvað það er, sem sett hefir þennan óhug í fólk. Jeg geri ráð fyrir því, að það sje fyrxt og fremst liin stóraukna dýrtíð, í landinu, og orðrómur sem géngur frá manni til manns'. Ef við leggjum eklti hlustirnar við orðróminum, en athugum með skinsemi hvaða verðmæti það eru, sem gefa peningunum gildi og varna hruni þeirra, þá sje jeg ekki' ástæðu til þess að óttast um afdrif krónunnar okkar, og að minsta kosti er það fullkomið sjálfskaparvíti, ef him fer uorð- ur og niður. Eins og flestum er ijóst, þá er engin, eða lítil gulltrygging að baki pappírskrónunnar okkar, held ur hefir aðal tryggingin verið, fram á síðustu tíma, ríkisábyrgðin ein. I st.ríðsbyrjun voru í umferð 12—13 miljónir króna í seðlum. Þá átti seðlabankinn gullforða sem nam kr. 5.7G miljónum, en ^kuldir hans voru yfir 10 miljón- ir króna við erlenda banka, í erlendum gjaldevri, og gjaldeyr- isvarasjóður var enginn til. Nú er viðhorfið mjög á aðra luud. Samkvæmt reikningi seðlabank- ans þann 30 sept. ’42 kemur í Ijós, að seðlar í umferð eru um 90 miljóuir ki'óna, eða um 7 sinn- Eftir Aron Guðbrandsson um það, sem var í stríðsbyrjun. Gullforðinn er hinn sami og áður var, rúmar 5,7 miljónir kr., en nú á bankinn 12 miljónir kr. í gjaldeyrisvarasjóði. Inneignir hjá erlendum bönkum 215,5 miljónir króna, og erlend verðbrjef kr. 21,1 miljón, eða samtals, varasjóður, gull og gjaldeyrir kr. 254.3 milj. Þar dragast að vísu frá skuldir bankans við útlönd og inneignir érlendra viðskiftavina í erlendri mynt kr. 17,2 miljónír. Nettó eign í áðurtöldum v^rðmætum bankans því í'úrnar 237 miljónir króna. Auk þ^ss á svo Utvegsbankinn þann 30. sept ’42 erlendan gjaldeyrir sem nemur kr. 33 miljónum nettó, eða samtals hjá báðum bönkunum kr. 270 miljónir. Við þessa athugun kemur í ljós, að þrátt fyrir hina auknu seðla- xitgáfu Landsbankans, þá standa nú að haki hverrar íslenskrar krónu, 3 ki'ónur í erlendum gjald- eyri og gulli auk ábyrgðar ríkis- sjóðs: Þótt gjaldeyrisinnstæðan sje talin eign bankanna, þá er hún í eðli sínu einskonar gjaldeyris- varasjóður ríkisins, þar sem bank- arnir eru ríkiseign. Jeg geri ráð fyrir því, að á þessum tímum eyðileggingarinnar, sjeu það ekki mörg lönd í heim- inum, sem geta bent á sambærileg- ar tölur í þessum efnum, og væri ekki úr vegi fvrir þá, sem hrædd- astir eru um framtíð krónunnar okkar að lesa þessar línur með at- hygli. Að vísu fellur einn skuggi á þetta. Gjaldeyrir sá, sem við get- um sagt að sje trygging fyrir krónum okkar, er gjaldeyrir strýðandi þjóða, og það verður aldrei sagt með neinni vissu hversu lialdgóður hann kann að reynast í framtíðinni. Ilvað við kémur skrásetningu íslensku krónunnar gagnvart pundi og dollar, þá er jeg þeirrar skoðunar, að verðgildi krónunnar sje of lágt, og að það, sem kallað var samræming á gengi krónunn- ar gagnvai’t pundi, árið 1940, var fjármálalegt glópskuverk, en það þýðir ekki að sakast um orðin hlut. Jeg byggi skoðun mína á geng- isskráningunni á því, að lággengi krónunnar veldur aukinni dýrtíð í landinu, og ennfremur það, að með því tökum við á okkur nokk- urn hluta af herkostnaði þeirra þjóða, sem nú hafa her í lahdinu, en það ætti að vera ástæðulaust % fy rir okkur að gera slíkt. Enu fremur á því, að lággengið er ekki nauðsynlegt vegna útflytj- endanna, því þeii-ra verslun gefur góðan arð, þótt þeir fengju færri krónur fyrir pundin og dollarana. En hvað þá með gengishækk- un? Jeg benti á það í grein í Morg- unblaðinu þann 23. janúar 1941 að jeg teldi það ranga ráðstöfun bankanna að kaupa skilyrðislaust þann gjaldeyi'ir, sem útflutnings verslunin skapar, vegna þess, að ef gjaldeyri sá f jelli í verði, mundi það orsaka tap fyrir bankana og alla þjóðina, sem orsakað gæti hrun íslenskra atvinnuvega og peninga, og það rjettasta í þessu máli væri, að bankarnir tækju þennan gjaldeyri til geymslu á lokaða reikninga og á áhættu þeirra, sem útflutninginn stunda, því í tilfelli af gengistöpum, þá töpuðu aðeins þeir, sem grætt hafa á útflutningsversluninni, en auð- vitað var ‘þó nauðsynlegt fyrir bankana að kaupa það mikið af þessum gjaldeyrir, sem áfram- haldandi rekstur atvinnufyrirtækj anna gerði kröfu til. Þessi gjaldeyriskaup bankanna voru stöðvuð skömmu síðar, en síðan 27. nóv. ’41, hafa ótak- markaðar yfirfærslur á erlend- um gjaldevri átt sjer stað, en það segir aftur á móti það, að bank- arnir og þar með þjóðarheildin, liefir tekið.á sig að nýju áliætt- una af gjaldeyrisinneigninni allri. Skoðun mín á þessum málum frá árinu 1941, er enn óbreytt. Jeg tel enn rjett, að bankarnir skapi sjer ótakmarkaðan umráða- rjett yfir gjaldeyrinum, en hefðu sem minsta áhættu af því að eiga hann. Ef gengi krónunnar , væri nú liækkað um 10%, en ef það væri minni hækkun tel jeg að hún kæmi að mjög litlum notum, þá mundi sú aðgerð hafa í för með sjer um 26,5 miljónir króna tap fyrir bankana. Jeg tel því ekld gerlegt, að grípa til þeirra ráðstáfana, nema sýnt væri að bönkunum yrði bætt tjónið, og aðgerðin hefði í för með s.jer veinlega lækkun til hags- bóta fyrir þjóðina, á vöruverði innanlands. Þá er næst að athuga hvað það er, sem valdið hefir þessari gjald eyriseign bankanna. Það er vitað að mikið af henni hefir skapast við utaiiríkisversl- unina, en jeg geri þó ráð fvrir því, að yfirfærslur vegna. hersins hafi gert meira til aukningar gjaldeyriseigninni heldur en marg- an grunar, og þótt bankarnir hefðu takmarkað kaupin á gjaldeyrir út j flyl jenda hefði jió ekki verið hægt að komast hjá því að stórar fjár- hæðir hefðu skapast erlendis, sem innstæður bankanna þar, og ekki hefði verið hægt að komast hjá •því, að áhættan af þeirri gjald- eyriseign hvíldi að öllu leyti á herðum bankanna. Þótt jeg hafi verið langorður um áhættuna af gjaldeyriseign- inni, þá er það ekki af því, að >essum málum, að því leyti, sem jeg telji hana sjerstaklega mikla! kemur utam íkisversluninni, heldur af hinu, að bönkunum ber; afkomu bankannna og öryggi fs- að sýna þar alla varúð, eins og í ]ensku kónunnar, eftir því, sem öðru er snertir hag þjóðarinnar. I nlanaðkomandi áhrífa gætir. Um hina miklu seðlaútgáfu er Bn eins °" ";,t nm 1 ^ það að segja að hún liefir skap- hafi Þessarar ?remar- Þ* er efeki „c i - • i •• e i,- i 1 minna um vert að gæta gróðans, ast aí þeirri þorf, rem haar launa- ° & ^ heldur en að afla lians, og við Islendingar höfum sýnt alveg sjer stakan vanmátt til þeirra hluta, og 'einmitt þess vegna er nú upp verð færist nær hinu rjetta, þá minkar seðlaflóðið af sjálfu sjer. ★ En hvað Iiefir þá komið á stað þeim orðrómi, *em mjög gerir vart við sig hjá almenningi unr hrun peninganna. Mjer þykir sermilegt að hin stóraukna dýrtíð í landinu og hið afar háa kaupgjald ráði þar öllu um. Það er allmenníngi ljóst að k sumum ínnlendum vörum hefiv verðið fjórfaldast síðan íyrir stríð, og allar liafa þessar vörur stórhækkað í verði, og kaup fólks er nú komið á það stig, að ungl ingar á fermingaraldri hafa nú sama kaup og róðherrarnir höfðu fyrir stríð, eða yfir kr. 1000.00 k mánuði. Það er gömul og gild regla, að því minna, sem menn hafa í.y r i r öflun fjár, þeim mun minna gildi hafa peningarnir, í augum þeirra, sem afla þeirra. Þegar litið er á heildarafkomw þjóðarinnar og bankanna út á viðr þá mun óhætt að segja, a§ í» lenska þjóðin hefir aldrei verið svo vel efnum búin sem nú. Gild* peninganna ætti þvi að vera trygg ara nú heldur en nokkurntiman áður, síðan seðlaútgáfan fluttist inn í landið. Reynslan hefir sannað það, að þegar styrjaldir geysa, þá hækka allar vörur, og fasteignir í verði, það er, peningarpír missa lianp mátt sinn að nokkra leyti, mifeið eða lítið eftir atvikum. En þegar styrjöldunum er <okið þá kemst aftur jafnvægi á viðskiftalífið, og peningarnir hækka aftur í verði, en það segir hið sama og minkandi dýrtíð. Væri þá ekld gott fyrir þá, sem í fávísku sinni hafa sóað gróða stríðsáranna, vegna liræðslu við það að eiga peninga', að eiga eitt- hvað í pokahorninu, sjálfum sjer til öryggis, óg þjóðinni tíl bless- unar. Hver einstklingur í landinu er einn lilekkur í þeirri keðju sen» slcapar þjóðfjelagið. Það er þvi þjóðfjelagsleg skylda hvers ein staklings, að sjá sjálfum sjer far- horða fjárhagslega, eftir bestn getu, auk þess. að það er þegn- skaparskykla, að hlúa að sanv- eiginlegu afkomuöryggi þjóðar- heildarinnar. ★ Jeg hefi Iijer að framan gert grein fyrir skoðunum mínum á greiðslur og vöruverð gera kröfu til, og hinnar miklu fjáreignar og viðskiftaankningar almennings, að ógleymdu því, að allir þeir. . ... , . . „ ! kommn sa kvittur að pemngarmr morgu hermenn sem h]er eru hafa i . . ’ . íslenska peuinga milli handa. Það er því víst, að þegar hermönn- unum fækkar og kaup og vöru- verði verðlausir. Með öðrum orð um. Það er undir okkur sjálfwm FRAMH. Á SJÖTTU SÍÐU.

x

Morgunblaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.